Randstad 7

[p. *2-*3]

[p. 65]

Daniel Spoerri
Geanekdoteerde topografie van het toeval
Vertaling Jean A. Schalekamp

In mijn kamer nummer 13 van hotel Carcassonne, 24 rue Mouffetard, op de vierde verdieping, staat, rechts van de deur, tussen het kookstel en de gootsteen, een tafel die Vera op een dag blauw geverfd heeft om me te verrassen. Ik heb willen zien wat de voorwerpen die zich op de helft van deze tafel bevonden, en waarvan ik een tableau-piège^1. had kunnen maken, me, door ze te beschrijven, konden suggereren en wat ze spontaan in mij wakker zouden roepen; als Sherlock Holmes die, uitgaande van een voorwerp, een misdaad kon oplossen, of als de historici, die, sinds eeuwen, uitgaande van de beroemdste fixering van de geschiedenis, Pompeji, een geheel tijdperk reconstitueren. Als het bij geval nuttig mocht zijn voor een beter begrip van dit essay, dan moet ik zeggen dat ik, nadat ik een bril vervaardigd had waarvan de glazen voorzien zijn van naalden die dreigen de ogen te doorsteken, het verlangen gevoeld heb de voorwerpen door middel van het geheugen te herscheppen in plaats van ze werkelijk te tonen.

Achter de beschrijving van de voorwerpen bevindt zich een vouwblad, waarvan de onregelmatige vorm dezelfde is als die van de tafel.

(Ik wilde mijn één-pits kooktoestel vervangen door een twee-pits, en heb er dus een stuk af moeten zagen.)

Dit vouwblad bevat een nauwkeurige opgave van een topografie,

1. Tableau-piège: lett. schilder ij-val, of valstrik-schilderij. Ik laat het woord liever onvertaald. Vert.

[p. 66]

ontstaan door het toeval en de wanorde die ik op de 17e oktober 1961 om 3 uur 47 in de middag heb vastgelegd. Elke omtrek van een voorwerp is genummerd en ik stel nu het volgende spel voor: kies een omtrek op deze kaart, en zoek de tekst die er betrekking op heeft onder hetzelfde nummer op in het boekje.

Voetnoten zijn gebruikt telkens wanneer er een tekst bestond die op een voorwerp betrekking had.

Op de laatste pagina kan men een biografische index raadplegen van de in de tekst geciteerde personen.

‘Das in diesem Teil Enthaltene ist eine getreue Darstellung der Szenen seiner Jünglingsjahre, welche anderen, denen diese unschätzbare Zeit noch nicht entschlüpft ist, vielleicht zur Lehre und Warnung dienen kann.’ Karl Phillip Moritz: Anton Reiser, dritter Teil, Vorrede, 1786.

1 Aangebroken snee wittebrood afkomstig van een brood dat gisteren gekocht is maar pas vanmorgen aangesneden door de actrice Renate Steiger die met haar man Claus Bremer bij mij is komen ontbijten. Gewoonlijk ontbijt ik niet maar omdat zij naar Zwitserland teruggingen, met een omweg voor zaken via Brussel en Hamburg, hebben we besloten elkaar nog eenmaal te ontmoeten (Nr. 30). Deze snee, die van dat ontbijt overgebleven is, heeft Kichka Baticheff 's middags met twee zachtgekookte eieren gegeten, maar ze heeft hem niet helemaal opgegeten, óf omdat ze geen trek had, òf omdat deze boterham al haar tweede of n-de was.

1a Kruimels, afkomstig van de aangebroken snee wittebrood^* (Nr. 1).

2 Bleekgroen, zeer licht plastic eierdopje op drie pootjes, vorige zaterdag met nog drie andere van verschillende kleur gekocht in de Uniprix van de avenue du Général Leclerc. Ik was in

* ‘Telkens wanneer men het brood sneed, werd een mandje onder het mes gehouden, om alles wat er afviel in op te vangen, met zorg voegde men daar alle kruimels bij, die tijdens de maaltijden konden ontstaan, en dit gerecht, op zondag met een weinig boter gebakken, vormde het feestmaal van deze rustdagen.’ D.A.F. de Sade, Justine ou les malheurs de la Vertu, Verzamelde Werken deel II, uitgegeven door Jean-Jacques Pauvert, Parijs 1961, pagina 34 (Justine, meid-alleen bij de woekeraar du Harpin).

[p. 67]

die buurt om een cheque van 706 NF 68 te innen, betaalbaar bij de Société Générale, Nr. 5 van die avenue, en die Arturo Schwarz me had overhandigd. Precies tegenover de Bank is de Uniprix, waar ik heengegaan ben om allerlei kleine prulletjes te zoeken, om aan de zuster van Kichka te geven, die die middag bij ons zou komen om haar verjaardag te vieren. Ik heb haar maar drie van die eierdopjes gegeven, het vierde is dus bij mij gebleven, en Kichka heeft het 's middags gebruikt om haar eieren te eten (Nr. 1, 1a). In het dopje zit nog de schaal van het ei dat ik vanmorgen, met nog drie andere, voor 35 francs per stuk gekocht heb in de melkwinkel op de place de la Contrescarpe, waarvan de eigenaar aan het eind van de dag met zijn aan bederf onderhevige produkten de clochards uit de buurt voedt, die hem nog uitschelden als ze niet genoeg krijgen. Twee van die eieren zijn vanmorgen door Bremer opgegeten, en het andere door Renate (Nr. 1).

3 Een literfles vin des Rochers^*, vanmorgen gekocht bij mijn vaste wijnhandelaar in de rue Mouffetard, die me ‘de meneer met de zware stem’ noemt en die soms zegt: ‘Met wat ik in mijn kroeg gezien heb zou ik een roman kunnen schrijven van hier tot aan de place Maubert.’ De fles kost 165 francs plus 30 francs statiegeld en bij de fles heb ik een gratis lot gekregen waarmee men onder andere een auto kan winnen.^**

De fles is nog half vol en ik drink hem op dit ogenblik leeg. (Nr. 25, 28, 28a).^***

* Op het etiket staat het volgende vermeld: 11^o/ Vin des Rochers / fluweel voor de maag / ik garandeer dat deze wijn gezond en deugdelijk is en van absoluut zuivere druivensappen / Onleesbare handtekening / Gedeponeerd handelsmerk en model / Ets Jules Léonelli.

** Vin des Rochers / Gratis Tombola / Serie L Nr. 712017 / Trekking 30 november 1961.

*** Raymond Hains heeft me, nadat hij het manuscript gelezen had, ondersteboven van de verwijzing naar de vin des Rochers, een hele nacht lang een reeks ideeën ontvouwd, waarvan ik aantekeningen gemaakt heb op een tiental velletjes, die ik sindsdien kwijt geraakt ben; het enige wat ik me herinner is dat hij begon met een analyse van een essay van Etiemble, ‘Paul Claudel en de Vin des Rochers’, dat hij wilde beantwoorden met artikel: ‘Etiemble en de purée Soma’, en dat hij Sartre, Gide en de hele literatuur de revue het passeren. (Voor diegenen die er geïnteresseerd in mochten zijn, geef ik hier zijn adres: 26, rue Delambre, Paris-14e).

[p. 68]

4, 4a Overblijfselen van een eierschaal (Nr. 1 en 2).

5 Zoutkorrels, gemorst (zoals iedereen doet) door Kichka terwijl ze haar zacht gekookte eitje met zout bestrooide^* (Nr. 1, 1a, 2, 12).

6 Busje Nescafé met Deens opschrift, dat ik op 30 september uit Kopenhagen heb meegebracht en dat nu bijna leeg is.^*

Ik ben naar Denemarken gegaan om deel te nemen aan de organisatie van de tentoonstelling ‘De Beweging in de Kunst’ (Bevaegelse i Kunsten) (Nr. 42, 34d). Aangezien het museum het wel zonder mijn hulp meende te kunnen stellen, heb ik van de gelegenheid gebruik gemaakt die Addi Köpcke me bood, namelijk een expositie in zijn kunstzaal te houden. Het toeval wilde dat ik bij Robert Filliou woonde die, omdat hij uit Denemarken gezet werd, zijn woning achterliet en me alles liet ‘betrappen’^2. wat ik bij hem vond: in totaal tien schilderijen. De tentoonstelling werd gehouden van de 28e september om 18 uur 30 tot de 28e oktober. Het tweede vertrek van de kunstzaal bevatte de schilderijen, het eerste was in een kruidenierswinkel veranderd waar Addi en zijn vrouw Tut tegen de normale prijs kruidenierswaren verkochten waarop de vermelding ‘Opgepast, kunstwerk’, mijn naam en die van de kunstzaal gestempeld stonden. Het bewuste busje Nescafé is uit die voorraad ‘kunstwerken’ afkomstig, die overigens bijna allemaal op de avond van de opening verkocht zijn, met inbegrip van de 80 broden, die eveneens als ‘kunstwerk’ gemerkt waren en allerlei vuiligheiden met het deeg vermengd, bevatten, en die de catalogus vormden. Nog een bijzonderheid: ik heb uit de ‘kruidenierswinkel' Köpcke ook nog een paar van die conservenblikjes meegebracht, met de bedoeling ze te bewaren, maar op een dag toen ik zonder geld zat, heb ik ze allemaal

* ‘De moeder van een zeer goede vriend die me voor de eerste keer te dineren vroeg, zei me, voor we aan tafel gingen: “Ik heb al uw boeken gelezen, mijnheer, het is heel mooi, maar ik heb er niets van begrepen...”
Ik had met haar te doen vanwege haar zoon, en een paar minuten later, aan tafel, gooide ze het zoutvaatje om en toen had ik weer met haar te doen, vanwege het bijgeloof. Iedereen weet dat met zout morsen ongeluk brengt, en dat de schrijvers het zout der aarde zijn.’ Blaise Cendrars, Bourlinguer, Editions Denoël 1948, pagina 387.

* Nescafé/Fuldt oplöselig pulverkaffe/100% ren Kaffe Tryk läget fast efter brugen etc...

2. ‘betrappen’: piéger; tableaux-piège. Vert.

[p. 69]

opengemaakt om er het avondmaal van te bereiden. Ik moet toegeven dat dat maal van ‘kunstwerken’ heel slecht was, ik vraag me af waarom (Nr. 15, 19, 21).

7 Doosje lucifers, ik weet niet meer waar gekocht, waarop een folkloristische figuur van de Markiezeneilanden is afgedrukt, volgens de gewoonte van de S.E.I.T.A.

7a Op doosje Nr. 7 een lucifer, gebruikt om de spiritusbrander aan te steken, die links van de tafel staat waarop deze topografie in kaart is gebracht, en ongetwijfeld door Kichka om haar eieren te laten koken (Nr. 1, 1a, 2, 4, 4a).

8 Doorschijnend plastic peperbusje, bevattende 20 gram witte peper, bijna leeg, merk Dipac. (prijs 120 francs). Dit peperbusje is sindsdien verscheidene malen van plaats veranderd om het avondmaal te peperen, en bevindt zich waarschijnlijk niet meer op zijn oorspronkelijke plaats. Het bewuste maal was een ragoût van geitevlees, een stuk uit de hals, waar ik veel van verwachtte, maar zelfs na drie uur stoven was het vlees nog oneetbaar, en ik heb het weg moeten gooien. Alleen de saus was erg lekker.

9 Afgesloten halve-literfles melk, gemerkt ‘luchtdicht afgesloten gepasteuriseerde melk’.^*

(Noot achteraf: zoals gewoonlijk heb ik verzuimd de melk op te drinken, zodat ik hem later weg heb moeten gooien omdat hij helemaal geschift was.)

* Uittreksel uit een kleine folder die met de melk verspreid wordt: De melk... uw bondgenoot. / Pasteur en onze dagelijkse melk. / Een Fransman heeft het mogelijk gemaakt, deze nationale rijkdom op rationele wijze te exploiteren. Een Fransman, een geleerde, Pasteur, de vader van de moderne hygiëne en uitvinder van het pasteuriseren. Deze behandeling houdt in, de melk tot een temperatuur van precies 85^o te verwarmen, om alle microben en bacteriën die hij bevatten kan, te vernietigen, zonder er ook maar één van zijn vitaminen aan te ontnemen, en de vloeistof vervolgens plotseling te laten afkoelen alvorens hem in bij een temperatuur van 110^o gesteriliseerde flessen over te brengen, waarin hij op volmaakte wijze bewaard blijft. Pasteur realiseerde deze behandeling voor de eerste maal in 1866 op de vliering van de Normaalschool, die deze uitzonderlijke onderzoeker tot laboratorium diende.

[p. 70]

10 Verbrande lucifer die ongetwijfeld uit het lucifersdoosje Nr. 7 afkomstig is. Misschien is het wel deze lucifer die gebruikt is in plaats van lucifer Nr. 7a (of misschien hebben ze wel allebei dienst gedaan, want het spiritusstelletje doet het niet best).

