Randstad 11-12

[p. 130]

Guy Debord
De situationisten en de nieuwe vormen van actie in politiek en kunst

De beweging der situationisten is drie dingen tegelijk: zij is een artistieke avant-garde, zij zoekt door middel van experimenten tot een vrije regeling van het alledaagse leven van de mens te komen, en zij wil een aandeel leveren in de theoretische en praktische opbouw van een nieuwe revolutionaire strijd. In het vervolg zal elke fundamentele culturele creativiteit en elke kwalitatieve transformatie van de maatschappij worden opgehouden totdat in al deze gebieden een gezamenlijke opmars op gang komt.

Overal vinden wij hetzelfde maatschappelijke systeem van vervreemding, totalitair toezicht en een publiek van passieve consumenten, hoewel er aan de ideologische en juridische maskers enige verschillen te bespeuren zijn. De gezamenlijke factor die deze maatschappelijke stelsels gemeen hebben kan alleen maar begrijpelijk worden gemaakt door een alles overheersende kritiek waarbij op het omgekeerde wordt gewezen: vrije creativiteit, het recht van eigenbeheer van alle mensen op hun eigen geschiedenis, op elk niveau. Dit doel en deze kritiek zijn onscheidbare begrippen (die wederzijds op elkaar gericht zijn). Als men ze in onze tijd wil invoeren betekent dat onmiddellijk een opleving van het soort radicalisme waarvan de arbeidersbeweging, de moderne poëzie en kunst en het denken in het dialectische tijdperk van Hegel tot Nietzsche de voornaamste steun waren. Met het oog hierop moet men, zonder te pogen vast te houden aan vertroostende illusies, eens en vooral de nederlaag van het revolutionaire plan in de eerste drie decaden van deze eeuw - en wel in al haar dimensies - erkennen en men moet tevens erkennen dat het in alle delen van de wereld en in alle aspecten van het leven officieel vervangen is door bedrieglijke praatjes die de oude orde verbergen en in stand houden.

[p. 131]

Als men het radicalisme nieuw leven in wil blazen, impliceert dat natuurlijk ook een aanzienlijke hoeveelheid research waarbij men alle vroegere pogingen om zich te bevrijden in het oog houdt. Als men weet waar deze op uit liepen of hoe zij tot een algehele mystificatie leiden, geeft dat een beter begrip van de samenhang van de wereld die veranderd moet worden - en door dit begrip en uitgaande van die samenhang die men weer gevonden heeft kan men veel afzonderlijke resultaten, die het researchwerk in het recente verleden heeft gehad, behouden en deze kunnen dan worden waargemaakt. Dit begrip van de omkeerbare verbindende factor in de wereld toont - in zoverre het bestaat en mogelijk is - het bedrieglijke karakter van halve maatregelen aan en het toont ook aan dat telkens wanneer de bestaande orde van de maatschappij - haar rangorde en specialisatie, haar gewoonten of smaak - hervormd wordt in de geest van de tegenstander, er sprake is van halve maatregelen.

Daarbij komt dat de materiële ontwikkeling in de wereld snel toeneemt. Zij krijgt gaandeweg meer macht en de regeringsspecialisten worden gedwongen, omdat zij behoeders der passiviteit zijn, van het gebruik daarvan af te zien. Deze gang van zaken schept steeds meer algemene ontevredenheid en tegelijk ook duidelijk levensgevaar, maar deze regeringsspecialisten zijn niet in de positie om dit voortdurend in de hand te kunnen houden.

Wanneer de situationisten het artistieke protest zo'n perspectief geven zal men begrijpen dat het feit dat wij kunst en politiek in een gezamenlijke beschouwing betrekken absoluut niet betekent dat wij adviseren dat de kunst zich aan de politiek aanpast. Voor ons - en voor allen die ons terrein van mystificaties ontdaan hebben - heeft er geen moderne kunst bestaan sinds het einde van de jaren dertig, even zoals er sinds die tijd nergens een revolutionair stelsel in de politiek is geschapen. De opleving hiervan kan slechts een synthese (Aufhebung) zijn, dat wil zeggen de verwerkelijking van hun meest fundamentele eisen.

Het nieuwe protest waarover de situationisten spreken is reeds op sommige plaatsen gerezen. Ondanks de non-communicatie en de isolatie welke de huidige maatschappij-orde heeft geïnstalleerd, zijn er tekenen van een nieuw soort schandalen en het ene land na het andere, het ene werelddeel na het andere hebben elkaar reeds hierin beïnvloed; er is een uitwisseling begonnen.

