Raam. Jaargang 1972

[p. 40]

Clemens Raming
Open brief
aan de leden van de Tweede Kamer

Geachte volksvertegenwoordigers,

Dit is de brief van een burger die met u meeleeft en u moed inspreekt. U verkeert in moeilijke omstandigheden. Er rust op u een grote verantwoordelijkheid maar het geloof dat u die kunt dragen ontbreekt. Nadat de mensen al van oudsher de politici van allerhand kwalijke praktijken hebben beticht, is het nu zover gekomen dat het volk uw macht niet meer au serieux neemt: het beeld van de machteloze politikus dringt dat van de loze machtspolitikus op de achtergrond en terwijl er meer van u verwacht wordt dan ooit verwacht men in feite steeds minder van u.

Dat is een beroerde geschiedenis, voor u en voor ons allemaal. Waar blijven we met onze parlementaire demokratie als steeds meer mensen het voederen van stembussen als een zinloos ritueel gaan beschouwen?

Goddank dat het voorlopig zo'n vaart nog niet loopt. Wij lijden aan schizofrenie. Ik wandel naar de stembus, voortgedreven door de in verkiezingstijd alomtegenwoordige stem die maant dat er verschil is tussen lijst 1 en lijst 4 en tussen lijst 3 en lijst 11; intussen wordt ik hinderlijk gevolgd door een andere stem die mij verwijt dat ik meedoe aan het ophouden van een demokratiese schijn. Ik denk dat de winnende stem die van de duivel is - de duivel van het gelijk in vestzakformaat. P.S.P. of nog één keer P.P.R. Het is immers niet aannemelijk dat het gelijk van de engel sterker zal blijken. De duivel komt uit het binnenste der aarde gekropen, de engel zweeft boven de wereld, als een vreemdeling. Kortom ik zie het niet meer, net zo min als u.

Het staat er slecht voor met de parlementaire demokratie. In de traditionele afkeer van politiek is nog sprake van mytevorming, van waarheid die gehuld blijft in mistbanken van onwetendheid. De onnozele burger die het bedrog dat in het politieke struikgewas rondwaart, opsnuift zonder het te kunnen lokaliseren, meent zich te wreken door ‘de politiek’ voor vuil en alle politici voor valsspelers te verslijten. De huidige bon ton om het parlement tot een marginaal orgaan in het maatschappelijk krachtenspel te degraderen moge al te laatdunkend klinken, zij valt niet tot naïef te degraderen nietwaar? Wat de volksmond beweert tonen de politikologen aan en uzelf bevestigt het in woord en daad.

En zo kom ik weer in de ban van die andere stem. Zijn we niet bezig om met elkaar de realiteit te versluieren? Waarom nog langer energie geïnvesteerd in pogingen om het parlementaire sisteem draaiende te houden? Doen we er niet beter aan te proberen om de demokratiese idee aan die failliete boedel te onttrekken en haar een beter staatkundig onderkomen te bezorgen? Als inderdaad uw invloed onherroepelijk tanende is, en in vitale kwesties zelfs al nagenoeg tot nul gereduceerd, is immers de demokratie ten dode opgeschreven wanneer het volk zich niet snel van andere toegangspoorten tot de politieke besluitvorming voorziet.

Ik hoor de duivel grinniken, of wat hetzelfde is, ik zie u meewarige gezichten trekken.

Want is het niet zo dat dezelfde faktoren die uw zeggenschap ondermijnen onvermijdelijk iedere vorm van politieke demokratie de das zullen omdoen? De krisis van het parlementaire stelsel hangt, zoals iedere journalist ons kan vertellen, samen met de toenemende gekompliceerdheid van de samenleving en het mondiaal karakter van de problemen die ons schrik aanjagen. Vind daar maar eens een demokraties antwoord op. Een wereldregering aan de teugel van een wereldparlement? Dat klinkt in de bestaande wereldsituatie, waarin zelfs een Westeuropees parlement niet van de grond komt, wereldvreemd, en bovendien: als u als nationaal

[p. 41]

parlement al zover van het volk afstaat, hoe valt er dan demokratie te verwachten van een parlementair orgaan dat op mondiaal nivo opereert?