11 Kartonnen doos poedersuiker, merk Lebaudy-Sommier, die dienst gedaan heeft om op de morgen van het ontbijt met Bremer en Steiger (Nr. 1, 30) de koffie te suikeren.

12 Socosel, kartonnen doos, bevattende 250 gram fijn, door verdampng gedroogd tafelzout, aan de bovenkant opengescheurd, half vol, gebruikt door Kichka om haar eieren te zouten (Nr. 5, na 2 en 1).

13 Munten van 50 en 10 francs, kleingeld dat over is van een

13a munt van 100 francs die ik aan Kichka gegeven heb om witbrood te kopen (Nr. 1, 1a, 24).

14 Pakje Chinese Twinning's thee, dat ik gekocht heb om van aroma te veranderen, hoewel ik er nog meer van heb, maar van de kwaliteit Orange Pekoe. Ik had trek in gerookte thee en ze hebben me dit pakje verkocht met de bewering dat dit het was, wat niet waar is.

15 Glazen potje selderijzout,^* driekwart vol, gekocht in een van de winkels van het concern Irma in Kopenhagen, voor de prijs van 79 öre, dus ongeveer 56 francs. Irma heeft een hele reeks kruiden, in hetzelfde zeer praktische potje, en alle voor dezelfde uitzonderlijk lage prijs. Ik heb dit samen met Robert Filliou gekocht en ik herinner me dat de knappe blonde kassajuffrouw, omdat we in het Frans grapjes maakten, hevig begon te blozen. Op het glas het stempel: ‘Opgepast, kunstwerk’. (Nr. 6 voor het stempel en 19 en 21 voor het glas).

16 Pot lijm ‘Vanilic’ van wit plastic, bestaande uit een lichaam dat eindigt in een buigzaam buisje, en van onderen in een indrukbare bodem, een zeer praktisch stuk gereedschap, want de buigzaamheid ervan maakt dat het tussen de voorwerpen die men lijmen wil door kan glijden zonder ze te verplaatsen, zodat hun oorspronkelijke vorm behouden blijft. Gekocht in het souter-

* Irma / krydderi 2 / sellerisalt / er bordsalt törrede sellerifrö Avendes til aeggeretter, til urte- / suppe og sauce, til spaghetti-retter / og til smörrebröd./

[p. 71]

rain van de Bazar de l'Hôtel de Ville, twee of drie maanden geleden, voor het bedrag van - als mijn geheugen me niet bedriegt - 260 francs (Nr. 18 en 52).

17 Een van de twee vierkante zakken van elektrisch blauwe Japanse zijde, van een jurk die Vera Spoerri voor zichzelf gemaakt had, en die ze uiteindelijk toch mooier vond zonder zakken. Ik gebruik die zak als doekje om hete schalen van het vuur te nemen. De andere heb ik gebruikt als verpakking voor een van die kleine verrassingen (plastic speeltjes ‘Pour le bout'chou’) die ik de zuster van Kichka voor haar verjaardag gegeven heb.

18 Doorzichtige plastic lijmpot VR 200,^* begin september gekocht bij Adam, boulevard Edgar-Quinet, toevallig in gezelschap van Jane, Engelse en schilderes, die gehoord had dat dit de beste verfhandelaar voor kunstenaars in Parijs was. Ik heb er later in Kopenhagen gebruik van gemaakt (Nr. 6 voor Kopenhagen en 16 en 52 voor de lijm).

19 Glazen pot curry,^* gekocht bij Irma (Nr. 15 en 21) en met het stempel ‘Opgepast, kunstwerk’ (Nr. 6). Zoals iedereen weet, of niet weet, is curry een mengsel van kruiden.

20 Mooie glazen pot met gedroogde basiliebladeren, gekocht in het warenhuis Konsum Bolaget in Stockholm,^* twee dagen na de opening van de tentoonstelling MAT (Multiplication d'art transformable)^** (Nr. 34 en 5), in de kunstzaal Vallingatan 42, die toevallig ook tot het winkelconcern Konsum Bolaget behoort. Door tussenkomst van Per Olof Ultvedt, die in die tijd artistiek adviseur van deze kunstzaal was, heb ik deze tentoonstelling kunnen organiseren, die vermenigvuldigde werken van Agam, Albers, Bury, Duchamp, Mari, Munari, Malina, Rot, Man Ray, Soto, Tinguely en Vasarely bevat. Ik heb tegelijkertijd nog twee andere potten van hetzelfde formaat gekocht, de

* Nieuw model, waarschijnlijk, want François Dufrêne, die deze tekst corrigeert, gebruikt dezelfde lijm en schijnt verbaasd over het bestaan van een doorzichtige pot, de zijne - die hij gebruikt om zijn ‘onderkanten (of achterkanten) van affiches’ te plakken - zijn immers altijd van karton geweest.

* Karry / er blandingskrydderi, der bestar / af ca. 10 forskellige kryderier. An- / vendes i saucer, salater og sammen- / Kogte retter, til ris og makaroniretter / m.m.

* Kockens Basilikum används till; Tomaträtter, gula ärter, grönsaksoppor och fiskrätter, sallader, Kockens AB Stockholm.

** Inleiding van de catalogus: De uitgave mat is de eerste poging tot vermenigvuldiging van kunstwerken en dit buiten de gebruikelijke procédés om (lithografie, bronzen, tapijten, etc...). Wij hebben voor ieder voorwerp het prodédé gezocht dat het vereist. Hiertoe diende de aan het kunstwerk inherente idee tot uitdrukking gebracht te worden zonder ‘persoonlijke stijl', want deze maakt slechts reproduktie mogelijk, geen vermenigvuldiging.
Het statische objectieve kunstwerk maakt slechts een kwantitatieve vermenigvuldiging mogelijk van de vaste idee in het model. Zelfs als men van een grote verspreiding verzekerd was, zou de vermenigvuldiging hier niets aan toevoegen.
Voor het levende werk, of het dit nu door zichzelf is of door tussenkomst van de toeschouwer-medewerker, is de vermenigvuldiging een recht, toegekend aan de oneindige mogelijkheden tot transformatie. De oorspronkelijke uitgave van vermenigvuldigde voorwerpen is beperkt tot 100 door de kunstenaar genummerde en gesigneerde exemplaren. Overeenkomstig de geest van deze uitgave, is er een eenheidsprijs vastgesteld: waarbij geen rekening gehouden wordt met de imponderabilia die de prijsvaststelling van kunstwerken beïnvloeden. Ieder exemplaar kost dus 20.000 francs.

[p. 72]

eerste met selderijzout (Nr. 15) die op het ogenblik deel uitmaakt van het tableau-piège ‘het strijkijzer’, maar die er, ik weet niet om welke reden, voortdurend afvalt (wat de lijm betreft Nr. 16, 18, 52,) de tweede met Hickory Smoked Salt, die zich op het tableau-piège ‘het ontbijt van Kichka’ bevindt, waarop de waarschuwing geplakt is: ‘niet aanraken, uitsluitend gereserveerd voor Kichka’, want ze is er dol op.

21 Glazen pot zachte paprika,^* gekocht bij Irma (Nr. 15, 19), te gebruiken vóór juli 1962.

22. Lichtblauw elastiekje ‘rubber armband’, omstreeks 10 oktober 1961 gekocht bij mijn krantenverkoper. Robert Filliou ‘mummificeerde’ natuurlijk de ondertekening van een maat melk van een liter, gemeten met 5 broodjes en een halve aquarel, die hij me in Kopenhagen cadeau gedaan heeft, waar hij in kunstzaal Köpcke^* een expositie had gehad.

Omdat de oorspronkelijke ondertekening zoekgeraakt is, had hij me beloofd hem, zodra hij in Parijs terug was, over te maken. Daar hij de gewoonte heeft alles te laten slingeren (ik ook trouwens), zou hij stellig geen woord gehouden hebben als ik niet een

* Paprika / er Modne, törrede, pulveriserede / baer af spansk peber. Anvnedes til / ategte ködretter, fiskeretter og sam-ö menkogte retter.

* Uittreksel uit de catalogus van de tentoonstelling van Robert Filliou in kunstzaal Köpcke, juni 1961.
Note on the Momified and Measured Objects:
Perhaps talking, certainly recording one's words on tape, creating, making durable, making one's own, employing the possessive... all these things imply ‘momifying’: an object, a thing, an emotion, intuition, idea...
(Here is a chair. Van Gogh paints it. In a sense, he momifies it. Spoerri uses it in a snare-picture. In a sense, he momifies it).
De-momifying what others - or yourself - have done, also is creating... etc.. Others, time, death, are great de-momificators. I have wanted to see what the result would be if I ‘momified’ directly some objects, with strings, elastics, thread, rope... whatever happened to be whitin easy reach at the time. poipoi.
Some of the objects are due to mere measurements. I thought of measuring things according to the criterium of the moment. For instance, my height is of 60-odd tomatoes, and I am 111, 225 Copenhagen-Paris train trips old. The metric system itself, of course, can contribute to this identification. poipoi.

[p. 73]

foto van die ondertekende pot nodig had gehad, met het oog op een eventuele publikatie die ‘projecten van jonge architecten’ zou heten. Ik heb de elastiekjes, die Filliou niet gebruikt heeft, voor een klein verrassingspakje aangewend, dat ik aan de zuster van Kichka gegeven heb voor haar verjaardag, en waarop geschreven stond: ‘meer armbanden dan een koningin’.

23 Wit papieren zakje, dat oorspronkelijk eieren bevatte (Nr. 1, 1a, 2, 4, 5, 4a, 12).

24 Homp van hetzelfde wittebrood als de aangebroken snee (Nr. 1, 1a, 13, 13a).

25 Kurk van driekleurig plastic, zwart groen rood, afkomstig van de fles wijn (Nr. 3). Alleen de vin des Rochers gebruikt driekleurige capsules, nog maar sinds kort overigens, want ze hebben gemerkt: a) dat de vroeger gebruikte kleurloze capsule praktisch onzichtbaar was en dat men altijd probeerde wijn te schenken zonder van zijn aanwezigheid af te weten; b) dat de mensen ze sparen om er gordijnen voor ingangen van te maken, zoals vorig jaar, maar dan met éénkleurige kurken, de eigenaar van de bioscoop ‘Champollion’ gedaan heeft, die me op een dag zei, terwijl hij me erop wees: ‘Je moet wat drinken om een gordijn te kunnen maken’.^* (Nr. 67, 57, 49,).

26 Klein aluminium lepeltje, zeer goedkoop, gekocht in de drogisterij van de rue Lacépède tegenover hotel Beauregard, waar Madame Arabelle beweert dat ze haar gas stelen, en dreigt daar een brief over te schrijven aan het Gemeentelijk Gasbedrijf. Op dat lepeltje resten van eidooier. (Nr. 1, 2, 4, 4a).

27 Kwart kilo boter in pakje, in goudkleurig zilverpapier, half op, merk ‘Premier’ (Nr. 1, 24)

28 Glas wijn dat ik aan het drinken ben, maar dat ik steeds weer op zijn oorspronkelijke plaats terugzet (Nr. 3).

28a Wijnvlek van het glas wijn Nr. 28.