Overal waar de avant-garde bestaat is het haar taak deze ervaringen en mensen bijeen te brengen en tegelijk voor hen een dui-

[p. 132]

delijk gemeenschappelijke basis vast te stellen. Wij moeten deze acties bekendmaken, hen verklaren en tot ontwikkeling brengen. Zij zijn gemakkelijk te herkennen aan hun nieuwe vormen van strijd en aan de - openlijke of latente - nieuwe inhoud van hun kritiek op de bestaande wereld. Zo zal de huidige maatschappij die zich zelf lof toezingt voor haar voortgaande modernisering iemand aantreffen waarmee zij kan praten, want zij heeft eindelijk een gemoderniseerde tegenstander voortgebracht.

Even hardnekkig als wij weigerden ambitieuze intellectuelen of kunstenaars die niet in staat waren ons werkelijk te begrijpen in de beweging der situationisten op te nemen, teneinde diverse misvattingen te ontkennen en te ontzenuwen - waarvan het laatste voorbeeld het geveinsde nashistisch ‘situationisme’ was - even zozeer zijn wij vastbesloten de gangmakers van deze nieuwe, radicale activiteiten als situationisten te erkennen, hen te steunen en hen nooit in de steek te laten, zelfs al zijn sommigen van hen nog niet volledig op de hoogte van het revolutionaire programma van vandaag, maar alleen maar op weg daarin een zinvolle samenhang te ontdekken.

Laten we ons beperken tot enige voorbeelden van acties waar wij volkomen achterstaan. Op 16 januari namen gewapende revolutionaire studenten in Caracas vijf schilderij en van een Franse tentoonstelling weg - welke zij later beloofden terug te brengen op voorwaarde dat enige politieke gevangenen zouden worden losgelaten. De politie kon echter de schilderijen weer in bezit krijgen, ondanks het feit dat Winston Bermudes, Luis Monselve en Gladys Troconis deze trachtten te verdedigen. Enkele dagen later wierpen enkele van hun kameraden bommen naar de politieauto die de schilderijen transporteerde maar slaagden er gelukkig niet in de schilderijen te vernielen.

Dit alles is een manifestatie van de enige juiste manier waarop men schilderijen uit het verleden kan behandelen: hen terug te brengen in een situatie waarin zij werkelijk betekenis hebben. Sinds de dood van Van Gogh en Gauguin hebben zij waarschijnlijk, sinds hun werk door hun vijanden werd geroofd, nooit meer een ovatie gehad die zo in overeenstemming was met hun geest dan deze actie in Venezuela. (Gauguin: ‘Ik heb het recht willen instellen alles aan te durven’). Tijdens de opstand in Dresden in 1849 heeft Bakoenin voorgesteld, zonder dat dit navolging vond, de schilderijen uit het museum te halen en ze bij de invalsweg van de stad op een barricade te stapelen om te zien of de troepen

[p. 133]

van de aanvallers het nog wel zouden aandurven om te schieten. Zo zien we dus dat deze affaire in Caracas onmiddellijk samenhangt met een van de hoogtepunten van de revolutionaire opstand van de vorige eeuw en tevens nog een stap verder gaat.

De recente bomaanslagen van de Deense vrienden tegen die reisbureaus die toeristenreizen naar Spanje verzorgen - of de illegale radiouitzendingen die bedoeld waren om verzet tegen het gebruik van kernwapens te kweken - schijnen ons evenzeer gemotiveerd. Het is zeer bemoedigend dat binnen het kader van het gemoedelijke, suffe, ‘gesocialiseerde’ kapitalisme van de Skandinavische landen mensen opduiken die door middel van geweld enkele aspecten van een andere vorm van geweld onthullen, welke de basis vormt van de ‘humaan gemaakte’ maatschappij; bijvoorbeeld haar monopolie over de informatiediensten of haar georganiseerde vervreemding in de vrije tijd of bij het toerisme. De afschuwelijke keerzijde van deze comfortabele verveling die men tevens moet accepteren is niet alleen dat deze vrede niet het leven is, maar berust op de dreiging van een dodelijke atoomoorlog, een georganiseerd toerisme is niet alleen een miserabel schouwspel dat de werkelijke toestand in die landen verbergt waarheen toeristen worden gestuurd, maar de werkelijkheid van dat land, welke men op deze wijze een neutrale gedaante geeft, is de politie van Franco.

