Raam. Jaargang 1974

[p. 7]

Bernard Sijtsma
Strijd mee in het ANJV!

Vóór Drachten tot de beton- glas- en staalwoestenij die het nu is ontaardde, was het nog een tamelijk vriendelijk dorp.

De vaart die het dorp doormidden sneed, kende de Hoofdbrug. Op een hoek, bij die brug, bevond zich een logement, dat de naam Hamburg droeg. Het kan ook Bremen zijn geweest. In ieder geval droeg het de naam van een Duitse Hanzestad.

Geen inwoner van Drachten dacht bij het noemen van die naam, aan een havenstad in Duitsland. Wèl aan het logement + eigenaar + alle bijbehorende bijzonder- en eigenaardigheden.

Het hotel had een bovenzaaltje, waar bijeenkomsten werden gehouden.

Verenigingen, die weinig in kas hadden, hielden hun uitvoeringen liever hier, dan in hotel Phoenix, dat hardnekkig de foeniks werd genoemd.

Deze onderneming kon trots zijn op een veel grotere zaal, waarin zich een vast toneel bevond, met een decor, dat de toeschouwer een herfstig woud toonde.

Een spreker van de Partij van de Arbeid, of het lijk van de butler in de bibliotheek; alles werd onbewogen vertoond in dit bos van droefgetint karton.

Zelf heb ik er als tienjarig sopraantje eens een Eerste Prijs gewonnen. Ik was zo beduusd, dat ik dwars door het woud heenging. Niemand nam het mij echt kwalijk. Men herstelde de zaak eenvoudig met leukoplast.

Maar ik wilde het over zaal Hamburg hebben (ik weet nu zeker dat het Hamburg was).

Ik was veertien, toen mijn vader mij meenam naar een voorstelling in zaal Hamburg. Vertoond zou worden, de Sovjet-russische film ‘De jonge garde’. Een film over dappere Komsomols, in verzet tegen de fascistische bandieten, die Rusland bezet hielden. Dit alles georganiseerd door het ‘Algemeen Nederlands Jeugdverbond’. Een communistische jeugdorganisatie (dat Algemeen sloeg nergens op).

Ik denk niet dat mijn vader er direct uit revolutionaire overtuiging heenging.

Pal na de oorlog had hij een Russische film gezien, die, als ik op mijn herinnering kan afgaan, ‘De Rode Aarde’ heette. Deze rolprent had niet nagelaten diepe indruk op hem te maken. Iets dergelijks wilde hij best nog eens beleven.

Vandaar zijn gang naar zaal Hamburg, in het vroege voorjaar van 1953. En ik mocht mee. Omdat het een film over en voor de Jeugd was, en ik immers veertien jaren telde.

In zijn soort was de film buitengewoon goed.

Toen de pauze kwam, gloeiden mijn wangen en wilde ik ‘iets doen’. Twee moffen doodschieten minstens. Ook had een blonde jongen van zeventien, met

[p. 8]

fonkelende ogen in een gevoelig meisjesgezicht, die desondanks met een handgranaat tussen zijn tanden geklemd onder prikkeldraadversperringen doorkroop, een warm en opwindend gevoel bij mij opgeroepen.

De pauze viel precies voor het moment, dat een goedgeworpen handgranaat, een einde aan het leven van vier hoge, genadeloze moffen diende te maken. Ze zaten in de mooie kamer van de collaborerende burgemeester, die dus ook moest sneuvelen.

Tot op heden, vraag ik mij af, wie die pauze op zulk een hoogst psychologisch moment had gepland. Want het publiek was natuurlijk geladen, en tot veel bereid. De maker was vanzelfsprekend een doorgewinterde Bolsjewiek, maar of hij zijn film juist dáár onderbroken wenste te zien, lijkt mij niet waarschijnlijk.

Het kan ook Sovfilm geweest zijn. De Russische filmexportorganisatie. Een derde mogelijkheid is, dat de Nederlandse CPN-distributeurs er de verantwoordelijkheid voor droegen. Het publiek werd op ouderwets-communistisch-doeltreffende wijze bewerkt. Men kon loten voor de tombola kopen, verschillende brochures werden opdringerig aan de man gebracht, èn de wervingsgroep kwam in actie.

Die bestond in dit geval uit één jonge vrouw. Hielkje de Boer, Jeugdvoorzitster van de afdeling Drachten, en echtgenote van Hielke de Boer.

