Raam. Jaargang 1972

[p. 38]

Charles Wentinck
Ondanks de zinnen (peuken)

Het manuscript kwam hier per post aan. Getypt, leesbaar en zelfs - op voorlopige wijze - ingebonden, Het bleef een week terzijde liggen - zoals men camenbert bewaart tot op de dag waarop deze de hoogste verrukking biedt. De eerste indruk was troebel: die van een adembenemend proza in een trant die destijds als ‘hijgstijl’ te boek stond. Een nu vergeten Duitser blonk daar in uit. Dat proza werd toen expressionistisch genoemd. Monsieur Encre bleek - bij nader inzien van het manuscript - alles behalve expressionistisch, maar de zenuwslopende weigering van de auteur gave volzinnen te bouwen, benauwde mij aanvankelijk zeer. Ik gaf mij echter gewonnen aan deze eigenaardigheid, - op onfrisse wijze geboeid zijnde door de reuk die oprees uit dit proza. Een reuk die misschien minder weg had van die, opstijgende uit een wijwaterbekken met belendend urinoir dan wel deed denken aan de zwoele menging van wierook en sperma. Ik begon de auteur te zien. Eén dier ogenschijnlijk zachtmoedige vertegenwoordigers van de romeinse curie, met fluwelige handen, een wat fletse gelaatskleur en een zich voornamelijk in de verbeelding afspelende begaafdheid voor orgieën. Ik geef toe dat het beeld wat Fellini-achtig uitvalt; doch wie ontkomt aan zijn tijd?

Bij latere kennismaking bleek mijn verbeelding niet geheel incongruent aan de werkelijkheid te zijn; doch dit is geen verdienste mijnerzijds.

Ik las zelden een roomser boek dan Mr. Encre... Geen regel, vrijwel, die niet beladen is met de kwellingen die dit geloof nu tweeduizend jaar lang lichaam en ziel deed ondergaan. Geen woord, bijna, dat niet geboren werd uit het onverbrekelijk huwelijk tussen zegening en vervloeking, tussen heiligheid en verdoeming, tussen reinheid en zonde.

Zo'n boek kón niet anders dan terecht komen in de handen van Robert Morel, zelf een zeer zichtbare uitkomst van zeer christelijke ontucht. Ook Robert zou niet uit de toon vallen temidden van een rij in paars en kant gestoken Romeinse prelaten: de handen met gespreide vingers gelegd op een zinnelijk bollende buik, of op het weke deel van benen die in een draagstoel tot hun hoogste recht zouden komen.

Robert Morel woont in mijn buurt; hier past correctie: ik woon in de zijne. Hij verliet, een twaalftal jaren terug, Parijs om als uitgever in de Haute Provence te gaan werken. Hij begon als schrijver, en had het lef in de oorlogsjaren een geschiedenis van het leven van Maria te publiceren waarin zo sterk de nadruk op haar Joods-zijn was gelegd, dat het boek onmiddellijk verboden werd. Eenmaal uitgever geworden, volhardde hij in het uitbrengen van opzien barende boeken. Hij liet een Dominicaan, de Père Lelong, een boekje wijden aan de bijdrage die Frankrijk's militairen leveren aan ‘la gloire’, dat zowel de prijs voor humor verwierf als ook verontwaardiging wekte van heel het rechtse Frankrijk. In dezelfde reeks deed hij een eerbetoon aan de prostitutie verschijnen, aan de stalmest, het roodborstje, de gendarme en de aardappel. Ook werd een deeltje aan de stilte gewijd. Het bestond uit onbedrukte bladzijden. Toen ook dit verkocht werd, trok Robert Morel een geniale conclusie. Het boek bleek, behalve leesvoer, ook ‘object’ te zijn, - ding. Vanaf dat ogenblik legde hij zich toe op de vervaardiging van dingen die pas in de laatste plaats beoogden gelezen te worden. Ze werden rond of driehoekig, in plaats van vierkant of langwerpig. Werden gebonden in koper of prikkeldraad, voorzien van stillevens, collages of altaartjes. Men kon ze hangen aan een spijker en om de hals; in het knoopsgat bevestigen of er de schoenen mee dichtrijgen. In koken, als asbak gebruiken, of als wandversiering.

