Randstad 1-3

[p. 131]

Kroniek
Henk Leffelaar
Barney Rosset - Grove Press

Op weg naar 64 University Place en Grove Press bleef ik in Union Square Park hangen. Het was augustus en het was warm. Op de wandelpaden stonden kluitjes mensen (meest mannen) heftig gesticulerend tegen elkaar te praten. Een flamboyante Puerto Ricaan in een zwart sporthemd en een zwarte broek met verfklodders stond onder een kleverige schipperspet uit te leggen dat hij een uitvinding had gedaan.

‘Listen, goddamn it,’ zei hij toen iemand hem voor de zoveelste keer interrumpeerde, ‘zometeen ga ik een mijnwerkerslamp kopen, jeweetwel, een die je op je harses zet.’ Terwijl zijn hand omhoog ging, viel zijn mond langzaam open. Er was geen tand te zien.

‘So what,’ zei een man die zijn hond uitliet.

‘Goddamn it,’ zei de Puerto Ricaan, ‘listen, die lamp ga ik vannacht opzetten en dan kan ik de hele nacht door schilderen.’

‘En wat ga je dan schilderen?’ vroeg de man met de hond die erbij was gaan liggen.

‘Jeezus, wat een oud hoer,’ zei de Puerto Ricaan, ‘uithangborden natuurlijk, wat anders?’

Op een zijpad zat een jongen achter een ontvluchte groen-gele parkiet aan. De vogel was hem ondanks gekortwiekte vleugels iedere keer te vlug af. De jongen trok zijn overhemd uit en sloop achter de vogel aan die nu op het gazon dribbelde. Voorzichtig hief hij zijn shirt op om het als een valnet neer te laten komen, maar de parkiet fladderde verder. Een grijze, dikke vrouw, wier naam vermoedelijk Amintore of Gastraneppi was, stak haar hand uit en zei: ‘Come here, you birdie.’ De vogel streek op haar pols neer en liet zich aan de jongen overhandigen, terwijl drie vriendjes zich rot lachten.

Er was ook nog een Jood die het in een groepje luisteraars over Berlijn had. Toen men belangstelling begon te vertonen, zei hij: ‘Ah hell, let's talk about women.’

Ik was op weg naar Grove Press. Als de telefoniste me niet gezegd had dat het boven een winkel was, zou ik het vermoedelijk nooit gevonden hebben. University Place is een lange rechte straat, rustiger dan andere straten in New York, maar niet minder gruizig. De winkel was een comestibleszaak en Grove Press bevond zich aan het eind van

[p. 132]

een lange steile trap. Ik verwachtte na dit on-New Yorkse entree een soort zolder-bedrijvigheid, maar achter de deur lag een lang-gerekte vestibule waarop drie deuren uitkwamen. Aan een lage maar helderkleurige balie zat een teleurstellend onaantrekkelijke vrouw stekkers in een schakelbord te prikken.

‘Good afternoon, Grove Press. Just a minute, please.’ Stekker in. ‘I'm sorry, Mr. Rosset hasn't returned from lunch yet. Thank you.’ Stekker uit. ‘En u?’ zei ze tegen mij.

In een hoek stond een draaibaar rek met Grove Press paperbacks. Aan de andere kant was de muur behangen met omslagen van Evergreen Review en achter de telefoniste, boven het schakelbord, hing een affiche dat ik als een vergroting van de omslag van het nummer van Evergreen Review herkende dat aan ‘pataphysics’ was gewijd: de bezwerende gidouille op het negatief van een wielrijder in Frankrijk. Om drie uur werd de telefoniste (die inmiddels twee vriendinnen simultaan had opgebeld en met elkaar had laten spreken) afgelost. De nieuwe telefoniste was nog ouder en nog lelijker.

Om half vier kwam Barney Rosset de trap op, twee treden tegelijk, en verdween door een van de deuren. Een loper kwam binnen en leverde een pakket boeken af dat even later door een dunne jongen in hemdsmouwen en vest werd opgehaald. Kort daarna werd ik binnengelaten.

In Amerika, waar uitgevers zich in forten van gewichtigheid schuilhouden, is Grove Press toegankelijk als een bordeel. Barney Rosset, directeur van de uitgeverij, is informeel, direct en bijna joviaal. Zijn eigen kantoor, dat uitkijkt op een schilferende muur met verveloze kozijnen, is in overeenstemming met zijn persoonlijkheid: modern, niet echt rommelig, praktisch. Op zijn lage L-vormige schrijftafel staan drie telefoons (twee zwarte en een groene) tussen ordeloze stapeltjes brieven, een Larousse, en een grote keisteen die als presse-papier wordt gebruikt. Rechts van zijn bureaustoel, een tafeltje met een Olivetti Studio 44, waarnaast een papieren drinkbeker nog half vol met koude koffie. Voorts: een draagbaar bandopnameapparaat, een radio, airconditioner en een blijkbaar veel gebruikte samowar in gezelschap van hoge aardewerk kopjes die eruit zagen alsof ze in geen dagen gewassen waren. De enige wandversiering bestaat uit twee schilderijen van de in Parijs wonende Nederlander Bram van Velde (allebei een cadeau van Samuel Beckett) en verder planken met boeken. In een hoek: twee grijsstalen archiefbakken, vol met papieren.

