Raam. Jaargang 1974

[p. 8]

Joop Waasdorp
De wezenloze

Bill Doblin en zijn levenswijze moeten eerst even aangeduid worden. Bill woonde in een golfijzeren hut die hij niet zelf had gebouwd maar jaren geleden van een werkploeg overgenomen. Dat keetje beviel hem best want aan golfijzer valt nu eenmaal niks te onderhouden en Bill was tegen onderhoud. Hij kwam er eenvoudig niet toe omdat hij te veel land had, zei hij altijd. Inderdaad had hij aardig wat grond. Alleen, met het meeste was niks redelijks te beginnen. De ene helft was wildernis waar je in omkwam, de andere helft was met hoog vloedtij wee maal per dag verdronken land. Er blijft dan over een flauw verhoogd terreintje rond de hut. Van dat stukje was iets te maken geweest maar Bill peinsde er niet over. Zijn halve leven had hij zich in die hut verschanst, omgeven door een kapotte heining van prikkeldraad. Flessen, oude pannen en hout gooide hij achter de hut. De deur had geen drempel, de ramen waren stuk. Bill Doblin leefde in een onvoorstelbare rotzooi. Met de civilisatie en de vooruitgang deed hij niet mee.

Aan de punt van het eiland scharrelde hij al tijdenlang alleen.

Bill had in een periode van dertig jaar tien boten versleten. Dat wil zeggen, hij had ze door de paalworm laten vervreten. Elke drie jaar dus een boot. Was er weer eens een praam zo lek als een vergiet geworden, de bodem van steven tot roer vol parasieten, dan had hij het schip een kleine baai vlakbij zijn hut binnengevaren en het daar op een zandig stukje aan de grond gezet. Aldus was ontstaan het bekende schepenkerkhof van Bill Doblin: tien half in het zand weggezonken wrakken. Ze lagen met verroeste stukken motor weg te rotten. En toch kon het er mooi zijn. Er waren genoeg rustige avonden als de maan dat hoekje bescheen. Het water kabbelde tegen die donkere boothompen, er streek een briesje over dat strookje zand, ach.

Toen ik Bill leerde kennen was hij zeventig jaar en aan zijn elfde boot bezig, een aardig motorvaartuig. Plotseling was hij op zijn manier zuinig op dit scheepje geworden. Hij streek er wel eens wat verf op. Eens wilde hij zelfs het onderhoud serieus aanpakken. Hij zette zijn schip droog en inspecteerde de bodem. Maar een van de stutten stond niet voldoende schoor waardoor de boot op zijn stuurboordszij kwakte en alle kajuitruitjes aan die kant braken. Dat liet hij zo.

Gezegd moet worden dat Bill een zekere handigheid had. Als helmstok bijvoorbeeld gebruikte hij een stukje hol ijzerpijp. Bij mooi weer schoof hij daar een lange boomtak in, zodat hij, midscheeps staande, op het kajuitdak kon leunen en met een van zijn ongewassen voeten kon sturen. Iedereen kende hem zo, speurend over het water van de baai.

Eens per week, op donderdag, voer ik met Bill in dat bootje dertien mijl over de baai naar een kustplaats. We verkochten daar onze zeekrabben aan vaste

[p. 9]

winkeltjes en sloegen het een en ander in. Er was een nette weg aan het water. Je kon een poosje kijken naar oude mannetjes die op een tegelvloertje een soort damspel speelden. Ze verschoven de stukken met hun wandelstok. Verder kwam Harry met zijn houten been en zijn vodden wel eens langs, ook zo'n beetje een goede bekende. Voor de rest had het plaatsje eigenlijk weinig aantrekkelijks.

Het deed zich wit voor maar hield zijn zwarte handje weg. Je bleef aan de schone schijn kleven als je niet van het goede merk was. Zeker, de huizen en het beweeg deden een poosje prettig aan. We kochten ook een krant, niet zozeer om te lezen, maar meer om het nieuwe papier aan de hand te voelen. Kortom, we roken een ogenblik aan de civilisatie.

Donderdag was dus de grote dag. Bill ging er prat op dat hij de tocht onder alle weersomstandigheden maakte. Donderdags werd er gevaren, regen of schijn, nat of fijn, zoals het rijmpje zegt. Maar er kwam een donderdag die niet in het schema paste. Een gierende storm trok alles wat niet oervast zat uit de grond. Plompe witte vogels, niet te vreten om hun vissige smaak, zochten beschutting op de schorren. De baai was een schuimmassa. Woeste regen sloeg op alles neer. Er was natuurlijk geen scheepje op het water te zien. Alles lag uitgestorven.