29 Speld afkomstig van de spectaculaire manier van opvouwen van een nieuw grijs sporthemd, gekocht in de Uniprix vande avenue du Général Leclerc (Nr.2) voor de prijs van 20 NF, nadat

* Bij de laatste lezing van het manuscript, terwijl ik vergeefs probeer op te schrijven hoezeer ik geïntrigeerd ben sinds ik gemerkt heb dat andere wijnmerken tegenwoordig al gemarmerde kurken gebruiken of kurken met letters van het alfabet, praten Marianne en Michèle Ricard over roze, geruite, blauw-grijze, gebloemde matrassen, en dat is alweer een bewijs dat ik absoluut deze topografie^** moet vastleggen, wat ik al weken lang herhaal zonder er het besluit toe te nemen.
R: Ja?
D: In Stockholm.
R: Hm!
D: N.R., weet je, Nouvelle Revue Française of weet ik wat.
R: Hè hè hè!
D: We hebben de smerigste foto's gekozen, waar je niemand op terugvindt. (Lange pauze) Hier zie je Restany, gewurgd of weet ik wat, en ik met een glas...
R: Ha ha ha!
D: Zie je wel, je ziet helemaal niets, het is volmaakt onbetekenend.
R: ON-BE-TE-KE-NEND. (Gestameld.)
Lange pauze.
D: Moet je een glaasje?
R: Ja.
D: Nee, maar wat mij interresseert... Heb ik je mijn nieuwe idee al verteld?
O ja ik heb het je verteld, maar nu hou hou hou ik me er erg mee bezig (ik heb al calqueerpapier gekocht) het te doen...
R: O ja!
D: Dat heb ik je toch de eerste keer al gezegd en nu wil ik het echt serieus doen. Van die, ik weet het niet, maken, ik heb het je zomaar verteld, in het wilde weg, maar nu hou hou hou ik me er steeds meer mee bezig, dat betekent dat ik het echt zou willen doen, om geen beeld meer te hebben dat te spectaculair is zie je het, je zegt: ‘O ja, goed, in orde’, maar om uitsluitend het ontwerp te hebben, dat is uitsluitend de, hoe noem je dat?
R: Ja, ja, de de de vorm, de...
D: Niet eens, ja, zo heb ik het nou precies gezien, net als dit hier, de...
R: De omtrek.
D: Juist ja, de omtrek, en jij, genummerd, zie je, dus dan komt het op dezelfde grootte op het papier, geschetst als een detail, als een topografische kaart van het toeval in één bepaalde seconde, dus dan zou je deze genummerde tekening hebben, een boek onder een soort papier, een vouwblad, nummer zoveel, zie je, wat is dat? Kijk, ik zou het heel goed uit willen leggen. Dit bijvoorbeeld: alles wat dáár is, zie je; en dan uitleggen, dat is een bandrecorder, want ze zouden niet weten wat het is, het zou alleen maar een vierkant zijn, zo.
R: Allemachtig!
D: Een bandrecorder, gekocht in Amsterdam, vanwege, omdat, doordat ik plotseling het geld van mijn... van... je ziet een, hoe noemen ze dat ook weer als de politie, als je een ongeluk krijgt en de politie maakt rapport op.
R: Ja, ja.
D: Dat staat ook op een kaart, waar je alleen maar de omtrekken van de auto op ziet, van de wielen.
R: Ja.
D: Die geremd hebben, en dat soort dingen, en dat zou ik willen doen om het helemaal goed te doen, het is nu een beetje te veel de buitenkant, vind ik, om het te doen, om om het het helemaal in de verbeelding van de toeschouwer te laten dringen.
R: Ja.
D: Bovendien is het een spel, het is een soort spel, net als jouw dobbelspel, je zegt wat is dat: Nr. 15, ze zullen nooit of zelden weten wat het is, want als je bijvoorbeeld denkt, hier zijn... weet ik het, een stuk of twintig flessen.
R: Van de meeste dingen kun je niet weten wat het is.
Tegelijkertijd.
R: Alleen de dingen die een heel bepaalde vorm hebben, zoals messen, dat gaat, dat gaat, zoiets, ja.
D: Ja, ja, messen, dat gaat best.
R: Hm! Hm! alles wat, alles wat, ja.
Tegelijkertijd.
D: Messen, vorken, weet ik het.
R: Ja, ja.
D: Er zijn maar heel weinig dingen, maar, bijvoorbeeld, hier heb je dertig dingen die alleen maar cirkels geven, zie je, en wat is het nou? Het ene is het selderijzout uit Kopenhagen, en zo voorts, met het stempel: ‘Opgepast, kunstwerk’, nou en dan en dan leg ik uit waarom en zo al meer.
R: Ja, ja.
D: Nou en dat is nou iets dat ik moet zien om om de stijl te vinden zie je, om geen geen onzin te gaan uitkramen... Maar ik geloof wel dat het een leuk spelletje kan worden.
R: Ja ja, heel mooi.
D: En precies daarnaast, als het andere uiterste, hier aan de muur is alles spectaculair en maximaal zichtbaar, je ziet broden, je ziet dingen die naar voren komen, volumen, en alle mogelijke dingen die buiten de vorm uitgaan, en dat alles, en in het andere in de tekening, zou compleet, hm, het is net als het onderbewuste en het bewuste, zie je je ziet alleen maar cijfers, helemaal niks, en je zit een roman te lezen, voor een [t]opolog..., topografische kaart van het toeval, maar het zal vrij moeilijk zijn om het te doen, ik geloof dat ik voor het ogenblik ga, ik ga eerst de tafel met een vel calqueerpapier bedekken, en ik ga net doen of ik het vergeten was, tot ik dan eindelijk een keer zeg: ‘goed, en nu aan de gang’, en daarna maak ik ik ik precies daarna maak ik ik naar die doorslag een andere doorslag, heel precies, heel nauwkeurig, ik ga hem bijna schilderen, zie je, zodat zodat het bijna net een schilderij is, maar een technisch schilderij, zonder ook maar één spoor van individualiteit.
R: Ja, ja.
D: En daarnaast alleen de tekst die de mensen lezen moeten: ‘O juist ja, Nr. 13, die cirkel, dat is een jaffa komkommer-gold.’
R: Hè, hè!
D: Gevonden bij... zie je, ik geloof dat het wel gek zou zijn om het allebei te geven.
R: Ja ja.
D: Want op het ogenblik lijkt me dat wel zo, dat is het moeilijkste wat ik op dit ogenblik doen kan geloof ik, dat aan de muur lijkt me al makkelijk.
R: Op die manier zal er veel te... je weet dat ik je er dit jaar al eens over gesproken heb toen je me dat ding uit Italië stuurde, daar zaten een paar foto's in, hè? Die foto bijvoorbeeld van de stoel die ik dwars door een ei heen heb aangebracht.
D: Ja, ja.
R: Hm! Ik zei tegen Marianne, hè, wat nou leuk zou zijn, dat is, je voor te stellen hoe het nou met het nieuwe realisme zal gaan, zie je, bijvoorbeeld, het nieuwe realisme, ik dacht op dat ogenblik aan jou, hè? Maar niet als beweging, maar omdat het nou eenmaal het woord was, hè? Dit is het: stel je een later stadium voor, hè, waarin het altijd dit is maar hé je hebt het net gezegd, hè, het wordt toch weer wat anders.
D: Hé ja.
R: Nu herinner ik het me niet precies, maar ik had het er over...
D: Eh! Ja, het het helemaal in de verbeelding situeren, want als je eenmaal die situatie van het werkelijke bereikt hebt...
..........
D: Ja, wat zei je eigenlijk tegen Marianne?
R: Ik ik dacht daaraan, dat is te zeggen ik herinner me eer het einde dan het ding zelf als de de visie eenmaal vastgesteld is, is het niet, jij hebt toch zelf, jij hebt toch een zekere visie op de mensen opgelegd, hè?
D: Ja.
R: Ik herinner het me, ik heb zelf gemerkt dat ik veel meer kijk naar de dingen die aan het toeval te danken zijn, vooral een bepaalde tijd heb ik dat gedaan, bijvoorbeeld, ik kijk nou naar dat bed, hè?
D: Hm! Ja.
R: En dan denk ik onmiddelijlk aan wat jij doet, en dan kijk ik weer naar dat bed, en ik zie het méér, zie je? ik zie hoe er een heleboel dingen zijn, en dat het dat het goed is, dat het mooi is, en verder wijst wijst dat erop, dat het me raakt, niet? En dan denk ik...
D: Je ziet het, je ziet het objectief.
R: Ik zie het objectief op een manier...
D: Terwijl voordat je ernaar keek zag je, zag men het niet.
R: Dit hier voor me bijvoorbeeld, ik zag het niet op dezelfde manier.
D: Nee, nee, absoluut, ik geloof zelfs dat men het helemaal niet zag, geloof jij dat het te zien was?
R: Ik zag het soms als ik dronken was of als ik marihuana gerookt had.
D: Is het waar?
R: Ja, soms, soms, dat is te zeggen dat ik me er soms bewust van werd.
D: Ja ja ja ja ja.
R: Niet voor een schilderij.
D: Ik snap het al, plotseling begin je te lachen om een klein, om een klein detail.
R: Ja, ik kon bijvoorbeeld in een asbak kijken..., bijvoorbeeld iets dat voor mij altijd de mooiste muziek van de wereld geweest is, dat is als ik gedronken heb of een beetje marihuana heb gerookt, en als ik dan ga pissen en aan de, de trekker trek.
D: Hm!
R: En hem te zien, en elke keer laat ik hem zo heen en weer slingeren, weet je, dat geluid dat dat maakt, nou, op dat moment komt het dan, maar andere momenten, heel dikwijls heb ik dat zelf al opgemerkt, kijk ik naar, observeer ik de dingen, een asbak, hè, iets, ik denk dat het heel goed is, ik weet dat jij het gemaakt hebt, dat doet me dan weer denken aan wat jij gemaakt hebt, en dat brengt me weer terug naar het ding zelf, nou en toen toen dacht ik heir aan, op een dag zal die visie volledig vastgesteld zijn, wij weten...
D: Ja ik ik ik geloof zelfs dat het al haast genoeg is.
R: Het is een cyclus, en toen zei ik bij mezelf, denk aan de etappen die dat zou kunnen... en toen dacht ik aan de limiet, zie je? Misschien aan wat we dan weer eens in staat zullen zijn te doen, maar op een andere manier, het te schilderen, snap je?
D: Ha ja, ja, dat is iets enorms.
R: Het is dat stadium, dat was het idee dat ik ook had, want ik heb het in die, in die, in dat ding gezegd dat ik gemaakt had, hè? Neem een stoel, Van Gogh heeft hem geschilderd, Spoerri gebruikt hem voor een tableau-piège.
D: Ja ja jij hebt het gedaan door een stap terug te doen maar je hebt gedacht aan wat we in de toekomst zouden kunnen doen, en dan is de cyclus voltooid en je begint weer opnieuw.
Tegelijkertijd:
R: Ja, ik heb gedacht dat we het in de toekomst zouden kunnen doen.
.................................
D: Het is nou precies dat idee van tot de schilderkunst terugkeren.
.................................
R: Ja, ja, we beginnen opnieuw, maar dan op een andere manier, we gaan de dingen op een andere manier schilderen, we gaan iets anders schilderen, we gaan ze op een verschillende manier zien en in een ander perspectief; als die etappe zelf eenmaal... daar dacht ik aan, als die etappe eenmaal bereikt is, nietwaar? je schildert, dus het begint opnieuw, want daarna,
D: Ja, ja want je...
R: Want daarna gaan ze zeggen ‘je hoeft die hele stoel te maken, je hoeft hem alleen maar aan te duiden.’
D: En ze zullen zeggen: ‘die idioten die dat doen’, en we gaan de schilderkunst een beetje abstraheren, we komen weer opnieuw aan het eind van de abstractie, en we gaan weer opnieuw naar het eind van de realiteit, en het is een cyclus die zich al sinds ik weet niet hoeveel tijd voltrekt, als het dat is, ik weet niet wat het is...
R: Het is iets anders.
D: Maar wat is het dan?
R: Bij jou is het hetzelfde geweest,
D: Maar het is het is het is het moeten, bijna, wat wil je doen, eerst het ding op een andere manier zien, en daarna wil ik het ook aan de anderen laten zien, en daarna laten we het schieten, soms een beetje te laat, net als iedereen, en dat is alles. Daarom zou ik nu willen proberen het helemaal weer te geven, het nog méér te doen, dat wil zeggen dat zonder de schilderijen deze topografie geen enkele zin heeft, je zou ze samen moeten laten zien maar ik geloof dat dat nu de consequentie van het schilderij is,
R: Ja,
D: Het is, je helemaal terugtrekken, en uitsluitend de geografische kaart ervan geven, het is zoiets als dat je in Frankrijk reist en je hebt een landkaart. In de vakantie bijvoorbeeld heb ik de bron van Vaucluse bezocht, ik wist niet wat het was, maar het was met drie puntjes aangegeven, ik wist niet of het een Romeins geval was, of een monument of weet ik wat, nou en jij kent die bron, 's zomers is het helemaal niks, een gat met een beetje water, en ik was erg teleurgesteld, en toch stond het met drie puntjes aangegeven, en zie je, dat is nou de topografische kaart voor mij, en die ervaring, dat zou precies hetzelfde zijn, iemand zou Nr. 5 nemen, en wat is het? een stukje hout, een peuk, en niks anders, over een peuk valt niet veel te zeggen, het is gewoon een peuk, terwijl iets anders, dat net zo klein is als een peuk, daar zou je een hele roman over kunnen schrijven, dat het een weet ik wat is...
R: Waar het vandaan komt...
D: Waar het vandaan komt, dat het heel belangrijk is,
R: Dat er lippenstift op zit,
D: Ja,
R: Er moet lippenstift op zitten,
D: Ja, bijvoorbeeld, kijk daar dat zwarte eens, dat zou nou bijvoorbeeld, zeg ik, van jouw potlood kunnen zijn, en dat het het poltood is waarmee jij je dingen signeert, maar tegelijkertijd signeerde jij ze op jouw manier, door ze te omhullen, door er een een een mummificatie van jouw signatuur van te maken,
R: Ja,
D: En dat mummificatie van de signatuur voor jou al de mummificatie van een kunstwerk betekent, en zo verder, en dan nog dat en dat, en zo kan het heel ver gaan,
R: Ja, ja,
D: Gewoon een streepje, en dan vind je daarnaast iets waar dat gewoon mes betekent, en dat is nou het geval met die bron van Vaucluse, want toen ik naar de bron van Vaucluse ging, heb ik dingen gezien die veel interessanter waren en die niet met drie puntjes aangegeven waren, met geen een puntje, en dat zou ik nou willen zien.
R: Het is net als dat je met je vrouw naar de kerk gaat om te trouwen, en onderweg kom je zoveel vrouwen tegen die mooier zijn, hè? ha ha ha ha,
D: Je denkt godverdomme, ik ga nee zeggen,
R: Ha ha ha en dat nee dat maakt ook deel uit van het ja,
D: Ja
R: Je zegt altijd een beetje nee als je ja zegt,
D: Hm hm,
R: Terwijl je niet veel ja zegt als je nee zegt, dat is waar, bijvoorbeeld ik, weet je, ik heb aan iets geda... in een gedachtengang die vandaag helemaal anders is, want misschien, want ik heb nadat ik dat artikel over de stoel gelezen heb, toen heb ik bij mezelf gezegd een stoel, ha, noumaar, die stoel, nou daar zit nog heel wat aan vast, en toen heb ik bij mezelf gezegd het bed, en stel je nou eens voor dat ik een ta-bleau-piège wou maken, he, omdat nu weet ik, nu zie ik de dingen, is het niet?
D: Ja,
R: Maar ik doe het niet,
D: Ja,
R: Nou en stel nou voor dat ik het bed neem, zomaar, met alles er op, en ik zet het overeind en alles valt eraf.
D: Eh, eh, dan zul je zeggen ik heb het allemaal verknoeid, ik ben een mislukt kunstenaar.
R: Alles gaat alles gaat...
D: Ja, ja, ik snap het nog niet.
R: Nee maar dat is nou het aquivalent zie je, als ik iets optilde waar iets is dat goed is, ik til het op, ik zet het tegen de muur, alles valt eraf, maar op, op het moment waarop ik eraan gedacht heb,...
D: Ja, het moet vallen,
R: Op het moment waarop ik eraan gedacht heb wilde het iets zeggen, voor mij, maar nu niet veel meer, dus het stort in elkaar en...
D: En dat is toch wel erg jammer dat dat de ogen...
R: Dat is hetzelfde, hoor nou eens, ik, jij ziet niet veel van mij, hè? Als je bijvoorbeeld een foto van me ziet, dan zie je me misschien meer.
D: Ja; plotseling, klik! je bent vastgelegd!
R: Omdat je het opmerkt, nietwaar, ben je vastgelegd. Als je nu bijvoorbeeld een een situatie neemt, nou neem mij nou, ik, de meeste mensen bijvoorbeeld, die begrijpen het leven alleen maar in de bioscoop.
D: Ja dat dat is het, ze gaan het zich eigen maken...
R: Ze maken het zich eigen... Ze begrijpen bijvoorbeeld heel goed een vrouw die op de film haar man bedriegt, ze gaan naar buiten en zeggen: ‘wat een mooie film!’
D: Ja!
R: En dan later zeggen ze hun: ‘zie je die vrouw, die bedriegt haar man’, en dan zeggen ze: ‘wat een slet’, Maar dat is banaal, ik denk aan iets heftigers, en dat maakt ook een beetje deel uit van hetzelfde, je heb het element, iets nemen en het isoleren.
D: Ja
R: Er is altijd de de
D: Ik ik geloof, ik heb ik heb gedacht aan wat je me gezegd hebt, toevoegen is ook isoleren, ge geloof ik, maar isoleren is niet toevoegen maar wat is het? Ik weet het niet...
R: Je weet dat er op de... Ik heb veel dingen gezien in reprodukties van schilderkunst, Rembrand bijvoorbeeld, ik geloof dat het hm! en je laat niet alleen zien, we gaan toch een van die schilderijen laten zien, hè? maar daarna de details, niet? en elke keer naarmate je ziet, hè, want je isoleert het, zie je meer, een hand bijvoorbeeld, zoals ze de handen maakten, ze specialiseerden zich in zulke dingen,
D: Ja ja ja,
R: Je geeft je er geen rekenschap van, hè? ik ik zie ik zie je nou op dit ogenblik een fles nemen en inschenken, ik geef me er geen rekenschap van wat wat nou werkelijk een hand is, terwijl zij, het het....
D: Dat is te zeggen dat het...
R: Het is juist daar, dat ze begonnen zien met die, dat, met die plastische visie die bestaat, zij zij zijn ermee begonnen, zij hebben het doorzocht, hè? en zij hebben naar de meest vanzelfsprekende dingen gezocht, wat de mens zelf is, en dat is, dat was op alle manieren in overeenstemming met hun opvatting van het leven,
D: En daar zie je ook, als je een boek over de romeinse kunst hebt, en dat heeft me nou juist getroffen, toen ik veel boeken over de romeinse kunst zag waar je prachtige foto's in hebt staan over details die je nooit ziet.
R: Ja dat is een manier om het beter te begrijpen. Ik heb het je al vanaf het begin gezegd, weet je, als je de mensen een met jouw naam ondertekende brief stuurde, en dan zeg je ‘U hebt op dit moment dit en dat op de tafel staan, kijk ernaar,’
D: Dat wilde ik doen, ik wilde hun zelfs vragen ze vast te plakken, maar ik zei bij mezelf dat ik de mensen niet kan vragen zich aan die vervelende exactheid te onderwerpen en dat als ik het doe het wat anders is omdat ik me met het ding vereenzelvig. Daarom heb ik ervan afgezien, maar gewoon kijken, dat is een goed idee, maar dat doen ze automatisch al als ze mijn schilderijen gezien hebben, en dat is trouwens een van de redenen waarom ik ze maak... Kijken, dat is beter, alleen maar kijken...
R: Of opbellen, je belt ze op, je zegt: ‘kijk, kijk om u heen’, dat is dan het hele gesprek, zie je,
D: O!
R: Dat wordt dan een soort gedicht, zegt wat er is,
D: Nou en juist daarom wilde ik, ga ik die topografieën maken, want dat gooit de historie helemaal ondersteboven, en iedereen moet beginnen met zich voor te stellen dat hij zelf het voorwerp is, en ik hoop dat hij zal beginnen met bij zichzelf te kijken.
R: Ja,
D: En dat hij zal denken wat ik me nou juist niet voor kan stellen...............

