Raam. Jaargang 1970

[p. 2]

[Nummer 62]

Journaal

Money

Als ik het goed begrijp heeft onlangs een aantal schrijvers een stormloop ondernomen op de een of andere uitleenbibliotheek en deze bezet, een en ander niet zozeer, zoals men uit het karakter van de actie geneigd zou zijn op te maken, in het kader van de algemene maatschappijvernieuwing die momenteel zovelen onledig houdt, maar meer om gewoon de eisen van de desbetreffende auteurs kracht bij te zetten. Wat willen zij? Zij willen leengeld, zij willen iedere keer als er een boek van hen uitgeleend wordt een klein bedragje, net zoals een componist iedere keer als er een stukje van hem gespeeld wordt geacht wordt via de BUMA en zo een paar cent te ontvangen. Tenminste, mij lijkt nu maar dat zij dat willen, want ik heb alles ook alleen maar van horen zeggen: kranten lees ik bijna zelden, en met collega-pennelikkers heb ik godzijdank zo weinig contact dat ik bij dergelijke acties rustig thuis kan blijven zitten om naderhand een stukje te schrijven alsof ik zelf nooit geschreven had. De bovenstaande argumentatie lijkt mij in elk geval de enige aanvaardbare. Iemand namelijk die zou beweren dat het systeem van de uitleenbibliotheken boeken in handen speelt aan mensen die ze anders zouden kopen, en dat dus bedoeld systeem de royalties omlaag drukt, zou ongelijk hebben: uitleenbibliotheken zijn er juist voor, en er wordt ook vooral gebruik van gemaakt door mensen die zelf nooit boeken kopen, of nooit, - ‘Ondergang’ van Presser misschien, maar in elk geval uiterst weinig. Daar zijn boeken nu eenmaal veel te duur voor. Maar goed, met de redenering dat een componist niet alleen voor de uitgave maar ook voor de uitvoering van zijn werken betaald wordt, en dat hetzelfde dus ook best voor een schrijver zou kunnen en moeten gelden, hebben de contesterende en huisvredebreuk plegende literatoren natuurlijk volop gelijk. Jammer genoeg is het niet altijd een lolletje om gelijk te hebben. Want laten we nu eens nagaan welke boeken er het meest uit openbare leeszalen en bibliotheken worden geleend. Dan kunnen wij op onze vingers aftellen dat dat de werken van Jan de Hartog zijn, van Toon Kortooms en verder al de kloeke delen uit de Cultuurserie, waarvan de auteurs evenals de beide genoemde vertellers zonder enige twijfel op het lijstje der actievoerende letterkundigen door afwezigheid schitteren. De werken van - ik doe maar weer een gooi, ik heb geen deelnemers horen noemen - Sybren Polet en Jac Firmin Vogelaar, welke beide vooruitstrevende auteurs beslist met de bezetters gesympathiseerd hebben, zo zij er al geen deel van hebben uitgemaakt, worden uit openbare leeszalen en bibliotheken slechts bij hoge uitzondering meegenomen, en dan vaak nog door elementen die het eigendomsrecht niet al te hoog aanslaan, zodat er hoogstens een nieuw exemplaar moet worden aangekocht maar van leengeld natuurlijk geen sprake is. Hun boeken worden volgens mij vrijwel uitsluitend gelezen door mensen die ze kopen, en waarschijnlijk zelfs veel meer gekocht dan gelezen, en niemand leent nu eenmaal een boek dat hij niet lezen wil. Ik bedoel maar: de actieve schrijvers halen eigenlijk de kastanjes uit het vuur voor Jan de Hartog en Toon Kortooms, en dat zijn nu net mensen die dergelijke voorvechters in het dagelijks leven mijden als kiespijn en op het stuk der broodwinning kunnen missen als de pest. Hun boeken worden zowel verkocht bij het leven als geleend bij de vleet, en zij die ervoor zorgen dat alle schrijvers te zijner tijd leengeld ontvangen zullen te hunner tijd merken dat hun boeken in heel het land slechts een aantal tientallen malen zijn uitgeleend aan middelbare scholieren en aankomende studenten Nederlands. Dat zal hen ver-

[p. 3]

bitteren en ontmoedigen, en daar zullen de acties natuurlijk wel bij varen, maar of de literatuur er veel beter van wordt is de vraag. Ik ben er voor om Toon Kortooms samen met zijn eigen romanfiguren in hun sop te laten gaarkoken, te meer waar mijn eigen boeken noch verkocht, noch geleend worden.