Hielkje sprak sober en vrij indringend, over de noodzaak, dat de arbeidersjeugd zich organiseerde in een Beweging, die op de juiste manier voor de belangen van de werkende jeugd vocht.

Ze richtte zich veel meer tot mijn vader, dan tot mij. Vermoedelijk voelde ze wel, dat ik niets liever wilde, dan bij de groep mensen horen, die, op wat voor wijze dan ook, met zulke schitterende films te maken had. Vader was voorzichtig.

Communisten werden, zeker in die tijd, door vrijwel iedereen met wantrouwen bejegend, (niet in het minst door het gros van de arbeiders, die zo nodig bewust gemaakt moesten worden) en wat schoot je er mee op, door iedereen met de nek aangekeken te worden. Hij zei geen nee en hij zei geen ja, op Hielkjes hecht betoog.

Dat de arbeiders overal de dupe van waren, daarin kon hij haar wel gelijk geven. Iets dergelijks zeiden ze bij de veel nettere Partij van de Arbeid ook.

Dat hij het tenslotte toch goed vond, dat ik ingeschreven werd als lid van het ANJV., afdeling Drachten, heeft mij altijd verbaasd.

Hij stond bepaald niet vijandig tegen de communistische idee, maar was veel te nuchter, om niet te weten, dat je met al dat rooie gelul, in het dagelijks leven, niet veel opschoot.

[p. 9]

Mogelijk suste hij zichzelf met de gedachte, dat de Jeugdbeweging de Communistische Partij niet was. Er niet aan denkend, dat een goed Jeugdbewegingslid veel meer te betekenen had, dan een Partijlid dat braaf iedere maand zijn contributie voldeed, en verder niets.

Ik ontving het lidmaatschapsboekje ter plekke. Hielkje de Boer plaatste met vaste hand, mijn naam in grote blokletters op de felrood gekleurde omslag.

Ook kreeg ik gratis een prent, ter grootte van een schoolschrift, waarop een jongen en een meisje stonden afgebeeld, die vastberaden de blik opwaarts gericht hielden. Ze gingen bijna bedolven onder golvende, rode vlaggen. ‘Strijd mee in het ANJV.!’

Ik bedankte Hielkje schuchter.

Ze glimlachte en deelde zakelijk mede, dat a.s. woensdag om acht uur, de Afdeling bij haar thuis bijeen zou komen. Ik werd verwacht.

De film eindigde, met ophanging van de gehele groep Komsomols, terwijl nog geen uur later, het zegevierende Rode Leger de streek kwam bevrijden.

Toen we door de stille avond naar huis liepen, trilde ik nog van emotie.

Vader zei dat de film hem niet was meegevallen.

Ik vond hem een idioot.

's Nachts droomde ik dat Hielkje de Boer een handgranaat naar hotel Hamburg wierp, dat vol Duitsers zat. Maar het ding ontplofte niet, en grijnzende moffen hingen haar aan een metershoge galg. ‘Strijd mee in het ANJV.!’ riep ze nog. Gillend werd ik wakker.

Mijn moeder bracht mij een glas water. Ik vertelde maar niet wat ik had gedroomd.

Al gauw begonnen mijn ouders mijn activiteiten in de communistische Jeugdbond ‘met lede ogen aan te zien’. Mij rechtstreeks verbieden mee te doen, wilde mijn moeder ook weer niet. Ze merkte maar al te goed dat ik ongeduldig naar de woensdagavond, de avond waarop de bijeenkomst bij Hielkje de Boer plaatsvond, toeleefde. Tot aan de ANJV.-periode speelde ik het liefst thuis, op mijn kamertje. Kwetsbare fantasieën, die de geringste stoornis van de buitenwereld niet konden verdragen. Ook was ik nergens bij. Niet bij een voetbalclub, een wandelvereniging, of de Protestantse voorleesclub. Lezen deed ik zèlf wel, doof voor alles, woedend als men mij dwong een boodschap te doen.

Dat het ANJV. iets aan mijn eenzelvig gedrag zou veranderen, was in feite niet waar. Maar op mijn moeder maakte het duidelijk die indruk. Voor haar dus redenen genoeg om zich er niet tegen te verzetten.

[p. 10]

Hielkje en Hielke de Boer woonden aan de rand van Drachten, in een kleine boerderij, die als zodanig niet meer werd gebruikt.

Er was nog een ruim erf, en een flink grasveld achter de vroegere stal.

Met mooi weer werd de bijeenkomst op dat grasveld gehouden. Bij slecht weer in de stal.