Barney Rosset is 39, welgesteld (vader was bankier in Chicago, waar Rosset werd geboren), vlugsprekend en energiek. Aan uitgeven had hij nooit gedacht, wel aan filmen, misschien omdat hij in de oorlog was toegevoegd aan een team van fotografen in China. Na de demobilisatie maakte hij een paar documentaires op eigen kosten, waaronder een over rassendiscriminatie, maar ze waren geen commercieel succes. In 1952 nam hij van een paar vrienden een falend uitgeverijtje over dat na drie uitgaven op de markt gebracht te hebben bankroet dreigde te gaan. De drie boeken: ‘Selected Writings of the Ingenious Mrs. Aphra Behn’, ‘The Verse in English of Richard Crashaw’ en ‘The Confidence Man’ van Herman Melville.

Jonathan Williams, 32, zelf uitge-

[p. 133]

ver van bibliofiele uitgaven en geen bewonderaar van Rosset, zegt van zijn collega: ‘1953 was een belangrijk jaar voor Barney: zijn vader stierf en hij kreeg eindelijk zijn erfenis, hij had veertien jaar bij de psychiater achter de rug, en hij trouwde.’ Volgens hem werkte Rosset eerst nog een tijdje als redacteur voor een andere uitgeverij. ‘Als je Barney in die jaren in zijn kantoor opzocht, zag je net zijn hoofd en twee ogen boven de rand van het bureau uitsteken, alsof hij bang van je was.’ Als hij niet overdrijft, is er sindsdien veel veranderd.

Rosset zit nu wiebelend in zijn stoel met zijn voeten op de rand van zijn bureau en Grove Press is onder zijn leiding uitgegroeid tot een bedrijf waarin een half miljoen dollar is geïnvesteerd, met een jaarlijkse omzet van een miljoen. Vooraanstaande uitgevers in Europa die weten willen wat in Amerika literair de moeite waard is, richten zich tot Grove Press; de grote uitgeverij Random House in New York, verlangend om de Grove Press auteurs aan zich te trekken, bood niet lang geleden aan de uitgeverij over te nemen.

‘Ik begon in mijn eigen appartement,’ vertelt Rosset van het begin van Grove Press. ‘Alles deed ik zelf, verpakken, verzenden, manuscripten lezen, typografie. Later nam ik een meisje in dienst dat me assisteerde. Als nieuwe uitgeverij was het niet makkelijk de betere Amerikaanse schrijvers aan te trekken, iets dat geen probleem was in Europa.’ (Grove Press introduceerde schrijvers als Beckett en Ionesco voor het eerst op grotere schaal in Amerika; van Beckett zijn nu acht boeken verschenen - van ‘Waiting for Godot’ werden 50.000 exemplaren verkocht).

‘Een schrijver als John Rechy, bijvoorbeeld, was onbekend toen wij hem op de markt brachten. Nu zitten verschillende uitgevers achter hem aan. Alle uitgevers beginnen zich hoe langer hoe meer met andere zaken in te laten; there's a wild thing going on. De uitgeverij in Amerika is aan het veranderen. Heb je die winkel op de hoek van 8th en Sixth Avenue gezien? Verkoopt alleen maar paperbacks. Er zijn hier een stuk of twintig zaken die alleen maar paperbacks aanbieden. Dat is een fenomenale ontwikkeling. En wij doen daaraan mee, de lagere prijsklasse, om onszelf veilig te stellen. We brengen nu pocketbooks op de markt onder het handelsmerk ‘Black Cat’.

Onze markt is voornamelijk in de universiteitssteden. Studenten hebben niet veel geld. Onze lezers bepalen wat wij uitgeven en omgekeerd bepalen wij wat zij zullen lezen. We werken als praktische mensen. Als er vraag naar iets is, zoals nu naar toneelstukken, dan doen wij daaraan mee. Ik heb het geluk dat mijn smaak blijkbaar met die van onze lezers overeenstemt en vaak weet ik van tevoren waar ik het heen moet sturen.

Of ik een bepaald doel voor ogen heb? Dat is moeilijk onder woorden te brengen. Misschien is het 't beste na te gaan waar we het meeste succes mee hebben, de kern van Grove Press: Beckett, Ionesco, Henry Miller en Evergreen Review. Daar kan je je eigen conclusies uit trekken. Buiten de grote steden (New York, San Francisco, Chicago) is het niet veel. Just dead. Grove Press verkoopt meer boeken in Amsterdam dan in Cincinnati, Kansas City en Detroit bij elkaar. Overigens laten we ook sommige boeken in Holland

[p. 134]

drukken, bij Mouton en de Grafische.