Parlementaire demokratie wordt operationeel door de aktiviteit van een politiek forum waarop de mengeling van bepaaldheid en onbepaaldheid die de geschiedenis een mensengemeenschap voorschotelt goed of slecht wordt geïnterpreteerd in alternatieven voor overheidsbeleid waaruit notarissen, boeren, huisvrouwen (zolang die er zijn), loodgieters en leraressen handenarbeid goed of slecht hun keuze maken. Dit sisteem heeft tot nu toe eerder slecht dan goed gewerkt maar het lijkt helemaal niet meer te kunnen funktioneren wanneer de politici hun vertaalwerk niet meer aankunnen omdat de afstand tussen het nivo waarop steeds meer problemen behandeld moeten worden én het nivo waarop het volk erover kan denken onoverbrugbaar wordt. Hetgeen betekent dat uzelf, zo al niet op het nivo van de deskundigheid dan toch op politiek nivo, de greep op deze problemen verliest.

U hebt gelijk, dit is geen moed in spreken. Het wordt tijd dat ik begin met mijn belofte gestand te doen: ik zal de walmende pit van mijn verwachtingen omtrent parlementaire demokratie niet doven bij wijze van eutanasie. Ik wil u moed inspreken door u moed te vragen: de moed om een ontmoedigende situatie onder ogen te zien. Beschouw wat ik tot nu toe gedaan heb als het oproepen van uw en mijn vijand: dat laffe pessimisme dat zijn gelijk buiten schot brengt door het in algemeenheden te verpakken. Want wie de waarheid aan het konkrete denken en handelen van mensen onttrekt stelt haar op non-aktief. Tegen gegevenheden valt niet te vechten.

Alle oproepen van hooggeboren of hooggeklommen personen om een einde te maken aan bewapeningswedloop en milieuvervuiling, honger en rassendiskriminatie zijn er om dit te bewijzen.

Er is mij iets overkomen waar u verrast van zult zijn: ik ben in het verslag van uw handelingen gedoken en mijn kijk op de parlementaire demokratie is daardoor veranderd, hoewel alles wat ik tegenkwam eksakt beantwoordt aan het gangbare beeld omtrent parlementaire demokratie. Om te beginnen vond ik het al opwindend om dingen die ik wist omdat iedereen ze weet met eigen ogen bewaarheid te zien uit de monden van de heren Biesheuvel en Bakker (heb ik teveel gezegd? De werkelijkheid overtreft uw fantasie; een burger krijgt een kick van het lezen van de Handelingen van de Tweede Kamer); vervolgens, en dat is de hoofdzaak: wanneer gebeurtenissen op naam worden gezet, duikt er een element van niet-noodzakelijkheid op dat voor ondervraging in aanmerking komt.

Bijvoorbeeld er wordt van u verwacht dat u als P.S.P.-er of als V.V.D.-er standpunten zult vertolken die het keuringsstempel van uw partij dragen (in sommige gevallen is een tolerantiestempel voldoende). Maar het is aan u om te beslissen of u aan die verwachting zult voldoen. Over dit niet-noodzakelijke wil ik het nu met u gaan hebben.

Met frisse moed opnieuw van start. ‘Vrede en veiligheid, rechtvaardige verdeling van welvaart, eerbiediging van de rechten van de mens en bescherming van het leefmilieu zijn vraagstukken die ons aller aandacht opeisen. Zij vormen een uitdaging die wij met verantwoordelijkheid, toewijding en kreativiteit moeten tegemoet treden’. U herinnert het zich, zo begon de troonrede 1971. Kloeke taal, warempel, bij iemand die niet beter wist zouden deze woorden hoge verwachtingen hebben gewekt.

Bij u dus niet. U weet immers binnen welke kaders de regering zich wil bewegen bij de

[p. 42]

uitvoering van de zo kordaat gestelde opgave: de kaders van het militaire machtsevenwicht, van de ondernemingsgewijze produktie, van de internationale zoek-je-voordeel ekonomie. U weet eveneens dat deze kaders ‘het verlangen naar een meer humane samenleving waarin de solidariteit met de misdeelden groeit’ niet gunstig gezind zijn.