Ook in de nacht van donderdag op vrijdag zette het noodweer door. Tegen het ochtendkrieken kwam een moeizaam herstel op gang. Wel zag de hemel nog zo vaal als een dweil, maar het was tenminste droog geworden. Hier en daar kringde ook alweer een zeehavik.

Op de steiger zag ik Bill Doblin in zijn boot aankomen. Hij was duidelijk op het oorlogspad. Zijn armyjas zat met een touw om zijn lijf gesjord, zijn hoofd had hij in een oude hoed begraven, zijn lippen zagen blauw. Bill was niet helemaal zichzelf. Als een zenuwachtige haan, net zo rukkerig, draaide hij zijn hoofd naar alle windstreken. De wereld was grijs en verstormd. Dit scheen Bill evenwel niet te imponeren. Met zijn kromme vinger wees hij opgetogen al die slechte tekenen aan. Zelfs vroeg hij met een zekere trots: ‘Weet je dat we op de gevarenlijst staan?’

Plotseling kwam er iemand uit de bosjes te voorschijn. Het was de wezenloze.

Bill noemde hem Bob of Bobby. Dit mens was een echte eilander. Ga maar na: zijn vader was in de baai verdronken, zijn broer bivakkeerde ergens aan de kust, zijn ene zuster had een buitenechtelijk kind gekregen en verbleef in een klooster, zijn andere zuster had zich in een huurflat, ook op het vasteland, van kant gemaakt. Zijn moeder had op zekere dag het eiland vervloekt, was vertrokken en sindsdien onvindbaar. Deze Bob was dus overgeschoten. Hij woonde een paar kilometer naar het zuiden en verbouwde knollen. Wezenloos was hij inderdaad. Van gevaar of tijd had hij geen benul. Toch speelde hij het klaar om de meeste

[p. 10]

donderdagen op tijd voor de afvaart te verschijnen, een mirakel dat we nooit hebben doorgrond. Met een mand aan de arm kwam hij over de schorren aansjokken. Weer of geen weer, altijd droeg hij een korte broek. In Bill's boot hadden we een leren autokussentje voor hem gereserveerd. Als hij op zijn vaste plaatsje zat waren meestal zijn geslachtsdelen voor driekwart zichtbaar. Ik zei daar nooit iets van. Mij kon het niet schelen. Bill liet dit ook passeren omdat hij nu eenmaal nooit over sexuele dingen sprak. Hoe dan ook, op die uitgekotste vrijdagmorgen stond de wezenloze daar ook weer.

‘We varen!’ besliste Bill.

Bij goed weer konden we zes knopen uit de motor halen. Nu, met altijd nog een zware zeegang tegen, deden we niet meer dan drie. Bij het grote baken, midden in het eerste wijde stuk van de baai, dreunden de golven tegen de boeg. Bill kon natuurlijk niet met zijn boomtak sturen. Op de achterplecht hield hij de ijzeren roerstang vast. Hij was bijna uitgelaten. Technisch keek hij naar het zwoegende motortje in de kajuit. Voor de zoveelste maal begon hij te vertellen hoe hij dit schip, goed beschouwd voor een koopje, had gekregen. Vergenoegd keek hij ons aan, blauwe lippen in een geel gezicht.

Ter hoogte van het eerste eilandje, een pluim op het water, meer was het niet, begon het opnieuw te regenen. Vijf minuten later zaten we in een gruwelijke stortbui.

‘Dat is nou een wolkbreuk’, schreeuwde Bill ons toe. ‘Van jullie zal ik toch nog zeelui maken!’ De wezenloze sloeg een stuk oud zeildoek om zich heen en ik kroop in het kajuitje. In het dichte regengordijn konden we niet vaststellen waar we voeren. Bill zat niet langer op te hakken. Als een drijfnatte homp plakte hij aan de achterplecht. Er was een beetje west in de windrichting gekomen. Door de kapotte roefraampjes vloog telkens water naar binnen. Sissend spatte het op de warme motor. Ineens schreeuwde Bill: ‘Ik kan niet meer sturen! Het roer is weg!’ Het was zo. De roerstang zwaaide zonder druk heen en weer. De boeg viel af naar oost. We werden als wrakhout weggeslagen. Ik kroop duivelsvlug uit de kajuit en greep het ankertouw. Maar de wezenloze zat er met zijn voeten in verward.