** Het idee voor deze topografie in zijn huidige vorm was immers al bijna toevallig op de bandrecorder gevangen, tijdens een gesprek tussen R. en D., omstreeks 7 oktober 1961. Dit gesprek is beslissend gebleken voor de verwezenlijking van mijn project:

[p. 81]

ik door de verkoopster beledigd was omdat ik de omtrek van mijn hals niet kende, die overigens 39 is. Omdat de verkoopster die maat niet meer in haar afdeling had, is ze hem uit de voorraad gaan halen en in die tijd heb ik een verpleegster ontmoet, waarvan ik me de naam niet meer kan herinneren en die dikwijls in de wijk rondhing; maar ik herinner me heel goed dat ze op die dag stonk en dat ze erop aandrong me in de winkel te begeleiden terwijl ik al mijn belachelijke aankopen deed voor de verjaardag van Kichka's zusje.

30 Kom van geglazuurd aardewerk, van buiten geel, van binnen wit, half vol met Nescafé (Nr. 6), ingeschonken voor de Amerikaanse neger-componist Benjamin Patterson (auteur van een partituur voor contrabas waarbij het instrument klanken voortbrengt terwijl het de aan zijn snaren vastgehechte voorwerpen uitwierp) die me midden onder het ontbijt (Nr. 1) op kwam zoeken en die, toen hij hoorde dat Bremer met de auto naar Zwitserland terugging, plotseling besloot van de gelegenheid gebruik te maken en tot Brussel met hen mee te rijden, in de veronderstelling dat het van daar uit makkelijker zou zijn naar Keulen te liften, om zijn contrabas op te halen en mee terug te nemen naar Parijs. (Bremer had hem een voorstelling gevraagd waaraan het publiek mee moet doen, iets dat hij aan het voorbereiden is voor de Stedelijke Schouwburg van Bern, in februari, en waarvan ze de bijzonderheden in hun Eend zouden kunnen bespreken.’

31 Omtrek van een plastic foedraal dat mijn nieuwe Philips elektrische scheerapparaat bevat, en dat schuin tegen een doos aan staat (Nr. 34). Gekocht op dezelfde dag waarop ik het besluit nam een plank samen te stellen waarop zich vroeger mijn oude scheerapparaat bevond, te midden van een hele rommel. Toevallig was er die dag net een reclamecampagne aan de gang, waardoor ik van 5 NF korting op de prijs profiteren kon; als ik een dag eerder was gekomen, had ik zelfs van een korting van 10 NF kunnen profiteren, volgens de winkelier, want dat schijnt tenminste zo omstreeks Pasen de gewoonte te zijn met de Philips-scheerapparaten. Het bewuste tableau- piège is daarna tentoon-

[p. 82]

gesteld geweest tijdens het Festival du Nouveau Réalisme in Nice (13 juli 1961), waar het apparaat ingeschakeld was opdat iedereen kon zien dat dit onbeweeglijk gemaakte scheerapparaat nog werkte (Nr. 43), (welk schilderij bijna gestolen is toen ik me in gezelschap van Raymond Hains aan het stuur van het Renaultje van Jeanine de Goldschmidt naar Nice begaf. In Lyon, waar we de nacht doorgebracht hebben in een hotel dicht bij het station, hebben ze het portier van de wagen opengebroken en alles wat ze er uit gestolen hebben was een hemd van Hains, gekocht in de ‘100.000 Chemises’, de dief zal wel radeloos geworden zijn toen hij merkte dat hij het scheerapparaat en de andere dingen, die stevig op het onderstuk vastgehecht waren, niet mee kon nemen).

32 Keukenmes met zwart houten heft, zeer roestig lemmet, met gebroken punt, pas een week geleden met nog twee slakkentangetjes gekocht voor 340 francs in de messenwinkel onder aan de rue Mouffetard. Ik heb die aankoop gedaan omdat de verhouding tussen het grote heft en het korte lemmet me beviel, maar zonder te weten dat het niet roestvrij was. Trouwens, de punt is al diezelfde dag gebroken toen ik probeerde Venusschelpen te openen, het schelpdier dat zich het meest hermetisch sluit. De enige manier die Kichka gevonden heeft om ze open te maken is, te wachten tot ze op een heel klein kiertje opengaan om adem te halen, en er dan snel het lemmet tussen te steken, waar ze een hele dag voor nodig heeft gehad; (wie kent er een doeltreffender manier? Verzoeke me die mee te delen).

33 Een houten liniaal van 30 cm lengte, die schuin tegen de doos (Nr. 34) aan staat, door Vera gebruikt om foto's te vergroten, voor ik een speciaal apparaat voor haar meebracht, toen ik van mijn eerste reis naar Kopenhagen terugkeerde, die omstreeks eind januari 1961 plaatsgevonden moet hebben, want Marcelle, het dochtertje van Marianne Staffeldt, was net geboren en men bevestigt me nu dat ze de 14e januari geboren is. Ik vraag me af wat die liniaal daar op die plek doet, maar omdat doos Nr. 34 en dat hele gebied voorwerpen rechts daarvan zich er al sinds lang bevinden, denk ik dat ik hem wel eens gebruikt zal hebben en hem toen daar gelaten heb.

[p. 83]

34 Doos van vermolmd hout met gebroken dekselscharnieren, afmetingen 30 × 10 × 10 centimeter, met aan één kant twee oude, boven elkaar geplakte etiketten met onleesbare opschriften, en aan de andere kant, met potlood, de vermelding ‘Edelweiss 10’, afkomstig uit een voorraad van ongeveer 35 dozen van verschillende formaten, (waarschijnlijk gevonden in het rommelhokje van een miezerige winkel in huishoudelijke artikelen, want ze hebben allemaal etiketten en opschriften van het soort: ‘gesneden peren en olijven hiernaast.^3. Fumes,^4. stalen kogeltjes, penselen, fumes 7.238’, eens gekocht op de vlooienmarkt, met hun ondergrond, een tafel, om er een schilderij van te maken. Ik ben bij die aankoop geholpen door Stanislaus Salm, die boekbinder geweest is, vervolgens, na zijn eerste optreden in de dansschool die ik toen in Bern leidde, danser in de operette ‘Marco Polo’ in het Châtelet werd, en die nu 's nachts de ossen in de Hallen weegt. Terwijl ik het schilderij ‘De Dozen’ doos voor doos fixeerde, besloot ik plotseling er liever het tableau-piège van een tableau-piège van te maken, dat wil zeggen de gereedschappen die om me heen lagen vast te hechten zonder het vastlijmen van de dozen af te maken. De overblijvende dozen maken deel uit van een ander schilderij, ‘Monsieur Bitos’, naar de naam van een houten mannetje dat in het schilderij voorkomt en waarvan je de pik naar buiten kunt laten komen door op zijn hoofd te drukken. De boven beschreven doos is om de een of andere reden op deze tafel terechtgekomen, en sindsdien gebruik ik hem om er allerlei uiteenlopende dingen in op te bergen. Hier volgt de inhoud:

(a) Een 24,5 cm lange breinaald, grijs met een lichtblauwe plastic punt, merk Ariel 4,5, die ongetwijfeld van Vera geweest is.

