Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1982 (nrs. 21-24)

[p. 112]

Gust Gils
Vijf verhalen

Dolle toestanden (beeldloos beeldverhaal

1.	Goochelaar heeft i haar nodig voor goocheltoer. Wil zichzelf haar uitplukken. Haar komt niet los. Goochelaar geeft enorme ruk. Zijn hele hoofd komt mee.
2.	Bewonderend applaus van publiek. Zelfs het bloed lijkt echt!
3.	Direkteur van sirkus verschijnt. Meldt met droefheid in stem: dit helaas geen goocheltoer maar tragies ongeval. Gevaren van sirkusberoep. Onherstelbaar verlies. Voorstelling geschorst zoals iedereen begrijpt.
4.	Grote verslagenheid bij publiek. Voorstelling maar pas bezig.
5.	Sirkusdirekteur barst onverwacht in schaterlachen uit.
6.	Ontzetting bij publiek. Man blijkbaar gek geworden van smart.
7.	Sirkusdirekteur schatert verder, neemt hoge hoed af, rukt valse knevel weg, en wie blijkt hij te zijn? Niemand anders dan: de goochelaar! Onthoofd lijk is niet het zijne maar dat van sirkusdirekteur! Goocheltoer volkomen geslaagd.
8.	Wild entoeziast applaus van publiek. Zelfs het publiek lijkt echt!

Bijgeloof (beeldloos beeldverhaal)

1.	Wanneer een spiegel plat op de vloer ligt, weerspiegelt hij de wereld ondersteboven. Dus als je het ongeluk hebt in zulk gat te vallen, dan val je omhoog.
2.	Een spiegel ligt plat op de vloer.
3.	Een man stormt binnen, ziet in zijn haast de spiegel niet tijdig, struikelt erover, valt erin. Dat kan, dat is geen bijgeloof.
4.	Want man, tot zijn ontzetting, valt eindeloos de hoogte in.
5.	Wetende dat noch de dampkring, noch de behoefte om te ademen, noch temperaturen worden weerspiegeld, en zonder de negatieve

[p. 113]

	zwaartekracht van zowel spiegelaarde als spiegelmaan, spiegelzon en spiegelplaneten te verwaarlozen: bereken de baan volgens dewelke man in kwestie de spiegelruimte in zal worden geslingerd.
6.	O ja? en Alice dan? Viel die omhoog misschien in Spiegelland? Dat zou Lewis Carroll dan toch wel geweten hebben!
7.	Mis. Alice ging doorheen een vertikale spiegel. Haar problemen in de spiegelwereld waren bijgevolg van horizontale aard. Weet je nog hoe ze moest rennen als gek om op één en dezelfde plaats te blijven? om maar iets te noemen?
8.	Dit alles bekend zijnde, en mutatis mutandis, bereken de baan van Alice. En vlug wat.

Realisties toneelstuk

Dit had zij nooit mogen doen! wauwelt een in potsierlijk veelkleurig bovendien veel te ruim dierenkostuum gestoken personage: een grapje kan wel, maar wil er bij hem gewoon niet af. Duidelijk vertwijfeld, ja zelfs verblind door tranen, strompelt hij in het rond. En wat hij zegt slaat niet eens ergens op. Hij is het die zijn geliefde in vertwijfeling brengt, niet omgekeerd.

Geladen sfeer. Een ander personage spreekt de hele tijd met verknepen stem en dito gezicht. En houding. Zelfs als je niet naar hem kijkt, alleen al bij het horen van die onverstaanbaar afgebeten woorden, krijg je de kramp in je zetel. Een pracht van een bittere uitbeelding door deze niet te onderschatten akteur bravo.

Besef jij wel goed dat je spreekt! snauwt een derde tegen niemand in het bizonder.

En zo zijn er nog meer. Allemaal houden ze het op een of andere manier vol, het hele stuk lang, totaal verschillende personages te zijn, die niet samen te rijmen vallen en niets maar dan ook niets met elkaar te maken hebben. Al zijn ze ook bij elkaar op bezoek, of juister gezegd op het bruiloftsfeest van één van hen, wie is hij of zij ook weer. Hun replieken zeggen ze zomaar in het luchtledige; niet tot maar door elkaar. Sommigen bewegen alleen maar hun mond, zonder geluid voort te brengen; toch is het ook zo nog een hels kabaal.

[p. 114]

Er is iets aan de hand met deze personages, zoveel is duidelijk. Zij worden gedroomd namelijk, maar hebben dat niet door. Wij evenmin trouwens. Wij weten niet beter of dit is een realisties toneelstuk, zoals op de affisje staat.