Sinds de productie van welk geluid dan ook gelijk gesteld werd aan het maken van muziek; sinds een snede, gekerfd in het linnen gelijk gesteld werd aan het maken van een schilderij, was deze door Morel geïntroduceerde vereenvoudiging van het boek een zeer ‘zeitgemässe’

[p. 39]

ontdekking. Verlichte geesten herkenden elkaar in het Café de Flore of bij Senequier - in St. Tropez - aan het ronde boekje, ter grootte van een rijksdaalder, dat zich in het borsthaar nestelde of tussen de borsten vlijde.

Tussen deze olijke bedrijven door bleef het leesboek behartigd, en om die reden waagde ik het Monsieur Encre voor te stellen. Niet aan Robert meteen, maar aan Lulu, zijn hofnar en zijn hoger Ik. Lulu, die niet luistert naar de naam Luciën Henri, is Robert's lecteur; hij woont in Forcalquier, oefent daar geen beroep uit doch functioneert - naar zijn eigen woorden - als de concierge der Haute Provence. Wie niet eerst bij hem komt, komt nergens.

Lulu ziet eruit als een Franciscaan die nog niet aan trouwen denkt; hij schreef Les Petites Fenêtres, dat Robert publiceerde: een herinnering aan de jaren die hij in de gevangenis doorbracht. Voor een feit dat - vandaag begaan - in de beter-gevoede kringen als blijk van karakter zou worden beschouwd. Om duidelijk te zijn: Lulu's misdrijf was dat, door Oscar Wilde aangeduid toen deze stelde, dat het arbeidersprobleem al lang opgelost zou zijn, als de arbeiders er maar wat aardiger uitzagen.

Aan deze man legde ik uit, dat Monsieur Encre, hoewel geenszins strokend met mijn letterkundige vooroordelen, mij toch het werk toescheen van een figuur die zich enkel schrijvend in leven kon houden. Geen ‘écrivant’ dus, maar een ‘écrivain’. Ter zelfrechtvaardiging, nogmaals: de zinsbouw in Monsieur Encre ligt mij niet. Ik houd van zinnen als sigaren. Je begint er behoedzaam aan, legt de regel even uit de hand en kijkt de rook der woorden na, streelt met een blik de as waarin zij overgaan en zo voorts. Met andere woorden, ik houd van zinnen zoals Thomas Mann die bouwde: een bladzij lang, met bij-, neven-, en tussenzinnen. Zinnen als peuken, die je na één trek weggooit, komen mij ondervoed voor. Maar goed, het pleidooi dat ik nochtans voerde voor Monsieur Encre leidde ertoe, dat Lulu het manuscript ging lezen. Welke maatstaven hij heeft aangelegd - litteraire of andere - weet ik niet, maar na een week biechtte hij zijn bewondering. Die aan Robert werd doorgegeven.

Kort daarop, terwijl het winter was geworden, verscheen Yves Huon de Kermadec in de Haute Provence. Een beleefde, bespraakte man, met goede manieren. Hij vond achteraf wel dat wij te lange uren aan tafel doorbrachten, maar zat de eerste avond minzaam aan. Robert was eveneens verschenen, en Lulu kwam tegenover hem te zitten. Yves, zoals hij genoemd wilde worden, schoot weldra uit zijn slof. Met groot talent étaleerde hij zijn kennis, zijn kunnen en zijn kunst. Aan het einde van de avond, na middernacht, viel Robert hem om de hals en zei: ‘Ik geef je boek uit’.

Zo verscheen, op zekere dag, Monsieur Encre, het relaas van een niet geleefd leven dat - verbaal addendum bij een ontnomen jeugd - in woorden inhaalt wat in daden onbedreven bleef. En daarin zijn - tragische - grootheid vindt: niets immers wordt ooit ingehaald. Elk be-leven is gebonden aan een leef-tijd. Het Fallisch feest, in on-macht begeerd, mondt uit in een verbaal orgasme.

Het dubbel leven van Monsieur Encre rijmt meta-fysisch op dat van Huon le Kermadec; dat van Le Kermadec werd als tol betaald aan Monsieur Encre.

Robert Morel, éditeur, La Haute Plaine de Mane, bouwt nu een burcht, kolossaal genoeg om alle in Europa geschreven boeken in papier te doen opgaan. Citizen Kane nam zijn intrek op Wuthering Heights.

Lulu gaat voort zijn genie in zijn leven, en zijn talent in zijn boeken te investeren. Le Kermadec schrijft brieven die zich als een wolk van wierook over de ontvanger storten. Wij geloven graag in hem, en zelfs oprecht.