(b) Een kleine kubusvormige spons die zich oorspronkelijk in een plastic doosje bevond van een stel (spel?) van Munari, met nog andere materialen, bestemd voor composities in dia-raampjes (61 en 77 voor het deksel).

3. Met gesneden peren worden vermoedelijk bedoeld de in hout uitgesneden peervormige dingen waaraan hotelsleutels hangen; met “olijven” vermoedelijk olijfvormige deurknoppen. Vert.

4. Niemand weet wat “fumes” zijn. Het kunnen misschien evengoed kopspijkertjes zijn als w.c.-kettingen, maar dit is ook niet belangrijk. Vert.

[p. 84]

(c) Rol van resten ijzerdraad, afgeknipt achter de schilderijen (ik gebruik ijzerdraad om er de voorwerpen op vast te hechten), van de grond opgeraapt en uit misplaatste zuinigheid bewaard.

(d) Etui van wit plastic voor een batterij van een transistor-bandopname-apparaat, een bandrecorder gekocht in Amsterdam tijdens mijn verblijf gedurende de tentoonstelling Bewogen Beweging; de batterijen zijn op en korte tijd later vervangen in Stockholm, waar Pontus Hulten, directeur van het Moderna Museet, dezelfde expositie organiseerde. Ik was ingeslapen terwijl ik de bandrecorder aan had laten staan, zodat de batterijen in de loop van de nacht opraakten.

(e) Afdruk van een foto van een portret van Diter Rot,^* onder twee verschillende hoeken genomen, afmetingen 4,7 × 4,7, oorspronkelijk bestemd voor de catalogus van uitgave MAT (Nr. 20), maar waarvan ik uiteindelijk toch geen gebruik heb gemaakt omdat Willi Adam, lithograaf, zijn baas had kunnen overhalen alle afdrukken te maken in ruil voor voorwerpen uit de verzameling. Adam hield niet van die foto en heeft Diter Rot, die hij heel goed kent, geschreven hem een andere te sturen, die tenslotte geschikt was.

(f) Twee stompjes kaars, waarvan de ene tegen de pit aangedrukt is toen de was nog warm was, ik herinner me niet waar ze vandaan komen, en ook niet waar ze voor gebruikt zijn, maar omdat bij mij dikwijls de stoppen springen doordat ik alle mogelijke apparaten of kunstvoorwerpen inschakel, heeft hun aanwezigheid bij mij niets verbazingwekkends. In de crypte van Vézelay druipen de kaarsen, die de pelgrims ter ere van de Maagd branden, af op een ijzeren plaat, waarop de was een heel mooi schilderij vormt, zoals Hains me tijdens onze reis naar Nice (Nr. 31) verteld heeft.

(g) Stempel voor priemgetallen tot 13, waarvan de 1 ontbreekt, en die ik vroeger gebruikte voor de bestelbriefjes van het tijd-

* Biografische voetnoot van de catalogus van Uitgave mat: Diter Rot, geboren in 1930 in Hannover (Duitsland), 1943 in Zürich. - 1947: in Bern, reclametekenaar: meubels, schilderijen, etc... 1956: in Kopenhagen: patronen voor stoffen, geschriften, films, schilderijen. - Sinds 1957 in Reykjavik: geschriften, films, boeken, drukwerken.

[p. 85]

schrift material^* (er zijn vier nummers van verschenen: 1, 2, 3, 5). Die bestelbriefjes en het tijdschrift had ik met priemgetallen genummerd om de volgende reden: juist zoals een priemgetal alleen maar door 1 of door zichzelf gedeeld kan worden, moest de inhoud van mijn tijdschrift begrepen worden volgens die inhoud zelf, en niet door vergelijkingen of interpretaties.

(h) Geel plastic standaardje voor boorijzertjes. Ik gebruikte de boortjes om de onderstukken van mijn schilderijen te doorboren, zodat ik er de voorwerpen met ijzerdraad aan kon vasthechten. Op de achterkant van het borenstandaardje staat: Made in Western Germany (Nr. 34 c).

(i) Klosje wit garen, Tubino, waarvan ik de herkomst niet ken.

(j) Veiligheidsspeld.^*

* Uittreksel uit de inleiding van Nr. 1 van Material: diese zeitschrift bildet ein system von worten, buchstaben oder zeichen, die erst einen sinn durch den persönlichen beitrag des lesers bekommen. der konkrete dichter ist der spielgebende, der leser der mitspielende. diese texten entstehen aus einer haltung, die den leser nicht mit einer persönlichen stimmung des dichters belasten will, im bewusstsein, dass diese nur relativ, d.h. perspektivistisch gebunden ist. diese zeitschrift bietet keine kritik oder kommentare zu irgend etwas ausser ihr. ein teil der text, die eugen gomringer konstellationen nennt, beweist sich durch seine text-bzw. pausenfolge. er wendet sich hauptsächlich ans ohr. der andere teil, ideogramme genannt, beweist sich durch typographie. er wendet sich hauptsächlich ans auge. die aufmachung wechselt mit jedem heft. die texte sind willkürlich in die 16 richtungen der quadratischen seite gesetzt und in zufälliger folge zusammengenutet. darum hat diese zeitschrift keinen anfang und kein ende, kein oben und unten, erst die aktivität des lesers ist richtunggebend. claus bremer, daniel spoerri.

* Uittreksel uit een brochure-folder, verspreid door de firma voor Babyvoeding Jacquemaire: De tweede Moeder: U dient uw baby regelmatig te verschonen, want door de aanraking met de urine en de ontlasting wordt zijn gevoelige huidje gauw met rode plekken overdekt. Als het kind alleen maar geürineerd heeft, is het voldoende hem licht te wassen, af te drogen en te poederen. Wanneer hij ontlasting gehad heeft, dient die eerst verwijderd te worden. Hem wassen met lauw water en een watje, vervolgens zorgvuldig afdrogen, waarbij men dient te betten en niet te wrijven, en rijkelijk poederen. Wanneer u baby na de borstvoeding verschoont, dient u hem heel voorzichtig te behandelen, om geen brakingen te veroorzaken. De Franse baby-kleding bevat een klein hemdje met mouwen van linnen of zeer fijn katoen, en een borstrokje van gebreide wol. Deze kledingstukjes dienen iets over de navel heen te komen, om de buik luchtig te bedekken. U trekt ze van voren aan en kruist ze van achteren, zonder ze vast te knopen, waarbij u de laatste met één of twee veiligheidsspelden vastmaakt.

[p. 86]

(k) Een dikke schroef die me wel iets zegt, maar niet genoeg om hem te kunnen herinneren.

(l) Donkerblauwe plastic capsule van een wijnfles (Nr. 25, 49, 57, 67)

(m) Rode nietmachine (Nr. 42), merk Swing-Line ‘Tot 50’, gekocht in Orléans of in Chartres voor ongeveer 600 francs. Op een zondag ben ik daar (naar Orléans of naar Chartres) met Vera en, ik geloof, met Willie Adam heengegaan om de kathedraal te bezoeken, en in een papierhandel waar we prentbriefkaarten gekocht hebben, zag ik die nietmachine, die me wel beviel: het was de kleinste die ik ooit gezien heb.

(n) Stuk Z-vormig ijzerdraad dat Félix Leu zo omgebogen heeft om aan een muur van mijn kamer een aquarium te kunnen hangen, waarin hij als kunstwerk een runderhart ten toon wilde stellen, dat Stanislaus Salm goedkoop voor hem op de kop had weten te tikken in de Hallen. Hij dacht dat hij het hermetisch afgesloten had, maar na twee dagen werd de stank zo sterk, dat ik het weg heb moeten gooien. Sindsdien heeft dat aquarium mijn verzameling van vijf bloedzuigers geherbergd, die tijdens mijn laatste afwezigheid gekrepeerd zijn.

(o) Kleine plastic piramiden, afwisselend doorschijnend en grijs, aan elkaar geplakt, nu eens bij het voetstuk, dan weer op de ribbe, en die deel uit maken van een maquette van André Thomkins en een architect, die een verduidelijking moest geven van hun idee van een mobiele, op ditzelfde principe gebaseerde architectuur. Het was mijn bedoeling een van de nummers van het tijdschrift material (Nr. 34 g) aan het werk van André Thomkins te wijden, wiens idee van de dynamorfose lak^* ik gebruikt heb tijdens een avond in de I.C.A. (Institute of Contemporary Art) in Londen ;Nr. 34b, 61 en 77).

* Laque dynamorphose. Made use of by André Thomkins.
This is a simple method of banalisation of the contemporary styles of painting like Tachisme and Action Painting - Like Photography which was a banalisation of the realistic technique of painting. Particular attention should be given to the movement of the laquer and coulours on the surface of the water instead of the static result on the paper.
Fill up the dish with water. Put a few drops of water glass in it. With the stick take a bit of lacquer and let it fall on the surface in drops or streaks, let it spread or blow with the straw. When you like the pattern you take a piece of paper, lay it on the surface and the pattern will be fixed. Variations can be made without water glass, but different paints, with a drop of alcohol, with a small electric battery, with sugar, salt, or you can let the lacquer dry a moment, and then draw on the surface.
Comment.
Within the limits that this material imposes you can consciously employ different means. But in spite of that this method is governed to a high degree by chance, because of its enormous plastic variability, and that is why it is an apropriate medium for the individual to express his own psychic personality on condition that everyone interprets these instructions in his own way.
The results of these experiments will be shown and a prize will be given for the best direct projection and the best laquedynamorphose.

[p. 87]

(p) Kromme spijker waarvan ik de herkomst niet meer weet.

(q) Kleingeld: 3 munten van 5 öre, twee van aluminium en één van koper, 3 munten van 25 öre in weet ik wat voor alliage, 4 munten van 10 öre, 1 munt van één Deense kroon, 3 munten van 10 Duitse pfennig en één van 5 Duitse pfenning, 1 munt van 50 Franse francs en één munt van 50? (Het opschrift is in het Hebreeuws).

35 Op doos Nr. 34, een fles Tuborg-bier, kwaliteit FF, maar waarvan het etiket vervangen is door een soortgelijke fotokopie waarop de woorden: Köpcke, Poipoi, Filliou, omdat de fles geschonken werd tijdens de opening van de expositie ‘Poipoi’, door Filliou.^*

36 Verguld etui, merk Blausiegel,^* dat opengaat met een lipje, en dat twee voorbehoedmiddelen bevat van de drie die er in ho-

* Somewhere in Afrika, I was told, when two persons meet they ask each other: How is your cow?... and how is your field?... and how is your oldest son... and how is your house... and so on, reviewing in this way all their possessions until one of them says:
poipoi
to which the other answers:
poipoi
Then they break off, or at times start all over again.
What I'm presenting here is the result of some (let's say) meetings with myself: how is my chair?... how is my numbers?... how are my buttocks of Brigitte Bardot?... how are my passengers of the Caravelle?... how is mij 32d thougt of Pascal?... how I am?... how is my man in revolt?... all this to end up with a poipoi, some thing taking more or less care, for the time being, of the unanswered question-, while I (we) break off. Here are, then some of these poipois.
poipoi!

* Zur vorlage bei Ihrem Fachhändler! / Ich bitte um diskrete Aushändigung eines Päckchens / Blausiegel / B3-BR3-B6-BR6 ‘Export-‘Queen’ ‘BF2 Spezial’ / Oder ‘BF3 Flüssig-feucht’ gewünschtes bitte unterstreichen / Rückseite bitte beachten. /
Kennen Sie schon Blausiegel BF2 Spezial den Gummischutz mit der gleitfähigen Beschichtung? / Fordern Sie Prospekt - ohne viel Worte nur gegen Vorlage dieses Hinweiszettels - bei ihrem Fachhändler. Neu. BF3 flüssig-feucht / Kontroll Coupon: IJ 387646*.

