Raster. Jaargang 3

[p. 428]

[Nummer 4]

H.C. ten Berge | Hedendaagse poëzie in internationaal perspektief

Het schrijven van een inleiding tot een aflevering als deze is een onmogelijk iets: de essays over poëzie uit zes gebieden tonen een voorlopig karakter, en terecht, terwijl de essayisten een heterogeen gezelschap vormen waarin uiteenlopende benaderingswijzen worden gehanteerd.

Zoals elders de kreatieve schrijver, is hier de essayist - mede door de uitgebreidheid van zijn opdracht - geneigd geweest om veel in zijn werk tussen haken te zetten, waarbij hij wel met de eerste haak opent, maar de mededeling, de gedachte of het terzijde niet meer met een tweede afsluit (alsof het een gedicht van e.e. cummings betreft waarvan vorm en inhoud zijn opengewaaid... en datgene wat gezegd wordt zich tevens in de ruimte tussen het ene en het andere vers afspeelt: als de reusachtige ellips van alles wat niet gezegd maar wel en óok is inbegrepen.

Het niet afgeslotene hoeft niet te worden verontschuldigd, integendeel, het pleit voor dat wat in ontwikkeling is en beweeglijk blijft om bestaande inhoudelijke en formele mogelijkheden open te houden, en nieuwe te ontwikkelen of te kreëren.

Ondanks het heterogene karakter der bijdragen kan men toch tot enkele vaststellingen komen, en hier en daar gemeenschappelijke tendenties in de poëtiese ontwikkeling herkennen: ik denk onder andere aan het verschijnsel van de ‘konkrete poëzie’ in vele landen (zowel door White als Krolow ter sprake gebracht, tevens door Ouwehand naar verwezen, en in het hier niet besproken Brazilië een belangrijke stroming), voorts aan de nog steeds alom aanwijsbare invloeden der engelstalige dichters uit de eerste eeuwhelft (Williams, Pound, Eliot) en het daarmee samenhangende make it new-beginsel dat zelfs letterlijk in de aanhef van de tekst van Grivel wordt gesteld en omschreven.

Het is evenwel niet mijn bedoeling om hier al tot een inventarisatie van vragen en konstateringen te komen, met uitzondering echter van éen dubbelvraag: Wat is de identiteit van de huidige nederlands-

[p. 429]

talige poëzie, en hoe kan zij bij benadering worden gesitueerd temidden van de ontwikkelingen welke in de hiernavolgende essays zijn geschetst?

Ik zou hier de stelling aan vast willen knopen, dat wij niet meer naar een ‘europese’ literatuur toegaan, maar er vanuitgaan (daartoe te behoren); wij bevinden ons er middenin en dienen daarmee rekening te houden. Ik gebruik hier het woord ‘europees’ om al te grote termen als ‘wereldomvattend’ of ‘interkontinentaal’ te vermijden; men zou er zich aan vertillen en het is beter deze omschrijvingen voorlopig te reserveren voor de bouwers en bedenkers van raketsystemen wier machines sneller en krachtiger ratelen dan die van simpele schrijvers.

Dat er in theoreties en prakties opzicht veel aan vast zit zal duidelijk zijn. En een praktiese konsekwentie, bijvoorbeeld in de vorm van een konkrete samenwerking of internationale beweging zou, indien niet grondig en nuchter voorbereid, gedoemd zijn te mislukken. Want ‘tussen droom en daad’ staat nog altijd meer in de weg dan we ons realiseren.

Wat dat betreft hebben muziek en schilderkunst het door de aard van hun ‘taal’ wel eens gemakkelijker. Er is intussen geen reden om voor het vele dat eraan vastzit uit de weg te gaan, maar een inleidende bladzijde lijkt daartoe volstrekt onvoldoende en niet de meest geschikte plaats. De gedachten die hierover bestaan zullen elders geuit kunnen worden.

Men zou het informatieve materiaal dat hier verzameld is, hoe onvolledig het noodgedwongen ook zij, na lezing kunnen laten voor wat het is; het lijkt echter zinvoller als men er iets mee tracht te doen. Janssens' Olson-citaat blijkt hier welkom: There it is, brothers, sitting there, for use! Raster stelt zich daarom voor in de volgende aflevering een neerslag te publiceren van een diskussie tussen enkele ‘broeders’ over dat materiaal. Aan het gesprek zal in ieder geval worden deelgenomen door Gerrit Kouwenaar, J. Bernlef, Rein Bloem en H.C. ten Berge.

Enkele opmerkingen van zakelijke aard:

1. Een tijdschrift heeft evenals een mens zijn beperkingen. Derhalve zou men x ontbrekende gebieden kunnen opsommen. Een zo rijk gedifferentieerd werelddeel als Afrika bijv. is geheel buiten beschouwing gelaten; het is beter in de toekomst (if any) een ‘apart’ nummer aan dat kontinent te wijden.

[p. 430]

2. Tegenslagen. Ze betreffen i.c. het uitvallen van twee eerder aangekondigde bijdragen: het artikel over oosteuropese poëzie is om duistere redenen nooit gearriveerd, terwijl het stuk van Sanguineti over de italiaanse niet alleen op een te laat tijdstip binnenkwam maar ook een afzonderlijke inleiding zou vereisen tot zijn onderwerp; dit was iets teveel gevraagd, in weerwil van de gewaardeerde hulp die de heer P.W.M. De Meijer mij in deze heeft geboden.

3. Het afdrukken van enkele ‘konkrete’ teksten op blz. 564-568 is niet voor verantwoording van de betreffende essayisten, maar voor die van de redakteur. De gedichten zijn gekozen uit ‘an anthology of concrete poetry’, edited by emmet Williams (new-york - Stuttgart, 1967).

Tot slot wil ik allen die aan het tot standkomen van dit nummer hebben meegewerkt danken; in de eerste plaats de schrijvers van de oorspronkelijke opstellen, in de tweede plaats de vertalers die voor een gering bedrag bereid werden gevonden hun soms niet geringe taak te verrichten.