Ik rukte het touw omhoog. ‘Til je stomme poten dan op!’ schreeuwde ik hem toe. En die arme sufferd deed het en hoe! Hij slingerde zijn voeten die in onverslijtbare werkschoenen staken zo wild en hoog de lucht in dat hij achterover buiten boord kieperde. Ik gooide hem nog het anker na maar we zagen hem niet meer.

Het anker was te licht (net weer iets voor Bill Doblin) en krabde over de bodem zodat we eerst een heel eind dwarszee wegsloegen. We zetten de motor af, omdat we zonder roer toch geen richting konden geven. Ik verwachte dat we binnen

[p. 11]

het kwartier op de verlaten kust van het eiland zouden stranden. Maar het anker kreeg houvast, vermoedelijk aan een wrak. Door dit vaste punt trok de boeg zichzelf in de wind. Daar lagen we dus, nog altijd in gemene regen, voor dat ankertje te rijden. Bill's hoed was afgewaaid. Op zijn knieën lag hij voor de kajuit, zijn handen om de rand. Hij zag er uit als een getrapte Russische boer. Daarbij zei hij op een trieste toon: ‘Sla de kraaien, ik kan niet meer, ik ben kapot’.

Het was heel ongewoon die ouwe krabber zo te horen praten en ik kreeg een beetje medelijden met hem.

Toen viel me iets in. Twee grote roestige spijkers sloeg ik met een oud bijltje in de achtersteven. Daartussen legde ik een halfvervreten roeiriem. Bill zag me in de weer en kroop de kajuit in. Languit legde hij zich over de motor. Zijn hoofd kwam haast in het oliebad onder het vliegwiel. Hij gaf een enorme ruk aan het rad, zo geweldig, dat hij op de bakboordsbank terecht kwam. Daar bleef hij liggen.

De motor sprong aan, een mirakel met al dit vocht en net op tijd ook want een seconde later brak het ankertouw. Langzaam werkten we vooruit. Het regende nog steeds hard en ook de baai ging nog te keer als een wilde. Met die oude riem gaf ik een soort sleeproer. De tocht leek veel op de bedevaart naar Echternach: drie stappen naar voren en twee terug. Vanuit het kajuitje gaf Bill mij een trillende grijns. ‘Alleen wij kunnen dit’, zei hij. ‘Niemand anders dan wij alleen’. Over de wezenloze zei hij niks.

Een halve eeuwigheid lagen we zo te stampen. De spijkers bogen, in de cockpit stond een decimeter water. Na ik weet niet hoe lang minderde de regen. Schuins vooruit aan bakboord schemerde het zeegat. Dit betekende dat we nog niet eens halverwege de tocht waren. De hemel had nog steeds geen licht. Waarheen zijn we eigenlijk op weg? vroeg ik me af. We maakten naar schatting twee kale knopen per uur. Nog acht mijl te varen. De motor stoomde en kookte. We konden benzinegebrek krijgen. Bill wist doorgaans niet eens hoe ver de tank leeg was. Haalden we inderdaad de kustplaats dan zou alles al dicht wezen, alles uitgestorven, wij verkleumd in de avond. Waar was het allemaal goed voor?

Ik besloot te keren.

Bill lag nog steeds in zijn doorweekte armyjas in de kajuit. Ik gaf een paar slagen met de riem. We vlogen dwarszee en sloegen eerst een stuk in de richting van de grote zandbank, maar ik bleef toch de vermolmde spaan tegen de spijkers werken. Het leek wel of Bill Doblin in een verdoving lag. Nota bene terwijl er zo veel gaande was met zijn schip: het roer weg, een halve zee in de cockpit, wilde drift naar de ondiepte en iemand die hij altijd nog als een vreempie beschouwde op de achterplecht in de weer, maar de oude zonderling bleef in de kajuit liggen.

[p. 12]

Met veel moeite kreeg ik de boeg naar het noorden. We lagen nu ruim voor de wind. Wat eerst tegen gebeukt had raasde nu van achteren. De storm slingerde ons weer terug alsof we een kurk waren. De schroef sloeg soms door. Het was wel een verrafelde, stinkende dag! Alles ellende. Geen rust. En het was niet nodig geweest. We hadden met gemak voor deze keer nog een dag kunnen wachten.