[p. 88]

ren te zitten, met de opschriften: ‘Alleen echt in deze verpakking. Verscheidene malen zorgvuldig gecontroleerd. Gegarandeerde natuurrubber. Is al sinds verscheidene tientallen jaren bekend en heeft zijn waarde bewezen.’ Dit etui heb ik verkregen door een munt van 1-DM te laten glijden in een automaat in de toiletten van een nachtclub, in augustus 1960, in Krefeld, Duitsland, waar ik met Jean Tinguely heengegaan was om zijn tweede oudijzer-tentoonstelling te openen in Museum Haus Lange. Het ontbrekende voorbehoedmiddel is, tijdens een van mijn afwezigheden, in mijn kamer gebruikt door X..., die me later verteld heeft op wat voor oorspronkelijke wijze hij er gebruik van heeft gemaakt: zijn lid, opgevuld met rozijnen, wond, zei hij me, zijn vriendin nog meer op door zijn korrelig oppervlak.^**

37 Cijfer-hangslot, voor mijn hotelkamer, dat opengaat met het geheime getal 4, 1, 6, gekocht toen ik, twee weken geleden uit Denemarken terugkeerde, omdat ik, doordat de combinatie van het oude hangslot (van hetzelfde merk S.O.S.,^* geheim getal 5, 5, 5) al bij te veel vrienden bekend was, geconstateerd had dat mijn kamer tijdens mijn afwezigheid verscheidene malen bezocht was, en dat grammofoonplaten verdwenen waren. Op een dag bijvoorbeeld, toen ik onverwachts van een reis terugkwam, merkte ik dat mijn kamer bewoond was door vier gigantische Senegalezen, die regelrecht uit Afrika gekomen waren; omdat men niet wist waar men hen voor enige tijd gratis onder kon brengen, had men hen 's nachts maar bij mij binnen laten gaan. (Ik wil er, wat dit betreft, wel op wijzen dat ik opnieuw de cijfers ga veranderen).

** Louis Pergaud vertelt in ‘De Goupil à Margot’ dat de wijfjesmol verschrikkelijk lijdt tijdens de bijslaap omdat het lid van het mannetje met prikkels bezet is.

* Geen dieven meer met het hangslot S.O.S. / met 1000 combinaties / Precisie Elegantie Veiligheid / Ieder S.O.S.-hangslot wordt verkocht met een andere combinatie van 3 cijfers vermeld op de metalen schijf die in de beugel van het slot is aangebracht. / Opening / Om het hangslot te openen, gelieve men de drie cijfers van de combinatie van boven naar beneden, tegenover het pijltje ‘O’, te plaatsen en aan de beugel te trekken / Sluiting: / Op de beugel drukken en de cijfercombinaties door elkaar gooien / Pas op voor namaak, eis S.O.S.

[p. 89]

38 Wekker, gekocht in januari 1961 nadat ik de vorige op het schilderij ‘de vuilnisbak is niet van Arman’^* geplakt had. Van deze nieuwe wekker, merk ‘alouette Japy,’ lichtblauw van kleur, is de wijzerplaat driemaal gebroken en door de horlogemaker van de Contrescarpe gerepareerd; de wijzerplaat is opnieuw gebroken!

39 Zeer sterk zwart garen, van het klosje afgerold (Nr. 70)

40 Gewoon mes met gekarteld lemmet, met boter besmeerd (Nr. 1, 2, 27), heft van wit plastic.

41 Norev microminiatuur van een nieuwe Renault 4 cv in doorzichtig doosje, gekocht in de drogisterij tegenover hotel Beauregard (Nr. 26), gelijk met een liter brandspiritus voor mijn kooktoestelletje (Nr. 7a en 17).

42 Groene Swing-Line nietmachine (Nr. 34 m), beging maart 1961 gekocht voor 24 NF, om de catalogi van uitgave MAT (Nr. 20 en 34e) te nieten, sinds meer dan een jaar in de steek gelaten, maar sommige blaadjes ervan had ik nog over en de tentoonstelling Bewogen Beweging in het Stedelijk Museum te Amsterdam gaf me de gelegenheid enkele catalogi te verspreiden (ongeveer dertig, tegen 1 gulden per stuk, zodat ik tenminste het bedrag van de nietmachine weer terugverdiend heb).

43 Donkerbruin bakelieten belknopje, maar het knopje zelf

* Over dat schilderij, en andere die hij van me gekocht heeft, heeft Schwarz me net heel officieel geschreven dat hij me verzoekt ‘er nota van te nemen dat, wat de collages die gerepareerd moeten worden betreft, alle organische stoffen (brood, enz....) door de ratten zijn opgegeten, die gedurende de maand augustus in de bewaarplaats binnen hebben weten te dringen’ en ‘dat ik dus reserve-onderdelen moet meebrengen’, terwijl hij bij zijn brief een cheque voor de reis voegde, die ik nog niet gemaakt heb.
Pierre Restany heeft, tijdens een reis naar Milaan, Schwarz bezocht, die hem alle gevallen en beschadigde voorwerpen heeft laten zien, zorgvuldig bewaard als relikwieën, wat hem er toe gebracht heeft over ‘de voortzetting van het fetisjisme van het voorwerp door de décollage’ na te denken.

[p. 90]

is wit, gebruikt in Nice tijdens het Festival du Nouveau Réalisme (Nr. 31) voor het elektrisch scheerapparaat dat op het schilderij ‘de drievoet’ geplakt zit; ik heb het gekocht naast het atelier van Arman, evenals een asbak gevuld met allerlei klein elektrisch materiaal, alles bij elkaar gekocht voor 700 francs, geplakt en alter aan Vera gegeven. Het goudkleurige elektrische snoer, aan het knopje bevestigd, heb ik gebruikt om een lamp voor Kichka (Nr. 44).

44 Zeer mooie donkerblauwe fles met wijde hals, gekocht in een winkel tegenover kunstzaal Raymond Cordier, rue Guénégaud, op een dag toen ik, zonder aanwijsbare reden, die kunstzaal bezocht heb; de bovengenoemde fles is het voetstuk voor een fitting en een peertje, en het geheel vormt een leeslamp (Nr. 43).

45 Rol blauw toiletpapier met ‘tussengevouwen’ velletjes merk ‘l'Insonore’, wat me aan het merk ‘Kangourou’ voor herenslips doet denken en aan de reukverdrijvende ‘Eros’-balletjes voor toiletten. (Die balletjes maakten, onder de naam ‘erotische voorwerpen’, deel uit van de kleine verrassingen die ik Kichka's zusje voor haar verjaardag gegeven heb).

46 Een groenachtige bakelieten asbak, aan een kant gebroken en op verscheidene plaatsen gebrand, van een schilderij van Gérard Deschamps gevallen, dat op de tentoonstelling van de Nieuwe Realisten in Stockholm gehangen had (begin juni 1961) en bij vergissing naar mij is teruggestuurd. Toen Deschamps zijn schilderij op kwam halen, had hij het liever zonder de asbak, wat gemakkelijk te verklaren is want hij zwoer goed beschouwd bij de andere materialen - stof, bustehouder, ondergoed, etc.... - waarmee Deschamps gewoonlijk zijn schilderijen samenstelt.^*

46a Afgebrande lucifer in asbak Nr 46 (Nr. 7a, 10).

47a Wit overhemdknoopje (Nr. 58, 59, 73).

48 Mannelijke (?) stekker, verbonden met het tableau-piège ‘Ik heb niet het recht te dansen’. Het stervormig insigne waarop

* Deschamps, aan wie dit gedeelte ter lezing is gegeven, tekent hierbij aan dat hij me de asbak vooral gelaten heeft om hem niet weer vast te hoeven timmeren, maar dat hij hoopte hem eens op een goede plaats in een tableau-piège terug te vinden.

[p. 91]

dit opschrift in het Duits (vanwaar de titel), is gevonden op het ogenblik waarop ik juist met dansen opgehouden was; jarenlang heeft het tussen mijn spullen gelegen en zo is het tenslotte op dit schilderij beland - de stekker is verbonden met een lampje op het kunstwerk, dat men ook aan kan steken.

49 Kurk van driekleurig plastic, zwart, groen, rood, van de Vin des Rochers (Nr. 3, 25, 341, 57, 67).

50 Monsterflesje Olfran, after shaving lotion (77%), gevonden in het foedraal van het elektrisch scheerapparaat (Nr. 31), en waarvan ik me maar eenmaal bediend heb; half leeg door verdamping.

51 Kleine vuursteentjes-verdeler gekocht hoewel ik geen aansteker heb, maar het systeem van het naar buiten komen van de steentjes leek me zo vernuftig.

52 Pot lijm van 1 kg, Vinavil, gekocht in Milaan tijdens mijn expositie, volgens het advies van Arturo Schwartz, met nog vier andere potten, het is de beste lijm die ik tot nu toe gevonden heb. Vergetend dat ik me daarna niet naar Parijs begaf maar naar Amsterdam, heb ik er een toeslag voor moeten betalen in het vliegtuig. In Amsterdam ontving ik bezoek van een vriend die liftend naar Parijs terugging, en die zich ermee belast heeft de 5 kg lijm moedig voor me mee te nemen. Deze lijm giet ik vervolgens in het buigzame apparaatje Nr. 16.

53 Busje poederkoffie waarvan ik het merk niet weet; daar de eerste omtrek en inkaartbrenging van deze topografie al gebeurd is, is het busje zoekgeraakt, maar één ding is zeker, het is geen Nescafé, waarschijnlijker een Deense imitatie, bij Irma gekocht (Nr. 15, 19, 21).

54 Schroef van 2½ cm lengte, afkomstig uit de doos die ik telkens gebruik om mijn voorwerpen te bevestigen, gekocht bij de handelaar in huishoudelijke artikelen van de rue Mouffetard. Hij verwondert zich stellig over mijn veelvuldige bezoeken, want hij weet niet dat de meeste van die in omloop gebrachte schroeven zelf op mijn schilderijen vastgeplakt worden.

55 Pinda, aangeboden door ‘Monsieur Cacahuète’, de pindakoopman van de wijk, mijn broeder (‘Jij bent mijn broeder, ja

[p. 92]

meneer’), een oude Algerijn met één arm en een helemaal rimpelig gezicht, die graag de geschiedenis van zijn verloren arm vertelt: ‘Toen ik klein was, ben ik uit een boom gevallen ja meneer, precies. Toen is mijn arm helemaal zwart geworden, ja meneer, precies, helemaal zwart. Daarna kon ik mijn hand wegnemen en ik heb hem weggegooid, ja meneer, en daarna is de hele arm zwart geworden, en op een dag is hij eraf gevallen, ja meneer, precies, want bij ons heb je geen dokters, en niemand gaat naar de dokter, ja meneer, precies.’

56 Schroef.

57 Driekleurige kurk van de Vin des Rochers, deze keer rood, wit, geel (Nr. 3, 25, 341, 49 en 67).

58 Wit overhemdknoopje (Nr. 47, 59, 73).

59 Wit overhemdknoopje (Nr. 47, 58, 73).

60 Schroef van 1½ cm lengte (Nr. 54 en 56).

61 Plastic doos, bevattende 20 raampjes voor dia's, gebruikt tijdens de projecties met gepolariseerd licht van Munari op een avond van de I.C.A. (Institute of Contemporary Art) (Nr. 34b, 34o, 77) en februari 1960.^* Het publiek bestond uit ongeveer 150 personen en ik was bang dat de avond vervelend zou lijken, maar iedereen heeft er vol verrukking aan deelgenomen, met evenveel ijver als op de kleuterschool, met spelletjes, lijmend, composities samenstellend, etc...

Voor deze projectie van door het gepolariseerde licht veranderde dia's, heeft een jury, door het publiek zelf gekozen, aan het eind de beste compositie uitgekozen, en daartoe moest ieder zijn raampjes signeren. Onder de raampjes die de doos bevat vind ik de namen van: Mapujaha, Tabakobuf, Irma Bodley, A.B., Spearpoint, Lee Penrose, Rosalie de Mévi (?), Earl Kohn, I.H., Léonie Kohn, S. Rankin, Banks, Françoise Gilot, Tony, Tom Garland.

* Direct Projections with Polarised Light Method invented by Bruno Munari.
This method uses projected light and breaks its course like the prismatic phenomenon by using a polarised slide which changes the colour composition. The audience is invited to make compositions with different materials such as cellophane and cellotape, which become coloured by the polarisation. The different colours are produced by the number of superimpositions of the same material. Materials which are already coloured do not give as many possibilities for changing colour.
Start experimenting by folding a piece of cellophane or two pieces of different colours, a small square of black paper, a drop of mastic squeezed between two pieces of colourless rodhoid. Black or opaque papers in opposition to the coloured parts give more depth.
Cleannes is important for any trace of dirt or any speek of dust, no matter how small, will be magnified by the projection.

[p. 93]

62 Fles eau de cologne voor mannen, met Verbene, van chez Sauzé, Parijs, driekwart vol, met om de hals een zwart strikje dat Kichka me gegeven heeft op de dag toen ik uit New York een uitnodiging kreeg voor de pré-vernissage van de tentoonstelling ‘The Art of Assemblage’;^* waarbij vermeld stond dat de genodigden een zwarte das dienden te dragen; ik had tegen Kichka gezegd dat ik, omdat ik er geen had, niet naar New York zou kunnen gaan.^**

63 Leeg rolletje Scotch-tape, waarmee ik de kleine cadeautjes, bestemd voor de verjaardag van Kichka's zusje, heb dichtgeplakt.

