Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1981 (nrs. 17-20)

[p. 149]

H.C. ten Berge
Christopher Middleton's Carminalenia

De engels-amerikaanse dichter Christopher Middleton heeft sedert 1962 een vijftal gedichtenbundels gepubliceerd, waarvan The Lonely Suppers of W.V. Balloon (Carcanet, Manchester 1975) en Carminalenia (1980) de meest recente zijn. In 1977 bracht hij, eveneens bij Carcanet, een prozaboek uit onder de titel Pataxanadu and Other Prose, en een jaar later een bundel kritiese opstellen: ‘Bolshevism in Art’ and Other Expository Writings. Als vertaler maakte hij reeds naam in de vroege zestiger jaren, toen de grote bloemlezing Modern German Poetry 1910-1960 uitkwam, die hij met Michael Hamburger had samengesteld. Eerder, in 1957, had hij een bundel verhalen van Robert Walser in het engels vertaald, terwijl later Hölderlin en Mörike (Selected Poems 1972), Nietzsche en Canetti zouden volgen. Een omvangrijke keuze uit de poëzie van Goethe zal binnen afzienbare tijd verschijnen. De auteur is al vele jaren als hoogleraar verbonden aan de universiteit van Texas in Austin.

De gedichten die hierachter staan afgedrukt zijn een eerste introduktie van Christopher Middleton in ons land. Ze vormen slechts een kleine selektie uit zijn laatste bundel Carminalenia. De titel is een samenstelling van twee woorden, ontleend aan een regel van Sextus Propertius: ‘Carmina mansuetus lenia quaerit Amor’, wat ongeveer neerkomt op: ‘Verstilde liefde zoekt naar serene gedichten’. Serene of milde gedichten zijn zeker in deze bundel te vinden; een stille aandacht voor dingen of mensen. Toch zou een tegengestelde regel als: ‘Hartstocht zoekt naar geladen gedichten’ evenzeer op z'n plaats zijn, niet in het minst door de beheerste gepassioneerdheid die een aantal verzen kenmerkt.

Voor een groot deel danken de gedichten hun ontstaan aan ‘werkelijke of imaginaire ruimten in of om mensen’ zoals Middleton zelf opmerkt. Voor hem is een gedicht een configuratie van het bewegende

[p. 150]

(‘configuration du mouvant’); een donkere, niet scherp omlijnde beweging zoals die van een school vissen onder een zee-oppervlak. ‘You dive through a shoal and it billows up sparkling towards the air. At play in that rush of sound and movement there is a logic which the human voice can convert into a cosmos of its own making.’

De Carmina zijn behalve mild, dus ook licht, ‘sparkling’, spelend met schaduwen en transparanties. Middleton is er zeker in geslaagd een kosmos van eigen makelij op te roepen. De poëzie wijkt niet alleen op inhoudelijk, maar ook op taalkundig niveau af van wat er de laatste decennia in Engeland aan poëzie is verschenen. Hoewel deze vaststelling berust op grove veralgemening, lijkt ze gerechtvaardigd: een blik op zijn taalgebruik is voldoende om te constateren dat slechts zeer weinige engelstalige dichters zoveel ellipsen, weglatingen van lidwoorden, betekenisverdubbelingen, kleine grammaticale ontwrichtingen en tijdswisselingen (binnen één frase) aandurven als Christopher Middleton. Gevoegd bij de voortdurende ondervraging van het gedicht zowel als zijn onderwerp, wijst dit op een eigenzinnige en onconventionele poëzie. Al is ze dan van britse huize, ze is niet horig aan de engelse traditie; maar ze is evenmin amerikaans geworden. Als we in zulke termen mogen spreken, bevindt zijn poëzie zich in de ruimte tussen twee vaderlanden en heeft ze - langs andere wegen - krachtige continen-taaleuropese injekties ondergaan.

Omdat Middleton's werk bij vlagen gecompliceerd aandoet en vaak moeilijk te vertalen is (meestal een teken van haar kwaliteit), kunnen in een beknopte inleiding slechts een paar van de eerder genoemde eigenschappen worden toegelicht.

Om te beginnen een voorbeeld van verdubbeling van betekenis door samentrekking. In het gedicht ‘Geschiedenis van niet helemaal alles’ wordt onophoudelijk de vraag gesteld: Is it you? Was it you? Midden in deze tekst stuiten we dan op een regel als de volgende:

- Was it you woke up and screamed for a hundred years

De dubbelzinnigheid hiervan springt onmiddellijk in het oog; het vertaalprobleem eveneens:

[p. 151]

 

- Was jij het die ontwaakte en het honderd jaar uitschreeuwde

of:

- [Was] jij [het die] ontwaakte en schreeuwde het honderd jaar uit

In dit geval zal in de vertaling voor een van beide leesmogelijkheden moeten worden gekozen. Op een andere plaats in hetzelfde vers kan de dubbelzinnigheid van de vraagkonstruktie worden opgevangen door het nederlandse het in te zetten als onbepaald voornaamwoord en als lidwoord. Aldus:

- .........was jij het Hongaarse meisje liep met twaalf

Granaten onder een tank en blies hem op

Middleton ontregelt een vloeiende zin ook graag door van een voltooide naar een tegenwoordige tijd over te snijden en in het voorbijgaan van onderwerp te veranderen. Hij doet dit ook wel door te pendelen tussen heden en verleden.

- Separation and closure

Of the breasts as her arms

Have spread and again

She folds them -

(A Dark Line)

Een vragende zin kan hij op misleidende wijze laten overgaan in een mededelende:

-          ........Who

Is this, and who thinks

Through the fire, sees the rayed shell,

Solid axis, the whirling death....

(In the Secret House)

Het laatste voorbeeld brengt ons op een andere eigenschap van deze poëzie: de hoeveelheid vragen die er in gesteld wordt. Bladerend in de

[p. 152]

twee voor mij liggende bundels tref ik ze overal aan: Waar was dit? Likt ze soms? Is dit een overdrijving? Ben jij het? Vergeten woorden, wie nam ze in de mond? Is het regen of schemer? Zijn wij huizen in zijn slakkenwereld? Was dit regen die ik kuste? Waar te beginnen? Welk nieuw bedrog wordt in de pot van milt en peulen klaargestoofd? Wie zal het noodsignaal ontcijferen dat zwermen distelvinken opjaagt uit het gras? Wie zal nu dansen? Wie is dit wezen? Enz. enz.

De vragen zijn, in tegenstelling tot de vragen in de poëzie van de Yeats- en Roland Holst-generatie, niet retories van aard. Het zijn vragen die zich toespitsen op tijd, plaats en omstandigheden; het zijn tevens vragen naar het wezen van de niet gekende mensen en dingen, die te samen de poëtiese ruimte van Middleton's werk uitmaken.

De lezer late zich niet afschrikken door zekere tekstuele eigenaardigheden: in weerwil van enkele ‘vreemde’ zinswendingen, kan ieder zich de salami uit Romanshorn en andere gedichten goed laten smaken.