Raam. Jaargang 1970

[p. 44]

D.A. Bobbe
Metafysische bindingen in het werk van Geert van Beek

Met dwingende kracht weet Geert van Beek de metafysische wereld voelbaar te maken achter de dagelijkse gang van zaken. Met een haast chemische helderheid schept hij zich een surrealistische wereld, waarin de zuivere kennis en het diepere inzicht leiden tot een kristallisatie waar leven en dood een gesublimeerde eenheid vormen. De objectieve werkelijkheid en de gedroomde werkelijkheid vloeien ineen en vormen een krachtenveld vol associatieve levenskiemen die uitbloeien in de dood.

De gebeurtenissen krijgen hierdoor een Jeroen Boschiaans karakter. Alles is in beweging, kontakten gaan verloren. Droom en werkelijkheid opgeteld maakt krankzinnigheid. En boven dit alles klinkt een superieure ironiserende toon.

Het opmerkelijkste verhaal in de bundel ‘Een hand boven de ogen’ van de nu vijftigjarige tien jaar geleden debuterende auteur: Afscheid van Charley toont een verbijsterende synthese van dood en leven, anders dan bij Wolkers, want tegenover de plastische eenvoud van Wolkers staat de allegorische geladenheid van Van Beek. Is Wolkers rancuneuzer, Van Beek neemt afstand als eens Couperus, als Elsschot.

Voor Geert van Beek is leven afsterven: geboorte roept de dood reeds aan. Seksualiteit is het bindteken tussen leven en dood. De onvruchtbaarheid (De steek van een schorpioen) staat voor een vergeefs pogen te leven. De dood is geen obsessie voor Van Beek maar het leven, want leven is langzaam maar zeker doodgaan. Dit besef leidt onherroepelijk tot de eenzaamheid, tot absolute eenzaamheid die gelijk is aan de dood. Door het lijden wordt men gelouterd tot in de dood. Hij schrijft in het besef te gaan in wankel evenwicht langs de afgrond leven, waar diep de dood grijnst. De dood is het langzaam werkend gif dat druppelsgewijs zijn werk in het leven doet; er is konstant een lek en met dat lek moet men leven tot de dood er op volgt.

Van Beek bewerkstelligt de toenemende beklemming in zijn verhalen door (alles) als door een vergrootglas te beschrijven. Het gebeuren in de natuur loopt parallel met het gebeuren in de mens, de natuur projekteert wat er in de mens omgaat, zoals in ‘Blazen tot honderd’ waar de jongen en het meisje hun grenzen overschrijden en de rivier buiten haar oevers treedt. Men leeft op de uiterwaarden, buitendijks, ongewild onbeschermd tegen de infiltrerende dood.

In dit niet meer afgebakende, ruimtelijke leven toont Van Beek ons het menselijk tekort maar ook het menselijk teveel, want juist de metafysische bindingen maken de mens meer dan mens, een religieus ervaren. Hij probeert al schrijvende de mens kompleter te maken dan hij ogenschijnlijk is. De mens wordt pas vervolledigd in de dood. Het leven is voor Geert van Beek niets anders dan een genadeloze konfrontatie, een steeds herhaalde konfrontatie met de dood, soms zeer gekonkretiseerd zoals èn bij Wolkers èn bij Van Beek in de gestorven broer. Leven is eigenlijk een op zoek zijn naar het mysterie; dood daarentegen ontluistert het leven. Er blijft niet veel over dan verval.

‘De weg van het leven naar de dood is slechts een flits, madame’.

‘Het is de flits van een valbijl, monsieur’. (Afscheid van Charley).

Tien jaar geleden reeds stelde Van Beek vast dat leven een schicht, een flits is in de eeuwige beweging dood. In De steek van een schorpioen bevestigt hij deze these door jeugd tegenover ouderdom te plaatsen, door viriliteit tegenover steriliteit te plaatsen; in de onvruchtbaarheid triomfeert de dood. Dood is de bevestiging van leven; levenssappen monden uit in de delta dood.