Natuurlijk heerst ook in uw kring ongenoegen met een regeringsbeleid dat zich klakkeloos aan bestaande machtsverhoudingen konformeert. Maar gaat daar politieke stootkracht van uit? In de ‘Algemene politieke en financiële beschouwingen rijksbegroting 1972’ vond ik daaromtrent sprekende indikaties.

Bijvoorbeeld: nadat mijnheer Van Mierlo enkele uitgangspunten voor een alternatieve maatschappij had ontworpen, waarbij hij zich bescheiden beperkte tot die veranderingen die voor het behoud van de samenleving noodzakelijk zijn, vervolgde hij:

‘Mijnheer de Voorzitter: Dit waren een paar strukturele uitgangspunten vanuit het gevoel, dat met het een en ander nogal wat haast is geboden. Ik zal niet stomverbaasd zijn, als dit morgenochtend nog geen beleid is en ook niet, als dit in dit kabinet nooit beleid zal worden. Misschien dat er echter eens zich een ander kabinet vormt, dat dit wel zal gaan doen!

Minister-president Biesheuvel: ‘Dan moet u nog lang wachten’.

En de onthutste lezer wreef zijn ogen uit. Hij had nooit gedacht dat onze ministerpresident zo openbarend kon zijn. Zonder omhaal eksekuteert hij iedere hoop op een maatschappij-veranderend regeringsbeleid, hoe gematigd en anti revolutionair dit ook wordt uitgesproken.

En niemand protesteert. Van Mierlo schept adem en herneemt zijn koers naar de daverende slotzin: wie de samenleving wil behouden, zal haar als de bliksem moeten veranderen. Twee dagen later noemt mijnheer Biesheuvel de rede van Van Mierlo een belangwekkend betoog waarin veel opmerkingen hem hebben aangesproken, en dat zich bovendien bezondigt aan ideologies nahinken. (Van Mierlo had namelijk wél gezegd dat de ondernemingsgewijze produktie in haar huidige vorm niet gehandhaafd kan worden maar er wijselijk van afgezien om dit inzicht te konkretiseren zodat men hem niet op socialisme kon betrappen, wat - zoals Biesheuvel het Den Uyl nog eens voorhield - oude koek is en bovendien partij-politieke koek).

Een absurde gedachte overvalt mij: een zekere Karl Marx heeft omstreeks 1850 dingen gezien waarvoor in 1972 de Nederlandse minister-president zijn ogen nog moet openen. Nog een absurde gedachte: als het marxisme er niet was, zou Biesheuvel het moeilijker hebben om de waarheid omtrent ‘de ondernemingsgewijze produktie’ niet te herkennen. Nu zegt hij: ‘De Wolga is even vervuild als de Rijn’ (Handelingen van de Tweede Kamer, zitting 1971-1972, blz. 291). Ik neem de draad weer op. Even rekapituleren:

Van Mierlo als de bliksem veranderen - misschien eens.

Biesheuvel: een belangwekkend betoog - lang wachten.

Beide heren zullen nog wel eens in één kabinet terechtkomen.

Nu mijnheer Andriessen: ‘Ik ben het voor wat de ernst van de situatie betreft in een aantal opzichten wel met de heer Van Mierlo eens. Ik ben inderdaad met hem van mening dat er ontwikkelingen gaande zijn, die bijna buiten de menselijke greep dreigen te komen. Ik heb echter vergeefs naar een politieke vertaling van die gedachten gezocht, mijnheer de Voorzitter. Ik meen dat zijn gedachten - hoezeer ik het ook in een aantal opzichten met de heer Van Mierlo eens kan zijn -

[p. 43]

dan ook hun politieke relevantie verliezen, zolang hij er geen duidelijk beleid naast kan leggen waarin die visie werkelijkheid wordt.’ Alsof er bijvoorbeeld niet ook een mijnheer Andriessen bestond, die de draad zou kunnen opnemen waar Van Mierlo haar z.i. liet vallen.

