Raam. Jaargang 1970

[p. 54]

Uitgewerkte prik

M.G. Lewis/Antonin Artaud, De Monnik, De Arbeiderspers, Amsterdam 1968.

De Monnik wordt in het nawoord een ‘meesterwerk’ genoemd. We lezen althans: ‘Voor Antonin Artaud was de “kopie” van The Monk een soort uitdaging; hij vond het erg jammer dat dit meesterwerk niet door hem zelf was geschreven’. Of deze pretentieuze betiteling voor rekening van Artaud of van de vertaler Pieter Beek komt, is niet duidelijk, maar dit is ook niet belangrijk, want een meesterwerk is deze nogal langdradige gruwelroman uit 1796 zeker niet. The Monk werd geschreven door de 19-jarige Matthew Gregory Lewis en in 1931 bewerkt door Artaud, in dier vroege, dat hij het boek ontdeed van aan de tijd gebonden woordorgieën en het zuiverde van stilistische onvolkomenheden, zoals de flaptekst meldt. Indien de bedoeling heeft voorgezeten de tijdgebondenheid op te heffen en De Monnik op te stuwen in de vaart der volken dan is de opzet zeker niet geslaagd, want het werk is naar sfeer en inhoud volkomen achttiende eeuws.

Uiteraard heeft dit zijn nadelen. Een boek uit die tijd moet wel bijzonder sterk van gegeven en boeiend van taal zijn, wil het de mens van vandaag nog iets doen. De periode eind 18de/begin 19de eeuw is immers berucht om zijn gezwollen stijl en druipend sentiment. Er is bijzonder weinig literatuur uit die tijd, die nog leesbaar is en daarvan bestaat het merendeel dan nog uit geëngageerde literatuur. Het pamflet ‘Aan het Volk van Nederland’ is nog steeds een aangrijpend stuk en zo zijn er meer voorbeelden. Aan verhalende romans is er niet zoveel. Le Rouge et le Noir natuurlijk en daarnaast nog een tiental titels.

Er is in die jaren uiteraard veel meer geschreven. In oude bibliotheken treft men de statige duffe werken nog wel eens aan, terwijl in de diverse pamflettenverzamelingen en in de procesdossiers van het Hof van Holland de ‘fameuse libellen’ te vinden zijn, die om een of andere reden staatsgevaarlijk of onkuis werden geacht. Boeken, veelal uit het Frans vertaald, maar toch ook wel producten van eigen bodem, die in kleine partijen werden verspreid en van hand tot hand gingen. Merkwaardige lectuur vol indicaties en tekens, waarvan wij de bedoeling niet meer begrijpen, omdat onze antenne anders gericht is. Ze zijn, hebben we het gevoel, kennelijk bedoeld om te prikkelen, maar ons prikkelen ze niet meer, evenmin als films van enige decennia geleden dat doen. Het valt ons zelfs niet meer op dat de dames in deze antieke rolprenten zich veelvuldig over balcons en bloemperken buigen - we zien het, maar

[p. 55]

registreren het niet. Voor de mensen uit die tijd was de ronding van een paar vrouwenbillen in een jurk echter een erotisch avontuur; zo zullen over honderd jaar de mensen zich afvragen waarom in onze films de actrices zich veelvuldig van hun bovenkleding ontdoen en in hun ondergoed paraderen - of misschien vraagt men zich zelfs dat niet af.

Ik begrijp dan ook niet dat het opnieuw uitgeven van tweederangs literatuur enige zin heeft, aangezien dit soort werken immers per definitie tijdgebonden is. Wij missen domweg de feeling om deze literatuur naar waarde te schatten. Hetzelfde ziet men nu reeds gebeuren met b.v. de geschriften van Bomans. De formule - een archaïsch woordgebruik vermengd met populaire uitdrukkingen, understatements en een dosis ironie - veroorzaakte enige tientallen jaren geleden een soort schokeffect, dat het gevoel voor humor van de lezer prikkelde. Thans beheerst één op de tien muloleerlingen deze formule en over honderd jaar zal niemand meer in staat zijn de woordwaarde te wegen; het is oud-nederlands geworden, zoals alles uit onze tijd oud-nederlands zal zijn en de humor zal vermoedelijk niet meer overkomen. Probeer maar een een Stuiversblad van een halve eeuw geleden te lezen. Om tot de monnik te retourneren of zo men wil terug te keren, wie deze roman leest om de gruwelen zal bedrogen uitkomen. Wat hier aan afschrikwekkends gepresenteerd wordt, haalt het niet bij de gruwelen, waarmee wij van kindsbeen af vertrouwd zijn. Er lopen wat spoken en bloedende nonnen rond en ook de duivel verschijnt nog even ten tonele, doch het effect is eerder lachwekkend dan schokkend, ware het niet dat het gauw gaat vervelen. Voorts belooft de flap ons symboliek, magie en erotiek. Ik moet bekennen dat ik van geen van drieën veel heb kunnen ontdekken. Je kunt natuurlijk allerlei rare dingen laten gebeuren en een als monnik verklede vrouw, waarvan je zegt dat zij de assistente van de duivel is, op een met vreemde tekens versierde spiegel laten blazen, waarna een mannetje binnenkomt met een hoge hoed op, waarvan je vertelt dat het de duivel is - meneer-zelf zogezegd -, maar is dat magie? En waar staat een en ander dan wel symbool voor?

De erotiek valt ook zwaar tegen, zodat verwacht mag worden dat degenen, die op de flaptekst afvliegen, zich zwaar bekocht zullen voelen. We worden geconfronteerd met een jongedame met aangrijpende vormen, doch zij is kennelijk met blik betimmerd, aangezien ze nog nooit heeft gehoord van het verschil der sexen. Voorts een monnik, de hoofdpersoon van het verhaal, die volgens de berichten een heilige is, aangezien hij nog nimmer aanvechtingen heeft gehad. Een bijzonder stel mensen derhalve. De duivel nu stuurt een lieftallige jongedame op de monnik af, waarvoor hij vlot door de knieën gaat. Hij ziet even een blanke borst achter een halfgeopend kleed blinken, waarna het met hem gebeurd is. In plaats van verlichting te

[p. 56]

zoeken in koude baden, laat hij zich verleiden, waarna ze zich in wellust dompelen en dezelfde nacht nogmaals en later nog vele malen, gelijk de schrijver ons meedeelt. Van de aard der genietingen blijven we onkundig. De verleiding is precies op tijd gekomen, zodat de hoofdpersoon in contact gebracht kan worden met Antonia - zo heet de ingevroren sexbom -, die prompt verkracht wordt, naar wij vernemen. Voeg daarbij de karakters, die met de witkwast geschilderd zijn en het beeld ontstaat van een breedsprakig, gewild fantastisch en vooral kinderlijk verhaal. Het is ongetwijfeld knap geschreven en hoogst erotisch, doch niet voor mensen van deze tijd. Kortom, het heeft zijn tijd gehad.

Anton Fasel