De krabben waren uit de omgevallen zakken gekropen. Ze zwommen met losgetrokken bindtouw in het klotsende water van de cockpit, hun grote scharen wijd open. Met het bijltje sloeg ik ze dood. Daar ging onze vangst. Ik werd des duivels en kwam overeind om die eigenwijze oude man een hieuw met iets te geven.

Maar Bill was in beweging gekomen. Hij werkte zich uit het kajuitje en ging, totaal ontredderd, in de cocpit zitten. ‘Bil, verdomd nog aan toe!’ zei ik wild, ‘waar heb ik deze vervloekte ellende aan verdiend? Barst toch met je verhalen over die doodgewone vuile stinkende rimboe van je! Nooit is er iets behoorlijks aan die rotpunt in zicht geweest en jij, godbewaar me Bill, jij noemt dat leven!’ Spinnijdig keek ik hem aan. Er trok een glimlach om zijn mond, zo weemoedig dat ik niks meer kon zeggen.

We hadden het koud in onze doornatte kleren. De wind bleef gieren. Regen viel er niet meer. De lucht was gebroken. In het westen, boven de bergen, ontstond een stuk zuivere hemel. Alles kleurde bij, een vuile tekening werd om zo te zeggen schoongeboend. De motor stopte. Geen benzine meer. Het kon ons niet veel schelen. Met storm en tij achter spoelden we toch al hard genoeg naar huis.

Ik had de boot dicht onder de westkust van het eiland gebracht, niet meer dan vijftig meter van de mangroven. Langs die begroeiing, dat donkere scherm dat een deel van ons bestaan was geworden, zwiepten we op bruisende golven in de richting van honk. Het grote baken kwam opnieuw in zicht. We waren terug in bekende contreien. En toch was het er leeg en vreemd als een graf.

Op twee mijl afstand van de punt liepen we op een stalen oesterstaak, door de zeegang onzichtbaar. Een roestige speer, druipend van aangroeisel stak plotseling in de kajuit omhoog. Onmiddellijk maakten we water. Het spoot naar binnen door een verschrikkelijk gat. Dichten was onmogelijk, de boot zaagde zichzelf middendoor. Na een halve minuut waren we zinkende. We rukten de bovenbladen van de banken en gingen daarmee overboord. Er zal een meter of vier water gestaan hebben. Met een vinnige trap zette ik me af tegen de stootrand. Bang was ik niet, eerder verdrietig dat het zo moest gaan, in de grauwte, ver van de bewoonde wereld door die bokkige oude man met zijn rotboot, zijn verwarde gepraat, zijn onmogelijke denkbeelden. Ik haalde de strook modder die nog vóór de mangroven lag en Bill Doblin ook. Hij was een druipende klomp misère.

[p. 13]

Klagen of vloeken deed hij niet. Wel keek hij nog een keer om naar de brokken van zijn praam.

We strompelden door de mangroven. Bill ontdekte een bewijs van een pad.

‘Volg mij maar’, zei hij. ‘Doe wat je vader je zegt’. Ik liet hem dus voorop sloffen. Eerst liepen we een tijdje naar het oosten. We kwamen aan een hek. Het spoor werd een werkelijk pad. We sloegen linksaf. Opnieuw bereikten we een hek.

Eindelijk een verbreding en toen een huisje.

De avondhemel was helder geworden. De wind gierde in een zuivere ruimte.

Sterren schitterden. En dat huisje stond daar zo onschuldig en romantisch.

Het had een trapje naar de deur. Er omheen lag een keurig onderhouden terreintje. De bladeren van twee bananebomen streken tegen de planken.

Dat huisje gaf een gevoel van thuiskomst, van houvast, van hoe het leven voor een mens behoorde te zijn. Ook een droevig besef dat het niet van mij was en dat ik hier niet hoorde. Er stond een fraaie struik met bloemen bij het raam.

Bill Doblin trok zijn druipende armyjas uit en gooide hem op de grond. Hij ging het trapje op, voelde aan de deur. Dicht. Toen kwam hij die paar treden weer af en ging naar het venster. Hij gluurde naar binnen. Zo bleef hij staan. Ik wou niks tegen hem zeggen of hem iets vragen. Daarom liep ik ook naar het venster. En daarbinnen in een kamertje zag ik met mijn eigen ogen de wezenloze. Bij een klein lampje zat hij aan tafel in een boek te turen. Zonder zijn bril, maar verder was hij het helemaal.