Andriessen bedoelde te verstaan te geven: weten wel dat onze maatschappij veranderd zou moeten worden maar Van Mierlo kan er ook niet onderuit dat de weg naar een maatschappijhervormend regeringsbeleid geblokkeerd is. Inderdaad, zo is het. Ik vind het jammer dat deze toestand niet op een normale manier in uw midden ter sprake kan komen. De door mij bij elkaar gezette citaten roepen het beeld op van een kankerpatiënt die nu eens kriptiese toespelingen maakt op zijn kwaal, haar dan weer stoer ontkent om haar een ogenblik later onbedoeld toe te geven, en in een onbewaakt moment de waarheid er rauwelings uitflapt - de trieste situatie van mensen die niet in staat zijn de werkelijkheid onder ogen te zien.

Ik wil u aanmoedigen om aan deze toestand een einde te maken en proberen u daarvoor met enkele praktiese voorstellen van dienst te zijn.

Om te beginnen bepleit ik dat u in uw vergadering plaats inruimt voor een sistematiese diskussie over de wenselijkheid c.q. noodzakelijkheid van maatschappelijke en politieke hervormingen en over de mogelijkheid of onmogelijkheid om deze tot inzet van een regeringsbeleid te maken. Het is mij opgevallen dat de spelregels van uw ‘Algemene Beschouwingen’ er doeltreffend op gericht zijn om zo'n diskussie onmogelijk te maken. Iedere spreker dist zijn eigen ratjetoe op: navo en wiebeltax, milieuverontreiniging en kleutergeld, woningbouw en abortuswetgeving worden ongegeneerd aan elkaar geregen. Als tenslotte de ministerpresident het woord krijgt ligt er zo'n berg onderwerpen voor hem opgestapeld dat oppervlakkigheid tot deugd gepromoveerd wordt.

Verder geef ik u in overweging om met elkaar enkele afspraken te maken om verbaal eskapisme te bestrijden. Bijvoorbeeld: wie het heeft over ‘het grote probleem waar de mensheid voor staat’ is bezig dat probleem te ontlopen; wie spreekt over ‘een beklemmende vraag’ is op weg om die vraag te ontkrachten. Ook beveel ik u aan om in verzet te gaan tegen het alsmaar verschijnen van programma's en rapporten die in progressieve wenselijkheden grossieren inplaats van vorm te geven aan een progressieve beweging.

Ik heb gemakkelijk praten nietwaar? Ik laat suggesties los die mij niets kosten maar waar u niet straffeloos op in kunt gaan; ook al zou u het willen, al zou u het aankunnen, de rolverwachtingen op grond waarvan u gekozen bent verbieden het u. Als u bijvoorbeeld domicilie gekozen hebt in één van de konfessionele partijen weet u dat u opereert in een kring waarin progressieve geluiden welkom zijn zolang zij kunnen dienen om een behoudend beleid van verbale kompensatie te voorzien; behoort u tot de z.g. linkse oppositie dan wordt van u verwacht dat u het niet bestaan van een op humane strukturen afgestemd regeringsbeleid zult wijten aan kapitalisme, imperialisme, nationalisme en het kabinet Biesheuvel. Bah wat een nare brief is dit.

Ik blijf u maar achtervolgen en misschien met het grootste ongelijk. Waarom zou iemand ophouden met schizofreen te reageren op een absurde wereld? Doe ik zelf, in mijn omstandigheden, zoveel anders? Ja u hebt gelijk, het klinkt nogal dramaties: ‘schizofreen reageren op een absurde wereld’ - maar neem nu eens dit. De navo is een organisatie die zich prepareert om, zodra het bevel daartoe weerklinkt, te participeren in een genocide in vergelijking waarmee de prestaties van Adolf Hitler en konsorten zullen verbleken. Is deze

[p. 44]

uitspraak waar of onwaar? Ja ze is waar.

Nee ze is niet waar, want als ze waar was zou de politieke konsekwentie moeten zijn: breken met deze misdadige macht en dat is geen haalbare kaart. Want, mijnheer Aantjes, voor mijn part heeft u tegenover de heer Wiebenga gelijk dat Amerika ons niet onder de voet zal lopen als wij de navo vaarwel zeggen, er zijn andere middelen dan tanks om deserteurs te kastijden.