Een trompettende schoonheid gilt net op dit moment boven allen uit om meer aandacht, maar die krijgt ze lekker niet. Iedereen heeft al zijn aandacht nodig voor zichzelf, en dat weet zij. Als zij zo onaandachtig is dat zij de aandacht van anderen nodig heeft, sneu voor haar maar dan kunnen die anderen dat ook niet helpen, zij hoeft niets van hen te verwachten. Dus laten trompetten maar, dat horen zij nauwelijks.

Dag beste kindertjes! wauwelt de man in het dierenpak onophoudelijk. Zijn gemaakt schorre stem, overeenkomstig de beste jeugdtoneeltradisies, beoogt de goedmoedige uitbeelding van een braaf dier uit een dierensprookje. De speler heeft grappige bedoelingen ditmaal, geen tragiese meer zoals daareven, en in die zin waggelt hij nu over het toneel heen en weer, maar welke diersoort hij nu eigenlijk uitbeeldt valt met de beste wil niet uit te maken.

Ik zie er nog intelligenter uit dan ik dacht, ik wist wel dat ik er veel intelligenter uitzie dan ik ben, maar dit is bepaald een verrassing, waarvan ik niet zo direkt weet of ik ze al dan niet aangenaam moet vinden! - aldus mompelt nog zo'n personage, dat bij zijn ronddwalen onverwacht oog in oog is komen te staan met een spiegel.

Hoera! hier komt de bruid! roept iemand. Maar die iemand is de bruid zelf. De trompettende schoonheid van daareven.

Geen enkele reaksie. De bruidegom staat ergens met zijn rug naar haar toe, geeuwend zijn nagels te polijsten. Eigenlijk zou hij nu moeten zeggen: Ik kan je niet verzekeren dat ik je geluk en vrede zal brengen. Misschien was dit de enige passage uit het hele stuk die zweemde naar dialoog. Maar hij zegt niets, hij is zijn repliek vergeten. Gelukkig of helaas valt dat niet op. Ook de bruid, met een gezicht van Wacht maar ik zal jou straks niet veel bedpret gunnen! doet er het zwijgen toe, al zou ze nog veel kunnen zeggen, vindt ze zelf. Eén na één vallen ook alle andere personages stil, goddank eindelijk uitgepraat; het wauwelende dierenfabelpersonage laatst van al. Bijna lijkt hij zodoende de hoofdpersoon, maar zo'n persoon was dit stuk niet rijk uiteraard.

[p. 115]

Werklieden komen het hele gedoe afslaan met planken. Ook zij hebben geen uitstaans met elkaar.

Na afloop van de vertoning, teneinde de schande suksesvol te overleven, verhuist iedereen die er wat mee te maken heeft gehad, dus ook het publiek. Naar Bordeaux of Düsseldorf of elders bijvoorbeeld.

Zo realisties lijkt dit toneelstuk.

Met een feministe in bed

Met een feministe in bed. Zal je overkomen. Een aktieve vrouw is leuk om mee te vrijen, maar dit gaat mij te ver. Ik word gewoon verkracht, tegen haar judogrepen schiet mijn aangeboren spieroverwicht te kort.

Judo is toch maar een mannelijke uitvinding! kan ik alleen schamper zeggen, na afloop.

Eer zij hierop kan antwoorden, dus voor haar goed getijmd, dringt een agent in burger de slaapkamer binnen, zoals mij nauwelijks verbaast. Ik ben natuurlijk in overtreding. Zowel zij als ik is getrouwd, alleen niet met elkaar, om de standaardgrap te siteren. Dus dit is overspel, en overspel is wettelijk strafbaar.

Intussen sta ik de agent zo koelbloedig mogelijk te woord. Wilt u insinueren dat ik met deze dame seksuele betrekkingen zou hebben gehad? informeer ik. Then you're jumping to conclusions, zoals ze dat even mooi als onvertaalbaar in het engels zeggen! Mevrouw is namelijk lesbies, met uw welnemen, maar een intieme vriendin van me, waarom niet, en ze vertrouwt me genoeg om als dat zo uitkomt bij mij te slapen, wetend dat ik haar neigingen respekteer en haar dus niet met mijn libido lastig zal vallen.

De agent noteert het allemaal keurig in zijn bekeuragenda, al grinnikend: U verzint maar hoor, geen schijn van kans dat het wordt geloofd, u denkt dat wij gek zijn zeker.

Mij stoort het niet dat u zo bent, antwoord ik met vriendelijke agressie, en vraag me af terwijl ik het zeg of dit ja dan nee smaad aan de openbare macht betekent, moet de agent daarvoor niet in uniform zijn?

