Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1985 (nrs. 33-36)

[p. 195]

Martijn Rus
Over Eugène Savitzkaya en zijn werk

Eugène Savitzkaya werd in 1955 te Saint-Nicolas-lez-Liège (België) geboren; hij maakte zijn literaire debuut in 1972, met Les lieux de la douleur, waarvoor hij de grote prijs Liège des Jeunes Poètes ontving. Sindsdien heeft hij talrijke teksten gepubliceerd in verschillende Belgische en vooral Franse tijdschriften, alsmede een groot aantal poëziebundels en romans. Vooral de romans werden heel snel door de literaire kritiek erkend: gerenommeerde schrijvers en kritici, zoals Claude Bonnefoy, Pierre Guyotat en Alain Robbe-Grillet, hebben er zeer waarderend over geschreven in alllerlei tijdschriften en periodieken, bijvoorbeeld in Critique, Esprit, Le Figaro, Le Monde, enz.

Savitzkaya heeft zijn werk zelf omschreven als een leegstaand huis vol geuren, met allerlei trapjes naar boven en naar beneden, naar alle hoeken, met ramen die niet echt zijn en met muren van namaakmarmer’¹.

Daarmee geeft hij al aan dat er in zijn werk nauwelijks sprake is van een realistische weergave van een mogelijke werkelijkheid: het gaat veeleer inderdaad om een werkelijkheid waarin alles mogelijk is. Zo worden algemeen gangbare regels van moraal genegeerd (dode ouders worden door hun kinderen opgegeten, seksueel misbruikt e.d.), en allerlei natuurwetten buiten werking gesteld (een man, bijvoorbeeld, wordt gedekt door een ram en schenkt het leven aan een zingende geit): de werkelijkheid die aldus ontstaat doet sterk denken aan de wereld die we kennen uit volkssprookjes, kinderfantasieën en immorele literatuur.

De personages versterken dit effekt nog: ze vormen een zeer rijk geschakeerd en bizar geheel, een circusoptocht waardig. In de regel ontberen ze iedere psychologische substantie: het zijn bijvoorbeeld konstrukties van een zich al dan niet manifesterende verteller, opgebouwd uit herinneringen en, vooral, observaties naar aanleiding van afbeeldingen (foto's, gobelins, miniaturen uit het Getijdenboek van de hertog van Berry); vaak ook zijn het inkarnaties van obsessies, angsten en lusten. Soms valt zelfs het onderscheid tussen de seksen weg; evenmin bestaat er een strikte scheiding tussen antropomorfe wezens en dieren, die in groten getale het werk bevolken (vlinders, panters, leeuwen, hagedissen, lammergieren, beren, varkens, kippen, enz.).

Ook de handelingen zijn nauwelijks aan beperkingen onderhevig, en nogal eens ingegeven door obsessionele verlangens en primaire driften. Zo bevat het werk van Savitzkaya uitvoerige beschrijvingen van o.a. verzamelingen die door de personages worden aangelegd (poppen, konijnen, vissen, auto's), scènes met uit-

1 F. Rutten en M. Rus, Entretien avec Eugène Savitzkaya, in Rapports-Het Franse Boek, 1983, no. 4, p. 189-195.

[p. 196]

eenlopende vormen van voornamelijk orale behoeftenbevrediging, liefkozingen, seksuele perversiteiten, geweld en doodslag. Een vergelijking dringt zich alweer op met de denk-, gevoels- en belevingswereld van kinderen: de personages nemen de ‘werkelijkheid’ niet alleen waar met de ogen, maar zijn voortdurend bezig met proeven, voelen en ruiken; bovendien kunnen de gevolgen van handelingen ineens weer ongedaan worden gemaakt (doden komen weer tot leven, afgerukte ledematen groeien weer aan, enz.).

De vertelwijze, tenslotte, heeft zoals te verwachten niet als hoofddoel de afbeelding van een (mogelijke) werkelijkheid; Savitzkaya stelt vertellen gelijk met liegen, fantaseren, suggereren, gissen, fantasmeren, en ook, en vooral, met het associatief variëren op een beperkt aantal motieven: gedane beweringen worden ontkend, tegengesproken, gemodaliseerd, waardoor uiteindelijk alles op losse schroeven komt te staan. In het verlengde hiervan funktioneert de taal zeer frekwent slechts met het oog op andere dan de gebruikelijke doeleinden, en dat is wel een van de meest karakteristieke trekken van het werk van Savitzkaya: in die gevallen gaat het niet om verwijzing, informatieoverdracht e.d., maar om het gebruiken van woorden, uitdrukkingen en klanken teneinde de lezer te fascineren, te verblinden, te imponeren, of om het op de proef stellen van de rekbaarheid van de taal, hetgeen resulteert in labyrint-achtige zinnen.