Tenslotte de actie van de Engelse kameraden die in april (1963) plannen voor ‘Regionale schuilkelders van de Regering’ bekendmaakten, alsmede informatie over de plaatsen en omvangrijke diensten. Hiermee onthulden zij hoever de staatsmacht al in de organisatie van het land is doorgedrongen en hoever haar totalitaire functie gevorderd is. Dit hing niet alleen samen met een toekomstige oorlog; het is eerder de dreiging van de atoomoorlog, welke zowel in het oosten als in het westen blijft voortduren en welke dient om de gehoorzaamheid van de massa's te handhaven, om machtsschuilkelders te organiseren en om de psychologische en materiële verdediging van de heersende klassen te versterken. De rest van de oppervlakkig beschouwde verstedelijking dient hetzelfde doel. Al in 1962 schreven wij in de Franse editie (nr. 7) van het tijdschrift der situationisten, Internationale situationniste, over de afzonderlijke schuilkelders die het jaar daarvoor in de Verenigde Staten waren gebouwd: evenzoals bij alle raketten is bescherming maar een voorwendsel. ‘Het werkelijke doel van de schuilkelders is dat zij een test zijn voor - en op zich zelf een versterking zijn van - de gedweeheid

[p. 134]

van het volk en de aanpassing van die gedweeheid wordt zo geleid dat zij tot voordeel strekt van de heersende maatschappij. De schuilkelder als een nieuw geschapen produkt voor de consumenten in de rijke maatschappij toont meer dan elk ander produkt aan dat de mensen ertoe gebracht kunnen worden behoeften te bevredigen die duidelijk kunstmatig zijn en welke steeds behoeften zullen blijven zonder ooit wensen geweest te zijn. De nieuwe wooncentra welke de vorm aannemen van “forensensteden” zijn in feite weinig verschillend van de architectuur van schuilkelders; zij vormen slechts een lager niveau van nauw betrokken verschijnselen. De geconcentreerde organisatie van het oppervlak is de normale toestand van een maatschappij in wording waar ondergronds pathologische excessen voorkomen. Deze ziekte openbaart het best het schema van deze gezondheid.’

De Engelsen hebben een beslissend aandeel geleverd in de studie van deze ziekte en dus ook in de studie van de ‘normale’ maatschappij. Deze studie kan men op zich zelf niet scheiden van een strijd die de verbreking van oude, nationale taboes betreffende ‘verraad’ niet uit de weg gaat, door dát geheim te onthullen dat van vitaal belang is voor de autoriteiten in de moderne maatschappij en dat schuilgaat onder de inflatie van ‘informatie’. De sabotage werd uitgebreid ondanks de inspanningen van de politie en ondanks verscheidene arrestaties; men wist bij verrassing door te dringen tot enkele afzonderlijke hoofdkwartieren op het platteland (waar verscheidene verantwoordelijke personages onder dwang werden gefotografeerd) en men blokkeerde systematisch veertig telefoonlijnen naar de centra van de Geheime Dienst door voortdurend nummers die topgeheim waren te bellen, welke nummers men ook heeft vrijgegeven.

Deze eerste aanval op de heersende organisatie van de sociale ruimte wensen wij te verwelkomen en door te voeren door in Denemarken de manifestatie ‘Vernietiging van rsg-6’ te organiseren. Hiermee hebben wij niet alleen de internationale verbreiding van deze strijd op het oog, maar tevens zijn uitbreiding op een ander front, namelijk het artistieke aspect van diezelfde algemene strijd.

Culturele creativiteit die men situationistisch kan noemen begint met plannen voor gemeenschappelijke urbanisatie, ofwel de schepping van levensomstandigheden en de verwerkelijking hiervan kan dus niet gescheiden worden van de geschiedenis van de beweging

[p. 135]

die al de revolutionaire mogelijkheden welke de huidige maatschappij bevat wil realiseren. Maar tegelijk met de onmiddellijke actie welke plaats moet vinden binnen het kader dat wij wensen te vernietigen kan er zelf nu al een kritische kunst geschapen worden met de bestaande culturele vormen van expressie, van film tot aan schilderkunst. Dit hebben de situationisten samengevat in hun theorie over de ombuiging (détournement). Terwijl zij qua inhoud kritisch is moet deze kunst qua vorm zelfkritiek leveren. Zij is een vorm van communicatie die omdat zij de grenzen kent voor het speciale gebied van de bestaande communicatie ‘thans haar eigen kritiek zal bevatten’.

Michèle Bernstein: Zege van de Commune in Parijs (detail).
In: Destruction af RSG-6, een kollektieve manifestatie van de situationistische internationale, Odense, Denemarken, 1963.