Hoe ook, laat ze maar iets bewijzen, ik hou mijn standpunt vol, en mijn vriendin, die nog niet door de agent werd ondervraagd, zal wel zo

[p. 116]

verstandig zijn dat te bevestigen. Of zou zij te bevooroordeeld zijn om dat lesbiese te beamen?

Momenteel rommelt zij naast het bed in haar handtas, en wat haalt zij te voorschijn, het lijkt een identiteitskaart maar is er geen, nee het is een - Kortom, ook zij blijkt een geheime agente, lid van de zedenbrigade.

Het verbaasde mij al, dat die kollega van haar hier zomaar in zijn eentje die echtbreuk kwam vaststellen. Ik wilde hem net een opmerking daarover maken, toen mijn bedgenote zich ontpopte tot. - Maar alles blijkt nu in orde: zoals u weet, polisiebeambten moeten altijd met zijn tweeën zijn, om geldig een overtreding vast te stellen, overeenkomstig de wet.

Mijn vriendin was dus helemaal geen feministe, zelfs geen vriendin. Zij deed maar alsof. Alle respekt voor haar professionele vaardigheid hoor, ik was er toch maar mooi ingetuind! En echtbreuk is nu eenmaal strafbaar, dus zij deed slechts haar plicht.

Misschien zou ik nu klacht kunnen neerleggen tegen haar, vanwege die judobehandeling. Maar dan zal het heten dat ik weerstand bood bij arrestasie.

In gesprek met Johan

Ik hoef geen astrologiese raadplegingen te verrichten om je te verzekeren dat dit je nooit zal lukken Johan, verklaart Johan op besliste toon.

Gejaagd loopt Johan heen en weer.

Denk vooral niet dat Johan luidop tegen zichzelf praat, ze zijn wel degelijk met zijn tweeën: maar toevallig heten ze allebei Johan.

Vanwege het slechte licht in de kamer - één japanse lichtbron ver weg in een hoek - en de niet minder slechte akoestiek, valt niet met zekerheid uit te maken welke Johan de gejaagde loper is, en welke Johan de spreker. Tenzij misschien één enkele Johan beide verrichtingen voor zijn rekening neemt, en wie van de twee dat dan wel mag wezen.

Er zijn mij al ergere dingen gelukt, zegt Johan. Dit is duidelijk een antwoord op de repliek van daareven, het moet dus de andere Johan zijn, welke van beiden dat ook is.

[p. 117]

Het komt er alleen op aan, daarbij geen faktoren uit het oog te verliezen, ik bedoel ekonomiese, en strategiese, en politieke, ja zelfs de menselijke faktor zowaar, zegt Johan.

Nu blijkt hoezeer de stemmen van beide Johans op elkaar gelijken. Was dit dezelfde Johan nog, of opnieuw de eerste? Wat de inhoud betreft kon elk van beiden dit hebben gezegd, hoewel met een verschillende, namelijk hetzij pozitieve, hetzij negatieve strekking.

Je overtuigt mij niet Johan, zegt Johan.

Dit is dan weer onbetwistbaar een antwoord op het voorgaande. Maar duidelijk wordt daarmee niet, welke Johan aan het woord is: de Johan die de andere Johan verzekerde dat er iets hem, die andere Johan met name, niet zou lukken, ofwel die andere, het gevaar van mislukking lopende Johan zelf.

Kortom, je weet niet zeker meer of je de hele dialoog al dan niet op zijn kop interpreteert. Het vervolg maakt je trouwens niets wijzer:

Jij valt nooit makkelijk te overtuigen, zegt Johan.

Wanneer je in een van die hoge smalle, vertikaal volgehouden dialoogpassages uit een roman de draad kwijtraakt, kun je die altijd terugvinden door het aantal replieken te tellen en zodoende te achterhalen wie wat heeft gezegd. Maar zelfs die truuk zou hier niet helpen, je weet niet meer hoeveel replieken presies er zijn geweest, vanwege die op elkaar gelijkende stemmen.

Ook welke Johan ijsbeert, en of dat nog dezelfde is van daareven, ben je vergeten op te merken, of heb je nog altijd niet door.

Ik ga dan maar. Met jou valt echt niet te praten, hoor je Johan zeggen.

Dichtklappende deur en einde van dialoog. Ofwel heb je de pech gehad dat ze het zo vlug oneens raakten, ofwel ben je te laat met je waarnemingen begonnen. In elk geval, een toonbaar ooggetuigenverslag maken over het onderhoud tussen de twee Johans zit er niet in.

Tenzij je zomaar wat vertelt. Het ging immers om een gesprek onder vier ogen, dus welke Johan kan je tegenspreken? Een joernalist kan zich gewoon niet permitteren zo nauw te kijken. Zijn verantwoordelijkheid tegenover de lezer, die zich vooral niet bekocht mag voelen, vereist zulks.