Raam. Jaargang 1970

[p. 11]

Alberto Moravia
De robot

Nadat Guido zich had aangekleed, bekeek hij zich in de spiegel van de kleerkast en had als gewoonlijk een onvoldaan gevoel. Inderdaad: zijn kleren waren alle nieuw en van uitstekende kwaliteit, een nieuw jasje met een visgraat, een nieuwe grijs flanellen pantalon, een nieuwe vrolijk gestreepte das, nieuwe rood wollen sokken en nieuwe suède schoenen en toch zag hij er niet werkelijk elegant uit, hij leek op een pop uit de etalage van een modemagazijn.

Guido liep zijn slaapkamer uit, hij ergerde zich over de slordigheid die daar heerste en ging naar de zitkamer. Hier was alles schoon, netjes en helder. Guido werd weer kalm, niettegenstaande hij, sinds hij die morgen wakker was geworden, werd geplaagd door het vermoeden dat hij iets was vergeten: een afspraak? een telefoontje? een betaling? een verjaardag? Ten slotte schudde hij zijn hoofd en liep naar de grammofoon in de hoek bij de haard. De grammofoon was van een Amerikaans merk en geheel automatisch. Als hij op een knop aan de buitenkant drukte, kwam de arm met de naald vanzelf omhoog, verplaatste zich, kwam omlaag en stelde zich in op de rand van de plaat. Guido nam een willekeurige plaat met lichte muziek uit zijn discotheek, legde die op de grammofoon en drukte op de knop. Toen gebeurde er iets onverwachts: de arm ging omhoog, verplaatste zich, maar kwam niet weer omlaag, maar verplaatste zich voortdurend met een haast overdachte beweging en kwam ten slotte in plaats van op de rand, midden op de plaat tot rust. Er klonk een knarsend schrapend geluid, de arm sprong achteruit over de plaat, ging weer omhoog en viel met een harde klik weer in de oorspronkelijke ruststand. Guido nam de plaat weg en bekeek die onderzoekend bij het licht van het raam: de plaat was bedorven, op verscheidene plaatsen zag hij diepe krassen. Deze keer had het mechanisme niet gewerkt. Guido zette, erg uit zijn doen, een andere plaat op, maar de arm kwam omhoog en daalde regelmatig, zonder verder fouten te maken. Terwijl hij naar de muziek luisterde, vroeg hij zich af wat de oorzaak zou kunnen zijn van het vreemde gedrag van zijn grammofoon, maar hij merkte dat de waarschijnlijk technische verklaring hem niet bevredigde. Op dat ogenblik kwam zijn vrouw binnen.

Ze had hun beide kinderen Piero en Lucia bij de hand. Ze waren nog geen vijf jaar, beide hadden ze fijne en gevoelige trekken, vooral Piero, die frappant veel leek op een foto van Guido toen hij die leeftijd had. Zijn vrouw zei tegen de beide kinderen: ‘Vooruit, ga papa een kusje brengen,’ en ze bleef midden in de kamer staan, terwijl de kinderen, gehoorzaam en hartelijk, naar hun vader toerenden en op zijn knie klauterden. Guido kuste hen eveneens, maar keek intussen over hun krullekopjes naar zijn vrouw; alsof hij haar voor de eerste keer zag, merkte hij op dat ze lang was, tenger en plat, verdord en uitgedroogd door de twee bevallingen en

[p. 12]

volledig verstoken van elk vrouwelijk schoon. Hij merkte eveneens op dat ze een bril droeg en dat haar neus een beetje rood was; dat ze een wijde lichtblauwe rok aan had en een truitje van iets donkerder blauw. Het leek hem opeens dat al deze bijzonderheden wel een bepaalde betekenis zouden hebben, zo ongeveer als de figuren van een rebus die meestal met één enkel woord kunnen worden verklaard; maar zijn vrouw liet hem niet de tijd om die te vinden.

‘Kom, laten we gaan,’ zei ze, ‘het is al laat en als we langer wachten, hebben we kans dat de wegen overvol auto's zijn.’ Guido zei: ‘Kom, we gaan,’ en volgde zijn vrouw die de kinderen weer bij de hand had genomen.

Hun flat lag op de benedenverdieping van een nieuw huis in Parioli; de voordeur kwam uit in een minuscuul tuintje met cementen paadjes, tulpenbedden en boompjes, gesnoeid in de vorm van een bal of een kegel. De familie liep deze tuin door en kwam uit in een nauwe straat met aan weerszijden nieuwe gebouwen en vol auto's, die langs het trottoir stonden geparkeerd. Guido vroeg zich nu opnieuw af wat hij die morgen had vergeten en terwijl deze gedachte hem bleef bezighouden, liet hij zijn vrouw en kinderen instappen, schakelde de versnelling in en vertrok.

