Raster. Jaargang 4

[p. 374]

Proposities Daniël Robberechts
Schrift Schrijver Toepassing bvb. auteursrecht

Sinds de opkomst van nieuwe media is het schrift niet meer een universeel, all-round medium. De nog bevoorrechte rol van het schrift is nu goeddeels te wijten aan inertie, mentaal en economisch.

Feitelijk is het schrift nu een specifiek medium onder andere media, met specifieke kenmerken.

De variëteit van media brengt de allround schrijver van vroeger voor een evaluatie en een keuze; verkiest hij het specifieke medium schrift boven andere media dan is hij schrijver in de eigentijdse zin van het woord.

In ieder geval wordt van hem een herscholing gevergd, omdat reductie en specificiteit van het medium schrift mede door de nieuwe media worden bepaald. Hij heeft zich feitelijk toe te leggen op de wetenschap medialogie, en op het propageren van de onderkenning van de verschillende media. Door zijn ervaring binnen het medium schrift kan een schrijver bijdragen tot de ontwikkeling van de medialogie.

[p. 375]

‘Het taalgebruik heeft ofwel een functie van communicatie en is gericht op het betekende, ofwel een poëtische functie en is gericht op het teken zelf.’ (Cercle de Prague).Doordat andere media meer gelegenheid bieden tot de wederkerigheid die elke communicatie veronderstelt, kan de eerste functie voor wat het schrift betreft beter transmissie worden genoemd. Zowel het tekengerichte schrift als de realisering ervan kan schriftuur worden genoemd. Het onderscheid tussen de 2 functies wordt groter naarmate het schrift meer als een specifiek medium wordt erkend, en naarmate betere middelen worden ontwikkeld ter verhoging van de doeltreffendheid van de transmissie.

De taalactiviteiten die gericht zijn op de diverse vormen van schriftelijke transmissie worden aangeduid door specifieke benamingen zoals: journalistiek, biografie, vertaling, pornografie, copy-writing, publicistiek, kritiek, humoristiek, recensie: reportage, correspondentie, monografie, rapportering e.d. Het geschrift fungeert er als middel tot overdracht van informaties, gedachten, gevoelens enz. Het schrijven ervan kan taalkundig gekenmerkt worden als ‘rule-governed creativity’.

De maker van schriftuur kan dan door de benaming schrijvende van andere schrijvers worden onderscheiden. Hem is het schriftelijk taalfragment geen middel, maar als autonoom teken een doel. De schriftuur kan allerlei informaties, gedachten en gevoelens overdragen, maar doordat die transmissie niet voorbedacht of berekend is, wordt ze overgelaten aan de interpretatie door de lezer, aan de vrije lectuur. Rule-changing creativity.

[p. 376]

Het gangbare taalgebruik, waaronder het schriftelijke, kan wetenschappelijk beschreven worden als een code met welbepaalde regels. Naargelang van de omstandigheden kunnen op wetenschappelijke wijze supplementaire regels worden vastgesteld opdat een bepaald geschrift in concrete omstandigheden maximaal aan zijn transmissieve functie zou beantwoorden, opdat het geschrift de boodschap of het effect zo eenduidig, zo getrouw en zo efficiënt mogelijk, met zo weinig mogelijk ruis zou overdragen.

De vrijheid van de schriftuur houdt in dat deze regels evengoed gevolgd kunnen worden, genegeerd, overtreden of inadequaat gevolgd.

Waar vroeger elk schrijven experimenteel was, bepaalt de wetenschappelijke ontwikkeling van codes, regels en technieken feitelijk het onderscheid tussen schriftuur en transmissief geschrift, tussen ‘rule-changing creativity’ en ‘rule-governed creativity’. De ontwikkeling van die technieken is nog zeer gebrekkig, de makers van transmissieve geschriften hebben dan ook een onmisbare bijdrage te leveren, mede met behulp van de linguïstiek.