En afgezien daarvan. Met of zonder ons, de wereld wordt in evenwicht gehouden door de politiek van het machtsoverwicht. Dat moge een toestand opleveren vol onvrede, we weten tenminste dat, zolang er geen al te rare dingen gebeuren, de gewelddadigheid beperkt zal blijven. De afwezigheid van Nederland in dit spel zou niets te betekenen hebben, tenzij deze de aanzet zou zijn van een beweging waarin het verlangen naar vrede een politieke gestalte aanneemt. Maar dat zou nu juist een van die al te rare dingen zijn die de afgrond kunnen oproepen. Want als de macht uit haar evenwicht wordt gebracht, wie weet wet voor een achter de hand gehouden geweld dan loskomt.

Ach mijnheer Wiebenga, gelooft ú dan wel in een politiek die de macht in diskussie brengt? Waarom heb ik u niet horen protesteren tegen het volgende protest?

Aan zijn Excellentie de

Ambassadeur van de Verenigde Staten te Den Haag.

Excellentie,

Als voorzitters van D'66, Partij van de Arbeid, Pacifistisch Socialistische Partij en Politieke Partij Radikalen verzoeken wij U aan de Amerikaanse regering een scherp protest van de kant van onze partijen over te brengen tegen de recente Amerikaanse maatregelen inzake de oorlog in Vietnam.

Deze maatregelen beschouwen wij als een nieuwe daad van agressie met een sterk escalerend karakter die leidt tot verlenging en verheviging van deze oorlog waaraan bovendien internationaal verreikende consequenties verbonden kunnen zijn. Wij onderschrijven met klem de eis van onmiddellijke beëindiging van alle Amerikaanse militaire bemoeienissen t.a.v. Indo-China en van onmiddellijke hervatting van de vredesonderhandelingen in Parijs.

Een afschrift van deze brief is aan de pers verstrekt.

R. van der Scheer-van Essen,

A.a. van der Louw,

P. Burggraaf,

D. Coppes.

De taal van de macht viert hoogtij: scherp protest - daad van agressie - verstrekkende consequenties - eisen onmiddellijke beëindiging. Het enige wat ontbreekt is macht.

(Overigens zou ik van de ontaal van de macht willen spreken, want taal en macht zijn elkaars vijanden.

Ik heb een ander briefje bedacht. Zou het ook zo kunnen?

Beste mijnheer Nixon,

Wij begrijpen dat u het nodig hebt gevonden om de Amerikaanse militaire aktiviteiten in Vietnam ingrijpend uit te breiden. Ondanks alle tot nu toe verleende Amerikaanse steun dreigt het Zuidvietnamese regeringsleger ineen te storten, hetgeen de definitieve mislukking van het door u in Zuid-Oost-Azië gevoerde beleid zou inhouden. Die nederlaag wilt u niet lijden. Daarom laat u nieuwe verwoestingen en slachtingen aanrichten. De wereld moet weten dat de Amerikaanse reus niet met zich laat spotten. Hebben we al niet

[p. 45]

op de lagere school geleerd hoe te denken over een grote jongen die voor een kleine het veld ruimt?

Nee, zo kan het niet, tenminste niet van uw kant. Als oppositiepartij zou je misschien een keer met de mogelijkheid kunnen spelen maar het gebeurt niet en terecht want de daad zou geen daad maar een maskerade zijn wanneer je haar niet vanuit een regeringspositie voor je rekening zou willen nemen. En als regering hou je je aan de taboes die machthebbers zelfs onder alle vijandschappen door met elkaar in stand houden.

Weet u nog meer dingen die niet kunnen? De wereld is er leeg van. Bijvoorbeeld, een partij die de kiezers onthaalt op de waarschuwing: het geeft zin dat u op ons stemt als u in uw eigen bestaan niet groeit naar de samenleving die wij voorstaan. Of een oppositie die met een aanvullende begroting voor de dag komt waarvoor de middelen vrijwillig bijeengebracht zijn door dat deel van het Nederlandse volk dat achter haar staat. Of een regering die aan mensen met topinkomens een vriendelijk briefje stuurt met de vraag om eens uit te leggen waarom zij menen zoveel te mogen opstrijken. Allemaal onhaalbaar, utopisme. Ik zie er van af u moed in te spreken. U moet zelf beslissen waartoe u moed hebt.