De auto reed snel de Via Flaminia af, ging de brug over en meerderde vaart langs de Lungoteveri. Het doel van hun tocht was het meer van Albano. Het was zondag en een mooie dag, zoals zijn vrouw opmerkte, die met het meisje achterin zat, jammer, echt jammer dat ze niet konden picknicken, maar het had pas geregend en de grond was nog vochtig. Guido gaf geen antwoord. Zijn vrouw praatte vlot en verstandig door en wendde zich nu eens tot haar man, dan weer tot de kinderen.

Guido van zijn kant, concentreerde al zijn aandacht op de weg, want overvol als ze was en bovendien met zondagsrijders, was er nog meer oplettendheid en vaardigheid geboden dan gewoonlijk.

Na een lang stuk van de Appia Antica te hebben afgelegd, sloeg de auto de Appia Pagnatelli in en vandaar de Appia Nuova. Guido reed constant door met regelmatige snelheid, niet erg hard, ook niet als er op de weg voor hem geen verkeer was. Intussen noteerden zijn ogen een aantal dingen, die wel interessant leken, maar waarvan de betekenis hem ontging: het geflonker van het chroom van een grote zwarte auto voor hem, het smetteloze wit gespikkeld met kleine lichtpuntjes van een cylindervormige benzinetank, half verborgen achter de uitbottende bomen in hun voorjaarstooi, de verblindend witte kleur van de kalk van sommige huizen, een zilverkleurig vliegtuig, dat met diagonale strepen langs de hemel daalde, om op de vlieghaven Ciampino te landen, de plotselinge felle schittering veroorzaakt door een zonnestraal op een ruit, de gipsachtige tint van de straatnaambordjes, die waren aangebracht op de stammen van de platanen langs de weg. Al die witte, glinsteren-

[p. 13]

de, glanzende dingen waren in schril contrast met een zwarte wolk die aan de hemel steeds groter werd en die dreigde de mooie dag te bederven; ook de velden van een heldere teergroene, bijna blanke kleur, detoneerden tegen de dreigende onweerslucht op de achtergrond. Nogmaals vroeg Guido zich af wat dit contrast zou betekenen, maar hij vond geen oplossing; en toch wist hij zeker dat die er was.

Zijn vrouw, achter hem sprak met het meisje; het jongetje, dat op zijn knietje naast hem op de bank zat met zijn handjes op de leuning, viel telkens zijn moeder en zijn zusje in de rede. De frisse hoge stemmetjes van de vragen stellende kinderen, de kalme stem waarmee hun moeder antwoordde, hadden stellig ook de een of andere verborgen betekenis; maar Guido kon die, net als bij alle andere dingen die hij gaandeweg opmerkte, niet ontdekken, hoewel hij er toch van overtuigd was dat die er moest zijn.

Dan zwegen de kinderen en in de stilte die volgde scheen zijn vrouw zijn zwijgen op te merken en ze vroeg hem: ‘Wat heb je? Ben je uit je humeur?’

‘Nee, ik ben niet uit mijn humeur.’

‘Je bent toch ook niet bepaald goed gehumeerd.’

‘Ik ben zoals gewoonlijk: niet goed, niet slecht gestemd.’

‘Dat is wat ik het meest in je waardeer, die gewone stemming, zoals jij het noemt, van je: maar ik had toch de indruk dat je nu uit je humeur was.’

‘Waarom vind je dat gewone humeur van me prettig?’

‘Zomaar. Het geeft me een gevoel van veiligheid. Het geval van met een man te leven op wie ik volkomen kan vertrouwen.’

‘En die man ben ik?’

‘Ja, jij’. Zijn vrouw sprak rustig, onbevangen, alsof ze over een derde sprak, ‘ik vertrouw op je, omdat ik weet dat je een goed echtgenoot en een goede vader bent.

Ik weet dat ik met jou niet ineens voor verrassingen zal komen te staan; dat je altijd het juiste doet. Dat vertrouwen maakt me gelukkig.’

‘Ben je gelukkig met me?’

‘Jazeker,’ zijn vrouw scheen een ogenblik angstvallig na te denken. ‘Jazeker, ik ben gelukkig, ik kan zonder meer zeggen dat ik gelukkig ben. Je hebt me alles gegeven waarnaar ik verlangde: een gezin, kinderen, een comfortabel en geborgen leven. Ben je blij dat ik gelukkig met je ben?’ Zijn vrouw boog zich voorover en raakte even liefkozend zijn nek aan. Guido antwoordde: ‘Ja, daar ben ik blij om.’ De auto had nu de Appia Nuova verlaten en was Via dei Laghi ingereden, tussen groene akkers door, waar hier en daar witte en rose wolkjes van de bloeiende vruchtbomen trilden. Verderop stond een gele mimosa vlak naast een lichtblauw huis, weer verderop Judasbomen met takken vol bloemen van een helder wijnrood.

[p. 14]

Guido zei: ‘Ik was niet uit mijn humeur, ik zat alleen te denken over iets wat er zopas is gebeurd.’

‘Wat was dat dan?’