Waar codes, regels en technieken en conventies het taalgebruik dreigen te verstarren en versmallen, maakt de schrijvende op eigenzinnige wijze het taalgebruik in zijn volledigheid aanwezig, en breidt het proefondervindelijk uit. Omwille van een adequate uitoefening van zowel de schriftelijke transmissie als de lectuur als de schriftuur, behoort het onderscheid tussen de 2 vormen van schriftelijke creativiteit dringend gepropageerd te worden. Hiertoe moet ook de schrijvende bijdragen, mogelijk met behulp van de semiologie.

[p. 377]

Waar de kunst tot voor kort nog voorgesteld kon worden als een middel ter bevrediging van uitdrukbare behoeften allerhande (aan versiering, aan artistiek genot, bewondering e.a. ontroeringen, aan geestelijke of sociale verheffing, aan uitdrukking van de volksaard of aan zelfexpressie, aan verrijking van het patrimonium e.d.) is die functie nu hoe langer hoe meer overgenomen door de zgn. functionele kunsten: de mogelijkheid van de objectieve bepaling van een doel motiveert een inschakeling van alle wetenschappelijke middelen. In die zin kan het transmissieve schrift tot de functionele kunsten gerekend worden, maar evengoed die ‘literaire genres’ die zo ingeburgerd zijn dat zij zelf hun behoefte hebben bepaald.

De andere kunstvormen zijn dan niet-functioneel in die zin dat hun functie niet vooraf bepaald is, dat zij beantwoorden aan behoeften die (nog) niet zijn uitgedrukt. Zij vormen proposities, gelegenheden tot confrontatie waar men op ingaat of niet. Zo de schriftuur. Ze beantwoordt aan de behoefte die ze zelf schept. Daar wordt het environment van de functionele schrijftaal eigenzinnig aan allerlei veranderingen onderworpen.

Van de schrijvers van geschriften die aan vooraf bepaalde behoeften beantwoorden mag verwacht worden dat zij die behoeften meten naar hun werkelijkheidswaarde in het maatschappelijk verband. In de mate dat een schriftuur beantwoordt aan een meer preciese behoefte dan aan lectuur, neigt ze naar een techniek. Het behoort tot de arbeid van de schrijvende, die invloeden die de schriftuur dreigen vooraf te bepalen en dus aan te tasten, op te sporen en te weren.

De feitelijk bestaande misverstanden omtrent schrift en schriftuur maken het nu noodzakelijk dat o.m. de schrijvende als een deskundige optreedt om ze op te klaren. Hier verschijnt de schrijvende niet meer als de auteur achter zijn oeuvre, maar náást een schriftuur als schrijvende.

[p. 378]

Centraal in de opvoeding moet staan: het verwerven van de vaardigheid tot informatieverwerking en -overdracht. Voor het medium schrift zal de opvoeding dus in de eerste plaats gericht zijn op de beheersing van de wetenschappelijk gefundeerde technieken van de schriftelijke transmissie.

De pedagogische functie van de schriftuur is dan niet meer het aankweken van een literair schoonheidsgevoel, maar het contact met alternatieve, niet of minder of anders wetenschappelijk gecodeerde vormen van geschrift. Zo voorkomt de schriftuur dat de opvoeding omtrent het schrift tot een loutere aanpassingspedagogie beperkt zou blijven.

Deskundige schrijvers behoren bij te dragen tot het onderwijs van de verschillende transmissietechnieken.

De schrijvende blijkt dan aangewezen voor de promotie van de vrijere creativiteit van de schriftuur. Deze promotie biedt een gelegenheid tot het verstrekken van een beter inzicht in schrift en schriftuur.

[p. 379]

Aan een geschrift kan slechts in zover een objectieve waarde toegeschreven worden als de manier waarop het aan een doel (functie, behoefte) beantwoordt, meetbaar is.

Elke waarde die aan een tekengericht geschrift wordt toegeschreven, tast dit geschrift aan door het vooraf van een zekere betekenis te voorzien. De ‘waarde’ van een schriftuur wordt door elke lezer afzonderlijk gemaakt door de arbeid die lectuur wordt genoemd.