P.H.H. Hawinkels

Romantiek, neo-romantiek, neon-romantiek

Jules Deelder (geb. 1944) debuteerde eind 1969 met de dichtbundel ‘Gloria Satoria’ bij De Bezige Bij en was tijdens de jubileumavonden die Geertjan Lubberhuizen samen met een aantal boekhandels in geheel Nederland organiseerde een ware openbaring. De relativering van deze jonge dichter in zijn poëzie kwam tijdens zijn voordracht zó door, dat doodse stilte en klaterend applaus hem voortdurend begeleidden. Wie hem toen hoorde, herinnert zich ook vandaag nog heel wat van de inhoud van zijn gedichten, iets wat van weinig dichters die men hoort, gezegd kan worden. Eén van de dingen die mij bijgebleven zijn, is het woord neon-romantiek dat hij als relativerende stroming-term voor zijn poëzie gebruikte. Deze term zócht ik namelijk, nadat ik het werk van Andreas Burnier gelezen had. In háár boeken is een nieuwe romantiek zo evident aanwezig, dat zelfs de naam Rousseau moet vallen, als er ook maar enig literair-historisch inzicht bij de bespreker van haar werk aanwezig is. Men kan zelfs nog verder teruggaan en Fontenelle noemen, die in zijn Entretiens sur la pluralité des Mondes (1686) voor het eerst de maan in de literatuur laat opkomen. (Daarvóór was de zon het dominerende symbool).

De romantiek werd in de tijd van Aart van der Leeuw en Arthur van Schendel opnieuw verheerlijkt, èn de maan, maar dan noemt men de stroming neo-romantiek, omdat er toch wel opmerkelijke verschillen zijn, speciaal in de stijl, maar daar zullen we verder niet over uitweiden. De lezer kent die verschillen beter dan ik. En als men die verschillende soorten romantiek gehad heeft, komt daar plotseling - in 1965 - Andreas Burnier met Een tevreden lach dat eindigt met de woorden: Eindelijk had ik het sobere, harde bestaan gevonden, dat ik altijd had gezocht. Eenvoud, de natuur, en een simpel, nuttig mannenleven. Ik keek naar mijn grote, sterke handen, voelde mijn spieren onder mijn mijnwerkerspak en lachte tevreden. Als dat - qua inhoud - geen romantiek is, weet ik het niet. Rousseau ten voeten uit! Maar het wordt nog veel opmerkelijker, wanneer men het einde van Het jongensuur (1969, haar tweede roman, bekijkt. Daarin leest men letterlijk, (na een romantisch citaat van Koning Alfonsus X, de wijze): De vlakte was duister en verlaten. Aan de horizon, boven de lage zwarte heuvels, was het rossige getwinkel van de planeet Mars. Een koude wind huiverde over de grashalmen die zich gelaten bogen. Een uil had zich gevestigd in een kale kromme boom, en riep in de leegte. De wind huilde, het gras zuchtte, de bomen kreunden.

Op de vlakte waren hier en daar zwarte verdichtingen, gesneuvelden, languit voorover of achterwaarts gevallen. Sommigen, die na hun verwondingen nog hadden geleefd, opgerold als foeten in de uterus. Hun kreten van krijgsdrift en van wanhoop waren verstomd. Het was stil, op de wind en het gras en de uil na, enz.

De maan is vervangen door Mars, de planeet die men met het tekentje ♂ voorstelt, het tekentje dat ook voor man staat. Een nieuwe onvrede wordt daarmee getekend, een nieuwe vlucht uit de realiteit, een nieuwe romantiek. Het probleem hóe deze romantiek te noemen, nadat de neo-romantiek al geweest was, heeft Jules Deelder opgelost. Neon-romantiek, dát is het.

Met Andreas Burnier is een nieuwe planeet in de literaire dampkring gekomen. We begroeten haar (= de planeet, maar ook Andreas Burnier) met vreugde en belangstelling.

Aldert Walrecht