De afdeling telde zo'n veertien leden. Afgezien van Hielkje, staat geen van die veertien mij nog helder voor ogen.

Hielkje leidde de zaak met veel inzicht en met strakke hand. De eerste tien minuten was het toegestaan dat iedereen kletste en gekheid maakte.

Als Hielkje veronderstelde dat er geen leden meer te verwachten waren, greep ze in, en lukte het haar aller aandacht te krijgen. We zongen De Internationale, door één der jongens erbarmelijk op een mondorgel begeleid, en Het Lied Van De Jeugd.

Hielkje slaagde er daarna vrijwel altijd in een discussie van minstens een half uur over een politiek onderwerp uit te lokken. De Koloniale Oorlog met Indonesië, de acties in de Amsterdamse havens, de Besluiten van Kameraad Stalin aangaande het zoveelste Vijfparenplan, nou ja, er was altijd wel wat.

Als er dan een eind aan het geduld van de jonge toehoorders was gekomen, ging ze over tot een actief a-politiek spel. Volleybal, vlagveroveren of sjoelen. In de pauze dronken we onveranderlijk thee.

Daarna werden de actuele Afdelingsproblemen behandeld: het maken en uitdelen van pamfletten, bestemd voor de fabrieksjeugd, het winnen van leden, het colporteren met de Jeugdkrant, het (illegaal) collecteren langs de huisdeuren van nietsvermoedende burgers.

Als dat was afgehandeld, kwam eindelijk mijn beurt: een half uur voorlezen uit het boek ‘De jonge garde’. Vastberaden Komsomols in Verzet tegen enzovoort enzovoort. Ik las vrijwel zonder haperen en droeg het gevoelvol, maar niet overdreven voor.

En daar de helden nogal spannende dingen beleefden, luisterde iedereen altijd aandachtig.

Om kwart voor tien moesten we als de bliksem weg, want de meesten dienden om tien uur in hun bed te liggen.

Elke donderdagochtend deed ik onveranderlijk mijn werk in de fabriek met een gevoel van: wacht maar, straks is het onze tijd!

Jozef Stalin aanbad ik. Ik bezat een groot, nogal schril gekleurd portret van hem, waarop hij, vond ik, bijzonder veel op mijn grootvader leek.

[p. 11]

Daarnaast bezat ik nog diverse andere afbeeldingen van de Vader van het Sovjetvolk. Zittende aan een bureau, een parade afnemende, en op zijn hurken bij een bloemen aanbiedend Pioniertje.

Toen mijn vader een keer een tikje smalend van ‘vadertje Stalin’ sprak, ontging mij het geringschattende en noemde ik Stalin in stilte, met liefdevol ontzag, Vadertje. Ik tekende hem zo vaak uit, dat het mij uiteindelijk lukte een heel aanvaardbare Stalin te scheppen. Hij hield een jongen bij de hand. Samen stonden ze naar de hemel te kijken. Er vloog een eskader vliegtuigen over, allen nadrukkelijk van hamer & sikkel voorzien, want het was nog de tijd, dat je vaak vliegtuigen met het hakenkruis op de staart tekende.

Stalin wees met zijn vrije hand naar de hemel, waardoor het leek alsof hij de fascistengroet maakte.

De jongen aan zijn hand droeg een fraai uniform en mooie Russische laarzen. En die jongen was ik.

Met het gedicht over Jozef Stalin( althans één couplet er uit) van Theun de Vries, er onder te zetten, completeerde ik het geheel.

De juiste tekst is mij helaas ontschoten. Het was zoiets van: ‘Wij in dit vlakke, lage land herkennen je... Een schipper... Je sterke, bruine hand, vast het roer omklemmend...’

Niemand mocht mijn schepping zien.

Ook Hielkje de Boer niet, daar ik vreesde dat ze te nuchter was om deze prent op prijs te kunnen stellen.

uit Klein Vaderland

Bernard Sijtsma werd in 1939 te Amsterdam geboren. Na de gevolgen van een orthodox-communistische jeugd te hebben verwerkt, maakte hij in 1971 zijn debuut met de verhalenbundel Bloed onder de nagels (Bezige Bij). De dichtbundel Ter wille van wat zachte wangen volgde in '72. Uitgeverij De Harmonie gaf in '73 Een jongen van buiten (2 novellen) uit. Bij dezelfde uitgever zal (D.V.) in het voorjaar van '75 de verhalenbundel Klein Vaderland verschijnen.