Aan het schrijven van een transmissief geschrift kan een maatschappelijk noodzakelijke arbeidstijd worden verbonden. De maker van een dergelijk geschrift kan binnen het huidige economisch stelsel als een productieve arbeider worden beschouwd.

Dit geldt niet voor de schriftuur en de schrijvende. Ofschoon de schriftuur ontegenzeggelijk een arbeid is, kan ze economisch niet als een arbeid worden gemeten. Economisch kan de schriftuur alleen als een dienst en een functie worden geëvalueerd.

(+Functie van schrijvende+ Behalve de individuele valorisatie door de lectuur dreigt elke waardering en elk courant-maken van een schriftuur deze aan te tasten. Daarom behoort de schriftuur sociaal een vrijblijvende activiteit te zijn.

Echter de functies die de schrijvende vervult als onderzoeker en propageerder i.v.m. medialogie, semiologie, omschrijving van de schriftuur en als promotor van schriftelijke creativiteit, lenen zich evengoed tot evaluatie als die van wetenschappelijk onderzoeker of van opvoeder. Het promotiewerk biedt daarenboven de maatschappij de gelegenheid tot een rechtstreekse evaluatie van die functie. De materiële erkenning van de functie van schrijvende kan voor de schriftuur maar veilig gebeuren op basis van het onderzoek en/of de promotie.++++)

[p. 380]

Technische toelichting bij een tweedimensionale tekst

Het opzet bestaat erin, de lineariteit (unidimensionaliteit) van een betogende tekst te doorbreken. Deze lineariteit biedt tenminste twee grote nadelen:

-

ze bemoeilijkt de controle door de lezer: doordat van de gangbare betogende tekst nog altijd verwacht wordt dat hij ‘vlot leesbaar’ zou zijn, kan hij bezwaarlijk beperkt blijven tot een - consequent-lineaire, maar ‘droge’ - aaneenschakeling van stellingen en deducties; maar de literaire inkleding van de gedachtengang brengt het risico mee dat bepaalde stellingen en postulaten tersluiks of onbewust, maar in ieder geval moeilijk controleerbaar, in de tekst worden geschoven.

-

ze remt de creativiteit van de lectuur: de aanvullingen of wijzigingen die de lezer wenst aan te brengen worden in een lineaire tekst letterlijk tot rand-bemerkingen gereduceerd, want hun integratie binnen de tekst zou hem meestal vernietigen. Vandaar wellicht de passiviteit waarmee een dergelijke tekst doorgaans wordt ondergaan. Vaak doet de lezer niets meer dan registreren dat van X in Y een tekst over Z is gepubliceerd. Het creatieve alternatief voor die passieve instemming blijkt dikwijls beperkt tot een zich radicaal afzetten tegen, een totaal afbreken van de lineaire tekst.

De tweedimensionale tekst zet aan tot systematische controle: horizontale en verticale kolommen bakenen velden af, en de inhoud van elk veld kan aan de inhoud van de voorgaande velden gemakkelijk getoetst Worden. Hij zet aan tot creatieve lectuur:

-	door elke lezer die maar enigszins de rangorde van de kolommen aanvaardt, kunnen in elk veld wijzigingen en aanvullingen worden aangebracht, die dan in de volgende velden (van links naar rechts, van boven naar beneden) dienen verrekend te worden.
-	de tekst zelf vraagt a.h.w. om expansie, aanvulling door toevoeging van nieuwe velden, zowel in ordinaat (horizontale kolom) als in abscis (verticale kolom).

De tweedimensionale tekst kan meerdimensionaal worden:

-	de tijdsdimensie wordt aangegeven door het verschil tussen een oorspronkelijke versie van de tekst en de tekst zoals hij door dezelfde persoon na verloop van tijd gewijzigd is.
-	een lezer kan vele of alle velden van een totaal andere inhoud voorzien dan in de oorspronkelijke tekst; opeenstapeling en vergelijking van twee dergelijke verschillende teksten bepaalt een nieuwe (vierde) dimensie.