Voor het merendeel van de lezende Amerikanen werd Grove Press pas een begrip met de inbeslagneming van ‘Lady Chatterley's Lover’. De geruchtmakende affaire eindigde met een juridische overwinning op de posterijen en een best-seller voor Grove Press. Hetzelfde herhaalde zich dit jaar met ‘Tropic of Cancer’ van Henry Miller. Hoewel Grove Press ook deze rechtszaak won, heeft het nu regelmatig te kampen met rechtsgedingen in kleinere plaatsen waar het boek in strijd met de van kracht zijnde uitspraak door puriteinen in beslag wordt genomen. In tegenstelling tot de algemene opvatting dat deze kwesties alleen maar gunstig zijn voor de verkoop, kosten ze Grove Press veel geld aan advocaten. Aanhakend bij een vaak gehoord argument tegen de publikatie van deze boeken, zei Rosset:

‘Misschien is het waar dat ze de misdaad in de hand werken. So what? Dat is dan het probleem van iemand anders. “Mein Kampf” werd geschreven om iets te bewerkstelligen - en dat deed het dan ook. Als sex de gevoelens niet stimuleert, wat is er dan aan te beleven?’

Amerika staan nog een paar Grove Press explosies à la Lawrence en Miller te wachten: ‘Naked Lunch’ van William Burroughs en ‘Jon Pu Tuan’ van de Chinees Li-yü. Burroughs, 47, is de erfgenaam van de kantoor-machinesmagnaat (hij krijgt $150 per maand voor de rest van zijn leven), woont in Tangerije, Londen en Parijs, werd uit het Amerikaanse leger ontslagen nadat hij met Van Gogh als voorbeeld zich een vinger afsneed, en belijdt openlijk dat hij homoseksueel en aan verdovende middelen verslaafd is. Exemplaren van ‘Naked Lunch’, Amerika binnengesmokkeld, gaan voor $12.50 van de hand.

Het boek van de Chinees Li-yü stond op het punt door de Die Waage Verlag in Zürich uitgegeven te worden, toen de Zwitserse regering de reeds gedrukte oplaag verbrandde en het zetsel vernietigde. Grove Press heeft een Engelse vertaling (uit het Duits van Franz Kuhn) in voorbereiding. Onder de literati in Amerika heeft de uitgeverij zich vooral een pioniers-reputatie verworven met het uitbrengen van buitenlandse schrijvers als Alain Robbe-Grillet, Marguerite Duras, Jean Genet en Arrabal. Op stapel staat een vertaling van ‘De Donkere Kamer van Damocles’ van Willem Frederik Hermans (Rosset: ‘Ik liet iemand een proefvertaling maken en gaf hem op grond daarvan de opdracht voor het hele boek. Maar wat er later werd afgeleverd is van een heel andere kwaliteit. Misschien heb ik met twee verschillende kerels te maken.’) Over Mulisch en Claus was Rosset nog niet zeker: ‘Ik heb ieder boek dat Mulisch geschreven heeft, maar ik moet er nog over nadenken.’

‘Evergreen Review...?’ Een telefoonlichtje flikkerde en Rosset stond iemand half geïrriteerd te woord; het gesprek scheen over finantiële aangelegenheden te gaan (Rosset heeft een gedeelte van zijns vaders erfenis in real-estate in Long Island geïnvesteerd). Hij hing in de richting van de telefoon, de hand als een veer om de hoorn gespannen om hem zo gauw mogelijk op te hangen.

‘Zie je die archiefbakken daar?’ Hij wees naar de hoek van het kantoor waar de bakken in rijdende stellages stonden. ‘Dat zijn er twee.

[p. 135]

Ze zitten vol met ingezonden manuscripten, en ik heb er nog acht nèt zo. Iedere avond neem ik een pakket mee naar huis.’

Evergreen Review, met een oplaag van bijna 25.000, is het enige Amerikaanse literaire tijdschrift dat geen verlies lijdt (maar mee verdiend wordt er ook niet). Het kost $5.00 per jaar (voor zes nummers van ongeveer 130 bladzijden) en onder aankomende schrijvers is het na zes jaar een bijna magische naam geworden: ‘If you've had a piece in Evergreen, you're in, man!’ Rosset, die algehele redactionele zeggenschap heeft, beschouwt het tijdschrift meer als een middel om aan goede auteurs voor zijn uitgeverij te komen, dan als een literair gebaar. Het is deze praktische instelling die ontbreekt bij de redacties van andere literaire tijdschriften als December, Noble Savage, Dissent, Contact, Big Table (dat inmiddels is opgeheven), en Yugen.

Grove Press heeft nu 300 boeken op de markt. De meest recente zijn toneelstukken (o.a. van Genet, Ionesco en Brendan Behan). Rosset schaamt zich er niet voor dat het hem in de eerste plaats gaat om geld verdienen (hij heeft 30 man personeel in dienst), een houding waarvan een collega opmerkte: ‘Barney wheels and deals, he's not a publisher’. Er is vermoedelijk niemand die zich daar minder van zal aantrekken dan Barney Rosset zelf.