Guido vertelde haar van de plaat en van de automatische platenwisselaar, die geweigerd had en besloot: ‘De plaat is nu vernield. Maar ik kan maar geen verklaring vinden, waarom de platenwisselaar niet goed heeft gewerkt.’

Zijn vrouw zei schertsend: ‘Hieruit zie je dat een machine er soms genoeg van kan krijgen een machine te zijn en wil bewijzen dat ze dat niet is.’

‘Tja, zo zal het wel wezen.’

Het jongetje dat nog steeds met zijn knietjes op de bank naast Guido zat, vroeg plotseling aan zijn moeder of ze die dag aardbeien zouden krijgen. Ze legde hem uit dat er in deze tijd van het jaar geen aardbeien waren, aardbeien waren vruchten en de lente was het jaargetijde van de bloesem, zoals hij zelf wel kon zien, als hij naar buiten keek. Guido luisterde een poosje naar het gepraat van zijn vrouw en deed ten slotte een laatste en zwakkere poging om zich te herinneren wat hij die morgen beslist moest hebben vergeten, maar hij vond niets. Misschien een zakelijke afspraak voor de volgende dag, dan was het maandag: in ieder geval stond op zijn kantoor alles in de agenda en het zou gemakkelijk zijn zich ervan te vergewissen.

Ze waren nu bij de weg gekomen, die om het meer van Albano liep, hoewel je dat nog niet kon zien, omdat het door de tuinen van de talloze villa's aan het oog werd onttrokken. Dan, bij een bocht, ontvouwde het meer zich geleidelijk aan hun ogen: eerst de steile hellingen, bedekt met een donkere, dichte grasmat en dan beneden lag daar als onder in een donkere trechter het onbeweeglijke en sombere meer, waarin de hoge oevers en de bewolkte lucht zich weerspiegelden in ongelijke schaduwen. Guido wierp een haastige blik op het meer en had opnieuw het gevoel van een bepaalde betekenis, die zich verborg achter talloze van elkaar onafhankelijke bijzonderheden. De weg steeg nu en Guido schakelde terug van de vierde in de derde versnelling. Op de top van de helling zag hij een uitzichttoren liggen, die scherp afstak tegen de lucht en waarvan je wel kon raden dat hij ettelijke honderden meters hoog moest zijn.

Ineens kreeg Guido een gevoel alsof hij uit een tunnel in de open lucht kwam uit een doffe met watten opgevulde atmosfeer in een andere kwam, die helder en licht was. Tegelijk met dat gevoel schoot hem een scherp afgebakende gedachte te binnen: de auto in volle vaart in die ledige ruimte te drijven achter de top van de helling en zich samen met zijn vrouw en zijn kinderen in het meer te storten. De auto zou twee- of driehonderd meter naar beneden tuimelen en dan recht in het meer vallen, de dood zou onmiddellijk intreden. Guido vroeg zich af of die gedachte

[p. 15]

hem werd ingegeven door een zekere afkeer van zijn gezin, maar hij constateerde dat dit niet zo was. Integendeel, het leek hem dat hij nooit zoveel van hen had gehouden als op dit ogenblik, nu hij ernaar verlangde hen te vernietigen. Maar was dit nu werkelijk een gedachte of was het een verzoeking? Het was een haast onweerstaanbare verzoeking, luguber, taai en lokkend; het leek op het gevoel dat door het soort medelijden wordt ingeboezenemd, dat niet machteloos wil blijven. De auto raakte helemaal rechts van de weg, zodat hij bijna de berm raakte, toen klom hij snel omhoog naar de uitzichttoren. Maar toen hij over het hoogste punt heen was, bevond Guido zich tegenover een weitje dat hij tevoren niet had opgemerkt, de afgrond lag achter hem en het juiste ogenblik was nu wel goed voorbij: in de ruimte vallen zou natuurlijk zijn geweest, achteruit rijden om dat te doen een misdaad. Guido stond stil, trok de handrem aan en bleef onbeweeglijk zitten. Hij voelde niets bijzonders, het leek hem slechts of hij uit de ijle lucht weer was terechtgekomen in die doffe, gewatteerde ruimte. Zijn vrouw zei, terwijl ze uit de auto stapte: ‘Mooi zo, prettig dat je even hebt gestopt. Laten we eens naar het meer gaan kijken.’

Toen ze daar alle vier op de rand van de uitzichttoren stonden en zich hand in hand voorover bogen om het meer te zien, herinnerde Guido zich plotseling, wat hij was vergeten: deze zondag was het hun trouwdag, ze hadden er de vorige avond over gesproken, nadat ze de kinderen naar bed hadden gebracht, en om deze dag te vieren hadden ze juist tot dit uitstapje besloten.

Dit verhaal verschijnt met 22 andere van Alberto Moravia onder de titel ‘De robot en andere verhalen’ bij A.W. Bruna & Zoon.

Vertaling J.H. Klinkert-Pötters Vos.