Wat ‘rsg-6’ betreft hebben we eerst een atmosfeer van een anti-atoombomkelder geschapen, waaraan de eerste ruimte doet denken. Daarna komt men in een zone waarin deze behoefte voortdurend

[p. 136]

wordt ontkend. De vorm van kritiek is hier de schilderkunst.

De revolutionaire betekenis van een moderne kunst die culmineerde in het dadaïsme was de vernietiging van alle conventies in de kunst, in de taal en in het gedrag. Precies zoals dat wat in de kunst of de filosofie vernietigd is, nog niet geheel verdwenen is uit de kranten of de kerken en zoals de kritiek op de bewapening geen gelijke tred hield met bepaalde vorderingen voor het wapen der kritiek, zo is het dadaïsme zelf een culturele mode geworden. Neodadaïsten hebben onlangs haar vorm in een reactionair afgietsel gegoten en zijn nu druk bezig deze stijl weer over te nemen, een stijl die vóór 1920 werd ontworpen. Zij gebruiken op een grove manier alle details om deze ‘stijl’ weer in te voeren en er de wereld mee te versieren.

Maar tegelijkertijd is deze negatieve waarheid die de moderne kunst bevatte altijd een gerechtvaardigde afwijzing van de maatschappij daarom heen geweest. Toen de nazi-ambassadeur Otto Abetz in 1937 in Parijs Picasso's Guernica zag en hem vroeg: ‘Heb jij dit gedaan?’, antwoordde Picasso kort en bondig: ‘Nee, jij.’

Afwijzing - ook zwarte humor - die in de moderne kunst en poëzie zo verbreid was, na alles wat men ervaren had van de eerste wereldoorlog, moet weer opduiken met betrekking tot het schouwspel van de derde wereldoorlog; dat schouwspel dat wij nu beleven. Hoewel de neo-dadaïsten Marchel Duchamp's ontkenning van het positieve (esthetiek) kritiseren zijn wij er zeker van dat alles wat de wereld ons positief biedt alleen maar onophoudelijk negativiteit kan kritiseren en wel in die vormen die nu zijn toegestaan en de enige representatieve kunst van deze tijd vormen. De situationist weet dat echte positiviteit ergens anders vandaan komt en dat negativiteit in de vorm van een uitdrukkingsmiddel daartoe bijdraagt.

Naast alle problemen van de schilderkunst - en wij hopen zelfs naast alles dat kan herinneren aan onderwerping aan een vorm voor picturale schoonheid, welke al lang of pas kort tot het verleden behoort - hebben wij hier enkele volkomen duidelijke tekenen vastgesteld. De ‘richtlijnen’ welke werden aangetoond op lege schilderijen of volgens een nieuw toegepaste abstracte schilderkunst moeten worden beschouwd als slogans die men op muren zou kunnen schrijven. De titels van bepaalde schilderijen, in de vorm van politieke proclamaties, hebben natuurlijk hetzelfde kenmerk van verachting en verloochening van die nieuwe traditionele kunstvorm die in de mode is en die zich tracht te baseren op het schilde-

[p. 137]

ren van ‘zuivere tekens’, die niet communicatief zijn.

De ‘thermonucleaire cartografen’ vallen onmiddellijk buiten dit ijverig zoeken naar ‘nieuwe figuratie’ in de schilderkunst, omdat zij de meest vrije methoden van action-painting verenigen met een weergave welke kan bogen op een realistische perfectie, een weergave van verscheidene delen van de wereld op verschillende tijden van de volgende wereldoorlog.

De ‘overwinnings’ reeks - welke ook een samengaan is van de grootste, ultramoderne vrijheid van restrictie en een minutieus realisme van Horace Vernet - is een zaak van vernieuwde oorlogsschildering: maar in tegenstelling tot George Mathieu en de ideologische reactie waarop hij zijn kleine publieke schandalen heeft gebaseerd, corrigeert de omverwerping waar wij van uit gaan de wereld beter: meer revolutionair en meer geslaagd dan het geval was. De ‘overwinningen’ van Michèle Bernstein zetten die absoluut optimistische wending voort waarmee Lautréamont nogal brutaal geprotesteerd heeft tegen alle schijnvormen van het ongeluk en zijn logica:

‘Ik accepteer het kwaad niet. De mens is volmaakt. De ziel zondigt niet. De vooruitgang bestaat... Tot op het heden heeft men het ongeluk beschreven als iets dat afgrijzen, medelijden brengt. Ik zal het geluk beschrijven die hun tegengestelden met zich meebrengt. Even zoals mijn vrienden niet zullen sterven, zal ik niet over de dood spreken.’

juni 1963