Het werk van Van Beek speelt zich vaak af in een tussengebied; men weet niet of men aan deze of aan gene zijde vertoeft. In de hallucinerende novelle Afscheid van Charley

[p. 45]

zijn het juist de kinderen die de problematiek argeloos en achteloos benaderen.

‘Er blijft niets van over dan een beetje stof. Dat kun je zò van je hand blazen. Alleen de botten, die gaan nog een hele tijd mee’.

Zo zei de jongen dat: de botten gaan nog een hele tijd mee. ‘Gedenk o mens dat gij stof zijt en tot stof zult wederkeren’, dreunde Kaspar ineens op als het antwoord op een katechismusvraag. De broeder (SYMBOOL van een eindpunt, niet van een voortleven, opzettelijke onvruchtbaarheid!) van zijn school bleek de jeugd wel vroeg vertrouwd te maken met dood en vergankelijkheid’.

Bij Wolkers' Een roos van vlees IS het kind dood, bij Van Beek praten ze over de dood. Het makabere wordt er door vergroot. Geen luguberder gegeven dan opgroeiend leven gekonfronteerd met de aftakelende dood.

Bewust koppelt Van Beek leven aan dood, zoals Charley het onbewust doet:

‘Zouden de bomen er (Parijs) al groen zijn? Ik wil op de Champs Elysées wandelen onder groene bomen. Ik wil Père Lachaise bezoeken in het groen’.

Père Lachaise! Charley wilde naar het kerkhof, romantisch dromen onder treurwilgen. Champs Elysées en Père Lachaise. ()’. Charley, de eeuwige vrijgezel, is een eindpunt in het leven, niet voorbestemd om voort te leven in zijn nageslacht, maar een omen, een levend teken voor de dood. Zoals tijd een irreële kristallisatie van de menselijke onrust is, zo is dood een reële kristallisatie van de menselijke onrust: leven. In Charley stapelen zich alle doodselementen op die hij zoekt te verdringen door met een hoer mee te gaan om zo terug te keren tot de oerbron van het menselijk lijden, om zo de oorsprong van ons menselijk bestaan te doorgronden, om zo de schepping te ervaren, want seksualiteit is het bindteken tussen dood en leven. Hij veracht de dood door bewust door te dringen in die gebieden waar hij scheppend werk kan verrichten, zonder ophouden.

Alleen moet hij de begrenzingen die het burgerleven hem oplegt overwinnen en dat weerhoudt hem uiteindelijk om te komen tot de alles vernietigende, nieuwe levenskiemen bevattende scheppingsdaad. Hij raakt verstikt in de burgermoraal, die in de grensgebieden en de uiterwaarden obsederender te werk gaat dan in de kerngebieden waar de evenwichten een grotere rol spelen.

Het is tekenend dat juist hij die in zijn eenzaamheid nooit tot gemeenschap is gekomen, voor de eerste keer met een hoer meegaat. Een hoer is het archetype voor de kollektieve eenzaamheid van het individu.

Leven is slechts mogelijk bij de gratie van de dood. Het lichaam is slechts mogelijk bij de gratie van de geest.

Individu, dat wil zeggen ondeelbaar. Het lichaam is het zichtbaar worden van de geest. Het leven is de verbeelding van de dood. En elke verbeelding gaat ten onder aan de werkelijkheid: elk leven is onderworpen aan de dood. Geert (Charley) tracht kracht te putten in een vruchteloze poging lief te hebben en te scheppen, maar gemeenschap met een hoer is het leeglopen in het ondoorgrondelijk Niets. Leven is een langzaam leeglopen in de dood. De wereld van Geert van Beek roept een tegen-wereld op en deze anti-wereld veroorzaakt hoog- en laagspanningen in de realiteit, in de wereld die de mens maakt en breekt.

En met een hand boven de ogen neemt Geert van Beek afscheid na onophoudelijk onvruchtbare pogingen gedaan te hebben het leven in en door de dood te bezweren.

En toch reist de oude vrouw in De steek van een schorpioen verder inplaats te wachten op de dood die wis en waarachtig komt. Over de dood heen reikt het leven dat van geen doodgaan weet. In dit besef weet Van Beek zich staande te houden in dit zo doodmoe makende leven en schrijft hij zijn leven naar de dood toe.