64 Hoek van een berlingot^5. van een halve liter melk, merk Cercle Bleu. Deze verpakking is er wel een van die waarvoor ik het meest in geestdrift ben geraakt, hij houdt inderdaad een les in toegepaste meetkunde in: beginnend als een cilinder, eindigt hij in een soort piramide.^*

* Tekst van de uitnodiging: The President and Trustees of the Museum of Modern Art request the pleasure of your company at the Contributing Member's Preview of the exhibition The Art of Assemblage on Monday evening, October 2 from 9-11: R.S.V.P. II West 53 Street New York 19 Black Tie.

** Na lezing van het manuscript wijst Pierre Restany, de theoreticus van het Nieuwe Realisme, me duidelijk dat ‘Black Tie’ de mondaine uitdrukking is voor ‘Avondkleding’, en dat de das zwart, wit of een vlindertje mag zijn, wat mijn onmiddellijke aankoop van een zwarte das nutteloos maakt.

5. Ik geloof niet dat de Nederlandse taal een equivalent voor het woord ‘berlingot’ in deze betekenis heeft. De beschrijving zegt reeds voldoende wat ermee bedoeld wordt. Vert.

* Cercle Bleu verkoopt de melk in berlingot tegen dezelfde prijs als in de fles. De berlingot is de ideale verpakking van de melk / Deze moderne, hygiënische en simpele formule voor de distributie van gepasteuriseerde melk (Noot Nr. 9) is afkomstig uit Zweden, land van een zeer hoge melkreputatie (Nr. 34d) en waar de hygiëne zich ontwikkeld heeft als nergens anders. / Waarom deze vreemde vorm? / Velen hebben zich afgevraagd wat de reden van deze eigenaardige vorm mag zijn. Zij die de berlingot-machine hebben zien werken, waren verbaasd en geboeid door een dergelijke technische en mechanische perfectie. Vele malen is de uitdrukking ‘geniaal’ gebezigd: en dit is absoluut niet overdreven. Welk een eenvoud, welk een helderheid, welk een hygiëne. / De berlingot is geen verpakking, die van tevoren gefabriceerd is en die men vervolgens vult, neen, in één enkele verrichting, zonder enige menselijke manipulatie of tussenkomst, vormt de machine de berlingot om de melk heen, en zet hem in elkaar... Alleen de vorm ‘berlingot’ maakt het vullen in het luchtledige mogelijk. / Wat is dit speciale papier nu precies? / Het is geen dunner gemaakt karton. De stof, die direct in aanraking met de melk komt is geen parafine, maar zuivere polyethyleen, dat wil zeggen de laag die bij uitstek geschikt is voor de verpakking van voedingsmiddelen. Deze stof is absoluut onschadelijk. / Waarom heeft men geen doorschijnende berlingot gefabriceerd? / Omdat het licht-zowel natuurlijk als kunstlicht-de melk, evenals aan vele andere produkten, bederft. Hoe meer licht een vitrine ontvangt, des te sneller de uitgestalde produkten aan bederf onderhevig zijn. Het licht ‘eet’ de kleuren, oxydeert, knaagt, brandt... / Hoe uit zich dit aan het licht te wijten bederf van de melk: vernietiging in enkele seconden van de vitaminen A, C en B2, versnelling van de oxydering van de vet-stoffen in de melk, verschijning van een zeer onaangename smaak, de zogenaamde ‘roestsmaak’ of ‘vissmaak’ of ‘metaalsmaak’. / Tekst overgenomen uit de Petit Echo Diététique Nr. 46, juni 1960.

[p. 94]

65 Spijker van 3½ cm lengte, meegebracht uit Denemarken, vierkant. In Frankrijk zijn, naar ik heb kunnen constateren, de spijkers rond en doen het hout splijten. Vierkante spijkers zijn de enige die dit gebrek niet hebben, zoals Ultvedt me verteld heeft.

66 Gewone kurk, van kurk, aan het uiteinde van een kurketrekker waarvan het plastic handvat gebroken is en al sinds lang ontbreekt. Toch gebruik ik hem nog, maar met behulp van een tang, omdat ik steeds vergeet hem door een nieuwe te vervangen.

67 Capsule van driekleurig plastic, rood, wit, geel (Nr. 25, 341, 49, 57).

68 Penseel van 28 cm lengte, gekocht in de drogisterij tegenover het Griekse restaurant, waarvan de eigenaar me Monsieur Constanza noemt, sinds hij weet dat ik Roemeen van geboorte ben. De Roemeense haven van dezelfde naam kwam hem op een oorveeg te staan toen hij schooljongen was in Athene, want hij had een som niet op kunnen lossen, waarin sprake was van matrozen die inkopen deden in Constanza; en sindsdien, voor hem, Roemenië = Constanza. Dit penseel diende om een ander van

[p. 95]

dezelfde lengte te vervangen, dat deel uitmaakte van het schilderij getiteld ‘Edition MAT’ (Nr. 20, 34e), omdat alle gereedschappen en materialen, gebruikt om MAT-voorwerpen te vervaardigen, zich erop bevonden. Het eerste penseel is tijdens de expositie Nouveaux Réalistes, in Galerie J, juni 1961, zoekgeraakt.

69 Aluminium buisje met zachtgroene ‘Dolorostan’-pillen,^* gekocht in Nice tijdens de vakantie, na een plotselinge aanval van reumatiek die me nog des te erger leek omdat het de eerste was. Na drie dagen ging ik naar de dokter die me vertelde dat die pillen ‘gewoon rotzooi’ waren en dat er geen doeltreffender middel tegen reumatiek bestond dan doodgewone aspirine.

70 Klosje dat geen klosje is, maar een kartonnen ster, met zwart garen (Nr. 39), enkele dagen geleden bij de krantenverkoper gekocht, evenals een naald. In het café ‘les 5 billards’ waar ik na die aankoop heengegaan ben, heb ik Annie ontmoet, een jonge vrouw uit de wijk: toen ze me met die twee voorwerpen zag, heeft ze aangeboden de ontbrekende knoop van mijn gulp aan te naaien; ze zette zich onmiddellijk aan het werk, ter plaatse, wat Madeleine, de serveerster, er aan deed denken dat ze eens, in Auvergne, twee knopen aan de gulp van een klant had genaaid, en dat het moeilijk te doen was zonder hem aan te raken, en dat ze er erg om gelachen hadden.

71 Roestige spijker^* (Nr. 65)

* Tekst op het buisje: Pijnstiller dolorostan / Gebruiksaanwijzing: 2 á 6 pilletjes per dag voor de maaltijden / Tegen pijnen, jicht, reumatiek ischias, gewrichtsontsteking, aandoeningen van de lever en de nieren. /
Samenstelling: Extr. graminis 0,008 g - extr. fraxini 0,024 g - extr. sarothamhi 0,0064 g - extr. juniperi 0,019 g - extr. hyascyami drie milligr twee - extra sarsaparilloë 0,0011 g - extr. sassafras 0,012 g - extr. scilloë 0,012 g - extr. convallariae 0,002 g - extr. guaiaci 0,0064 gnatrisalicylicum 0,05 g ½ natr. bromatum 0,02 g (pil per) inhoud 42 pillen / Laboratorium Dumontier et Cie, Rouen, France /. (Bovendien nog een mooi plaatje met een kapel op de helling van een rots.’)

* Diezelfde nacht waarop Raymond Hains met me sprak (Noot Nr. 3), terwijl hij me met betrekking tot die spijker, in antwoord op mijn vraag over zijn idee van de spijker van de Palissade, zei: 25e est au Mont de Piété^6., vertelde Anette, de eigenares van het café van de rue Thouin waar wij toen toevallig waren, aan een klant: ‘.. en ik stak tussen het spijkerpad^7. en buiten het spijkerpad over, en toen roept die smeris me terug en zegt: “nu ga je tien keer over het spijkerpad lopen” - en bij de tiende keer ben ik schuins het spijkerpad uit gelopen-ik was verschrikkelijk toen ik klein was.’

6. Moeilijk vertaalbare woordspeling: clou, spijker, betekent eveneens Bank van Lening; ook ‘ma tante’ en ‘Mont de Piété’ betekenen Bank van Lening. Vert.

7. Ook hier wordt het woord “clous” gebruikt, in de betekenis van oversteekplaats. Vert.

[p. 96]

72 Bic balpen met zwarte inkt, en die me aan niets herinnert, of het moest iets zijn waar ik liever over zwijg. Ik gebruik hem nu voor het schrijven van deze zinnen.

73 Klein stukje wit karton waarop oorspronkelijk negen witte overhemdknoopjes genaaid waren; er zijn er nog maar twee over (Nr. 47, 58, 59). Het karton is bij een van de hoeken gescheurd en half bekleed met gekreukt zilverpapier.

74 Trombone.^*

* Trombone: zs. nw. (Ital. woord).
Blaasinstrument, samengesteld uit twee omgebogen buizen die in elkaar kunnen glijden, waardoor de verschillende tonen of halve tonen worden voortgebracht: schuiftrombone. Ventieltrombone, trombone waarin de ventielen het schuifwerk vervangen. Musicus die dit instrument bespeelt.
Nouveau petit Larousse illustré zesenzestigste druk, Librairie Larousse 1950, tous droits réservés.
Het gaat hier niet om deze trombone, maar om de paperclips (kantoor-artikel), niet vermeld in de bovengenoemde uitgave.**
** Pierre Restany, die me ongetwijfeld wil bewijzen dat ik gebrek aan details heb, stelt me voor het woord trombone de volgende definitie voor:
trombone (Italiaanse Trombone, vergrotingswoord van tromba, van het Latijnse tuba) zs.nw. (zelfstandig naamwoord).
Muziekterm. / Koperen instrument van de familie der trompetten, samengesteld uit twee buizen die in elkaar passen en over elkaar heen glijden, zodat men de ene met de gehele lengte van de andere kan vergroten. / Hij die de trombone bespeelt^8..
Uittreksel uit de Dictionnaire de la Langue Française, verkorte uitgave van de Dictionnaire de Littré van A. Beaujean, gewoonlijk de ‘petit littre’ genoemd. Ouvrage tiré sur bible des Papeteries Bolloré, achevé d'imprimer le quatorze novembre mil neuf cent cinquante neuf sur les presses de l'mprimerie Firmin-Didot au Mesnil-sur-l'Estrée et relié à Paris par Babouot (N^o d'édition: 7159; dépôt légal: 4e trimestre 1959. - 6350).
Page 2327, sigle tro, 11e ligne et sqq. / Certifié conforme à l'édition originale établie en 1874 (réédition de 1863) par Littré et Beaujean (Hachette).
Zoals je ziet, kent de Littré de moderne betekenis van het woord niet, waarvan ik je de volgende definitie voorstel: / Administratief woordgebruik (kantoor). - Soort metalen brievenclip, gewoonlijk van staaldraad, dubbel omgebogen (waarbij de bovenste boog de onderste omvat) en waarvan de vorm doet denken aan die van het muziekinstrument dat er zijn naam aan gegeven heeft. Gebruiksaanwijzing: plaats het verhoogde eind van de trombone tegen de samen te voegen vellen aan en laat het er helemaal overheen glijden: om het weg te nemen, het iets draaien in plaats van terug te trekken, om ieder risico dat het papier zou scheuren te vermijden. Geschiedenis: dit model brievenclip, waarvan de verschijning tamelijk recent is (in elk geval na de oorlog van 1914-1918: Guillaume Apollinaire kende het niet) is een zeer gunstige vervanging gebleken van de oudere papierensamenvoegingssystemen: lijm, vastnaaien met een draad, naald. Toch wordt de hegemonie ervan tegenwoordig bedreigd: het ondergaat de concurrentie, al naar de gevallen, de concurrentie van het model ‘Bladomdraaier’, het platte hoekje met opvouwbare randen die als de steek van een gendarme teruggeslagen kunnen worden (maximale bindcapaciteit: van 5 tot 10 blaadjes al naar de dikte van het papier), en vooral van de automatische nietmachine of niettang, die het metalen nietje in het papier aanbrengen en zeer handig en buitengewoon snel in het gebruik zijn: één enkel handgebaar is voor de verzender voldoende om de operatie te bewerkstelligen. Dit laatste systeem heeft echter het ernstige bezwaar dat het sporen op het papier achterlaat: twee gaatjes, ongeveer tien milimeter van elkaar verwijderd en van de grootte van een speldeknop. Verder kan een ruw gebaar of een zeer grote spanning, op een blaadje uitgeoefend, het risico van een gedeeltelijk of totaal scheuren met zich meebrengen van de pagina, beginnend bij het hoekje van de verbinding.

8. Dit gaat natuurlijk alleen op in het Frans; in het Ned. trombonist. Vert.

[p. 97]

75 Bronzen penning met aan één zijde het opschrift: Métamatic - Tinguely - Juillet 1959 - Paris -, en aan de andere, in het midden, opnieuw ‘metamatic’, en op de randen: Viva Eva - Yves - Henri - Iris - Xavier - Pontus. Deze penning kon men voor 300 francs verkrijgen tijdens de expositie Metamatic^* van de tekenmachines, in juni 1959 bij Iris Clert, een expositie die grote opschudding veroorzaakte, vooral bij de grote dagbladpers, die deze machines verkeerd interpreteerde, door ze uitsluitend als een grap tegenover de abstracte schilderkunst te beschouwen.

