Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1986 (nrs. 37-40)

[p. 15]

Peter Nijmeijer
Charles Tomlinson

In één opzicht is de poëzie van de Engelse dichter Charles Tomlinson heel internationaal georiënteerd. Het meest expliciet blijkt dit uit de vele reisgedichten die Tomlinson schreef, uitvloeisels van zijn reizen naar Italië, Mexico en vooral de Verenigde Staten. Maar meer indirect is dat ook af te meten aan zijn pogingen aansluiting te zoeken bij andere dan de Engelse poëzie. In de jaren vijftig en zestig was hij een van de weinige Engelse dichters die zich aansloot bij de poëtische experimenten van Amerikaanse dichters als William Carlos Williams, Wallace Stevens en Marianne Moore. In een tijd dat de meeste Engelse dichters de voorkeur gaven aan bekentenislyriek in gesloten versvormen, experimenteerde Tomlinson afwisselend met open en gesloten vormen en met een poëzie die wars was van wat hij ‘het Freudiaanse moeras’ van de subjectiviteit noemde.

In een ander opzicht is Tomlinsons poëzie weer wel typisch Engels te noemen. In de eerste plaats experimenteert Tomlinson nooit om het experimenteren zelf maar altijd in functie van zijn onderwerp. Maar nog duidelijker Engels is het feit dat zijn kosmopolitisme steeds een keerzijde heeft in de benadrukking van een zekere gereserveerdheid.

Ik denk dat de kracht van Tomlinsons poëzie precies ligt in deze combinatie van kosmopolitisme en Engelsheid, in dit samengaan van reislust en honkvastheid, van dynamiek en gereserveerdheid. Bij het lezen van zijn gedichten heb ik het vreemde gevoel dat Tomlinson ergens diep induikt en tegelijkertijd afstand bewaart. Deze combinatie van grote betrokkenheid en kritische afstand stelt hem in staat die meestal zo scherp afgebakende grens tussen subjectiviteit en objectiviteit te doorkruisen.

Je kunt het ook anders formuleren, zoals Octavio Paz in een essay over Tomlinson: ‘Tegenover de idee van de wereld-als-schouwspel stelt Tomlinson de idee - en dat is een typisch Engels idee - van de wereld-als-gebeurtenis.’ Volgens Paz heb je bij Tomlinson voortdurend het idee dat er tijdens het lezen iets verandert: ‘Het gedicht is de voorstelling van de ver-

[p. 16]

andering, een voorstelling die ook de dichter zelf omvat: hij verandert met de veranderingen van zijn object. (...) De sprong in het object is ook de sprong in zichzelf.’

Tomlinson is door Engelse en Amerikaanse critici vaak een ‘dichter van het oog’ genoemd (wat niet zo verwonderlijk is voor iemand die ook schilderijen en collages maakt). Zijn poëzie doet inderdaad heel visueel aan, maar er mag niet vergeten worden dat Tomlinsons poëzie-oog niet sec registreert maar eerder probeert de al door Paz aangegeven veranderingen te volgen en te beïnvloeden. Bovendien kiest Tomlinson in veel gedichten voor het onaffe in plaats van voor het perfecte en daardoor beperkte. Het in deze selectie opgenomen gedicht ‘Tegen portretten’ is een goed voorbeeld van wat hij in een interview als de meest complete waarheid voor zijn poëzie omschreef: ‘een combinatie van feiten en mogelijkheden’.

Charles Tomlinson, die in 1927 werd geboren in Stoke-on-Trent, publiceerde zijn eerste bundel The Necklace in 1955. Sindsdien verschenen van hem nog negen dichtbundels, twee essaybundels, vertalingen van o.a. Antonio Machado en Cesar Vallejo en de bloemlezing The Oxford Book of Verse in English Translation. Eind vorig jaar verschenen zijn Collected Poems. Tomlinson is momenteel verbonden aan de University of Bristol als professor in de Engelse letterkunde.