* Octrooi / P.V. 798. 710 / Nr. I. 237.934 / Internationale classificatie: B 43 43h - B44d / Franse Republiek / Ministerie van nijverheid / Dienst van de industriële eigendom / Apparaat om te tekenen en te schilderen / M. Jean Tinguely, woonachtig in Zwitserland. / Aangevraagd de 26 juni 1959, om 17 uur, te Parijs. Verleend de 27e juni 1960. / (Octrooi waarvan de verlening is uitgesteld ingevolge artikel 11, 7, van de wet van 5 juli 1844 gewijzigd door de wet van 7 april 1902). / De onderhavige uitvinding heeft tot doel een toestel van eenvoudige constructie, dat het mogelijk maakt te tekenen of te schilderen op een wijze die, in de praktijk, geheel automatisch is, aangezien de menselijke tussenkomst beperkt blijft tot de keuze van één of enkele parameters en, eventueel, tot het leveren van de motorische beweegkracht.
Dit toestel is bruikbaar hetzij als speeltuig, hetzij voor het verwezenlijken van belangrijker abstracte tekeningen of schilderijen, geschikt om tentoongesteld of bewaard te worden, hetzij voor het continu decoreren van stroken papier of stof. Het maakt het mogelijk op een vel papier, een doek, een strook of ander element, hierna aangeduid als ‘tekenpapier’ een tekening of schildering uit te voeren, hierna aangeduid als ‘tekening’, met behulp van een schrijvend werktuig of penseel en aangeduid als ‘schrijvend werktuig’, terwijl dit werktuig zeer algemeen gesproken een willekeurig klassiek of ander middel kan zijn om te tekenen of te schilderen. Dit vooropgesteld, is het toestel opmerkelijk doordat het, in combinatie, een frame bevat, een onderlegger voor het tekenpapier, die met dit frame verbonden is, een schrijfwerktuig-houder die zich tegenover de onderlegger bevindt en eveneens met het frame verbonden is, waarbij de verbindingen van deze onderlegger en de schrijfwerktuig-houder met het frame zodanig zijn dat dit werktuig de onderlegger kan naderen of zich ervan verwijderen, terwijl het actieve uiteinde ervan bovendien de gehele oppervlakte van de onderlegger kan uitvegen, en een bedieningsmechanisme, eveneens door dit frame gedragen, en bestemd om door tussenkomst van bovengenoemde verbindingen betrekkelijk ordeloze bewegingen aan het schrijfwerktuig met betrekking tot de onderlegger mee te delen, om het op een onregelmatige manier, en geleid door het toeval, in aanraking te brengen met het door deze onderlegger gedragen vel papier.
Volgens een uitvoeringswijze waaraan men de voorkeur geeft is dit bedieningsmechanisme tegelijkertijd met de verbinding, met het frame van de onderlegger van het vel tekenpapier en met de schrijfwerktuig-houder verbonden, om ze beide tot ordeloze bewegingen te brengen.
Andere kenmerken vloeien voort uit de hiernavolgende beschrijving. In de bij gevoegde tekening, uitsluitend als voorbeeld gegeven:
Fig. 1 is een beeld in perspectief van een toestel, de uitvinding met aandrijfmotor;
...etc.
r. volgens een andere variant, is het toestel draagbaar, doordat het frame geschikt gemaakt is om gemakkelijk aangepast te kunnen worden aan het lichaam van de persoon die het dragen moet.
Jean Tinguely / per procuratie: Lavoix, Advocaat en procureur.

[p. 98]

76 Klaverblaadje van vier van verguld metaal, geprikt op een kartonnetje dat me de toekomst voorspelt en me inlichtingen over mijn mascotte geeft.^* In een bakkerij van de vlooienmarkt heb ik dat kleine witte vierkante kartonnetje getrokken, in gezelschap van Kichka en de zuster van Kichka, die lerares Engels op het lyceum van Dijon is; ze hebben het voor 10 centimes voor me gekocht.

* Tekst op het kartonnetje: Laat de moedeloosheid u niet de baas zijn. Reageer tegen de voorbijgaande zwakheden die u soms hebt. Ga een persoon uit uw omgeving, die uw geheimen wil leren kennen om ze te verspreiden en u nadeel te berokkenen, uit de weg.

[p. 99]

77 Deksel van plastic doosje (Nr. 61), dat de raampjes voor de dia's bevat. In het deksel een Magic-Marker-potlood (Nr. 78).

78 Magic-Marker, met zwarte inkt; de bij Köpcke in Kopenhagen tentoongestelde schilderijen zijn ermee gesigneerd (Nr. 6). Ik had het daar gevonden, in de woning van Filliou, die me geholpen heeft deze tekst in het Frans te schrijven, aangezien ik de 27e maart 1930 in Galati, Roemenië, geboren ben, terwijl hij de 17e januari 1926 geboren is in Sauve (Gard).

79 Tinnen botermesje, door Kichka verwijderd uit een partij schoenmakersgereedschappen, waarvan ze een schilderij wil maken, alles voor 25 NF gekocht op de vlooienmarkt.

80 Brandgaatje van een sigaret op de eerste doorslag van deze topografie.

Lijst van geciteerde personen

Adam Willy, pas getrouwd, Nr. 34e, 34 m.

Agam Yacooc, ‘uitvinder van het bewegende schilderij’, Nr. 20.

Albers Joseph, die ik al sinds een jaar een brief moet schrijven, Nr. 20.

Annette, die verschrikkelijk was toen ze klein was, Noot Nr. 71.

Annie, die de knoop slecht heeft aangezet, Nr. 70.

Apollinaire Guillaume, die ik aan Restany te danken heb, Nr. 74.

Arabelle Madame, die doorgaat met haar correspondentie, Nr. 26.

Arman, die één gedicht geschreven heeft: glou, glou, glou, glou, glou, Nr. 38, 43.

Bardot Brigitte, die een brief van de oas gehad heeft, br. 35.

Baticheff Jacqueline Blanche (Kichka), die ik Pnouchknieff noem, Nr. 1, 2, 5, 7a, 12, 13, 13a, 20, 32, 43, 62, 76, 79.

Baticheff Jeannie (Nano), die de zuster van Pnouchknieff is, Nr. 2, 17, 22, 29, 45, 63, 76.

Bremer Claus, Duits suissofiel dichter, Nr. 1, 2, 11, 30, noot 34 g.

Bury Pol, die heeft opgemerkt dat als iemand er in Zwitserland echt als een klootzak uitziet, het een Belg is, Nr. 20.

Cacahuète Monsieur, die me eens 2.000 francs geleend heeft, Nr. 55.

Cendrars Blaise, die eenarmig was door de oorlog, noot Nr. 5.

Claudel Paul, die ik aan Raymond Hains te danken heb, noot Nr. 3.

Clert Iris, die de slagzin ‘The most avant-garde Gallery in the world’ heeft laten schieten, Nr. 75.

Cordier Raymond, niet te verwarren met Daniel, Nr. 44.

Deschamps Gérard, die aan Duchamp voorafgaat, Nr. 46, noot 46.

[p. 100]

Duchamp Marcel, Marcel Duchamp, Nr. 20.

Dufrêne François, die mijn kreet geslaakt heeft, noot 18.

Etiemble, die ik aan Raymond Hains te danken heb, noot 3***.

Eva, Aeppli Eva, die de moeder van Leu Félix is, die, naar zijn moeder, met Aeppli signeert: Nr. 75.

Filliou Robert, die zich te veel aangehaald vindt, Nr. 6, 15, 22, noot 22, noot 25** zie R., 35, 78.

Gide André, die ik aan Raymond Hains te danken heb, noot 3***.

Gogh Vincent van, die zijn oor afsneed, noot Nr. 22, noot Nr. 25**.

Goldschmidt Jeanine de, die van adel is, Nr. 31.

Gomringer Eugen, ‘uitvinder van de concrete poëzie’, noot Nr. 34 g.

Hains Raymond, die een doorgang opengelaten heeft om in zijn kamer vol affiches te kunnen lopen, noot Nr. 3***, 31, 34f, noot 71.

Henri, ?, Nr. 75.

Holmes Sherlock, privé-detective, Inleiding.

Hulten Pontus, die me niet zo erg mag, Nr. 34d, 75.

Jane, die ik sinds enige tijd niet meer op de Contrescarpe zie, Nr. 18.

Jaquemaire, die een gratis monster aan Marcelle heeft gestuurd, noot 34j.

Kichka zie: Batichef Jaqueline Blanche, die ik Pnouchknieff noem.

Köpcke Tut, die mijn kruidenierster geworden is, Nr. 6.

Lavoix Cabinet, bij wie Tinguely zijn octrooi niet vernieuwd heeft, noot Nr. 75.

Leu Félix, die met Aeppli signeert, naar zijn moeder, Nr. 34n.

Madeline, van wie ik de fooien van een dag gekocht heb, Nr. 70.

Malina Franck, aan wie ik 1700 NF schuldig ben, Nr. 20.

Marcelle, die mooi en blond is, naast mij, en die lacht, Nr. 33.

Mari Enzo, die Italiaan is, Nr. 20.

Munari Bruno, die Italiaan is, Nr. 20, 34b, 61, noot 61, 77.

Pascal Blaise, die ik aan Filliou te danken heb, noot Nr. 35.

Pasteur Louis, ‘uitvinder van het pasteuriseren’, noot Nr. 9.

Patterson Benjamin, wiens vriendin modetekeningen maakt, Nr. 30.

Pergaud Louis, die ik aan de zuster van Kichka te danken heb, noot Nr. 36.

Pontus, zie Hulton Pontus, van wie Robert me aangeraden heeft niet te zeggen wat ik wilde zeggen.

R, zie Robert Filliou, noot Nr. 25.

Ray Man, die me een suikertang heeft opgedragen, Nr. 20.

Rembrandt, Ruisz. van Rhyn, kunstschilder, noot Nr. 25**.

Restany Pierre, theoreticus van het Nieuwe Realisme, noot 25**, noot Nr. 38, noot 62.

Richard Michèle, met wie ik Réveillon 1960 gevierd heb, noot Nr. 25*.

Rot Diter, aan wie ik niet meer schrijf, en hij ook niet, Nr. 20, 34d, noot 34e.

Sade Donatien Alphonse François Marquis de, de goddelijke markies, noot Nr. 1a.

Salm Stanislaus, fonetisch Zalm, Nr. 34, 34n.

Sartre Jean-Paul, bij wie ze twee keer een plastic bom gelegd hebben, noot Nr. 3***.

Schwarz Arturo, die me schrijft dat hij spoedig naar Parijs komt, Nr. 2, noot 38, 52.

[p. 101]

Soto Jesus Raphael, bij wie ik deze topografischse kaart opnieuw in het net getekend heb, Nr. 20.

Spoerri Daniel, ikzelf die volgens Claude Rivière, Kunstcriticus, alleen maar een avonturier in de Kunst ben, noot 22, 34g, noot. Nr. 25**.

Spoerri Vera, die fotograaf is, Inleiding, Nr. 17, 33, 34a, 34m, 43.

Staffeldt Marianne, die in het Restaurant Kopenhagen werkt waar een bier merk Olifant 375 francs kost, noot 25*, Nr. 33, noot 25**.

Steiger Renate, die geen actrice meer is maar vrouw van Claus Bremer, Nr. 1, 2, 11.

Thomkins André, die op zijn twee jongens past terwijl zijn vrouw werkt, Nr. 340, noot 34o.

Tinguely Jean, amigo, Nr. 20, 36, 75, noot 75.

Ultvedt Per Olof, zeer sterke man, Nr. 20, 65.

Vasarely Victor, ‘voorloper en bevorderaar van de bewegende kunst’, Nr. 20. Vera, zie Spoerri Vera.

Williams Emmet, die ik in Nr. 34g had moeten citeren omdat hij Nr. 3 van het tijdschrift Material samengesteld heeft.

Xavier, ?, Nr. 75.

Yves, Klein Yves, de Monochroom, Nr. 75.

Zuster van Kichka, zie Baticheff Jeannie (Nano), academica.

** Het idee voor deze topografie in zijn huidige vorm was immers al bijna toevallig op de bandrecorder gevangen, tijdens een gesprek tussen R. en D., omstreeks 7 oktober 1961. Dit gesprek is beslissend gebleken voor de verwezenlijking van mijn project:

6. Moeilijk vertaalbare woordspeling: clou, spijker, betekent eveneens Bank van Lening; ook ‘ma tante’ en ‘Mont de Piété’ betekenen Bank van Lening. Vert.

7. Ook hier wordt het woord “clous” gebruikt, in de betekenis van oversteekplaats. Vert.

8. Dit gaat natuurlijk alleen op in het Frans; in het Ned. trombonist. Vert.