Raam. Jaargang 1969

[p. 30]

J.C. Damsté
Herfstavond

Met behulp van zijn brokkelige tanden schuift hij - handen tot vuisten gebald in de broekzakken van zijn donkergrijs visgraatkostuum - de halve sigaar in zijn linker mondhoek, op de manier die hij in een film van Clint Eastwood heeft afgekeken. In de kamer naast de zijne hoort hij Gerrits kleinkinderen heen en weer hollen - hij is alleen, als gewoonlijk. Hij zou weer naar Loes kunnen gaan (jij zesenzestig? ik geef je hoogstens zesenveertig, liefje) maar dat kost hem iedere keer weer zoveel knaken. Evengoed zègt ze het toch maar. En als zij het niet weten kan-

Drie lange zorgvuldig-veerkrachtige passen naar de ouderwetse manshoge spiegel. Het is goddomme zonde. Hij knoopt zijn broek los en laat hem langs zijn bleke (maar toch zeker nog gespierde?) benen omlaag glijden - de lange onderbroek - hij is wel aan een schone toe - volgt - zijn eeltige nikotinevingers beroeren zijn geslachtsdelen. Hier begint het leven. Hij zou nog eens iets moeten versieren - als vroeger - juffrouw Ans die hem iedere dag zijn eten komt brengen (niet te vreten soms maar zij mag er zijn), dat valt te proberen - U hoort hier eigenlijk helemaal niet, eigenlijk bent u nog veels te jong en te flink. (Maar er was geen alternatief. Hij moest opgeborgen.) Zijn broek zit weer; een beetje gekreukeld. Het vuilwitte bordje met boterhammen op het lage tafeltje, beker melk ernaast. Met zijn rechtervoet haakt hij achter het verschoten vloerkleed - struikelt. Hij klampt zich vast: zijn ene hand om haar schouder, de andere op haar wollen borst. Door het jumpertje heen voelt hij de rand van haar beha op en neer gaan. Druipend van het zweet, weggezakt in zijn gemakkelijke stoel, laat hij de kalmerende woorden over zich heen gaan (juffrouw Ans is een zeer bruikbare, kompetente kracht): U moet u eige een beetje ontzien, u neemt veels te veel hooi op uw vork en dan krijg je dat. U bent tenslotte ook geen twintig meer. Versuft en verslagen. Met intense weerzin bekijkt hij zijn avondeten. Walgend van de gedachte zijn tanden in het korrelige brood te zetten - de dunne plakkerige melk door zijn keelgat te laten vloeien. Zuchtend staat hij op - zijn benen lijken hem nauwelijks te kunnen dragen - en giet de kroes leeg in zijn gebarsten wastafel; het brood laat hij voorlopig maar staan - hij heeft plotseling haast.

Naar buiten; in godsnaam naar buiten.

In de gangen komt hij gelukkig niemand tegen.

[p. 31]

Het is druk en rumoerig in de donkere vochtige straten - spitsuur. Spits-uur. Verkeers-spits. Hij moet ergens aan denken. Niet afdwalen nu: spitsuur - het uur van de verkeersspits. Tipies - maar het gaat hem niet aan, in feite. Het laat hem koud - is de zorg van anderen. Je moet niet op alles iets te zeggen hebben. Mensen die op alles iets te zeggen hebben zijn geen prettige mensen. Nooit.

De fijne motregen vervormt de lichtpunten van de straatlantarens tot zwevende zonnevlekken. Zonnevlekken - wat zijn eigenlijk zonnevlekken? Hoe moet hij dat weten - denk ik altijd aan zulke vreemde dingen? vraagt hij zich opeens af. Die vrouw (daar voor hem) lijkt op zijn vrouw, die vijftien jaar geleden van hem wegliep, met de glazenwasser - Derkse of Dirkse heette die klootzak. Of zoiets.

Hij voelt zich rillerig: die miezerige regendruppels dringen door zijn kleren alsof hij ze niet aanheeft, alsof hij naakt loopt. Om je te bescheuren - naakt op straat, hij, Victor van den Burch (Victor - wat een mooie naam - betekent overwinnaar, zei de direktrise), zesenzestig jaar oud, verdreven uit zijn oude huisje, opgeborgen - afgedankt. Naakt op straat, de onzin. Naakt voor de spiegel - dat is heel wat anders - dat moet je bijhouden. Wat/hoe bijhouden? Voor wie?

Huiverend duikt hij diep weg in zijn opstaande kraag, zijn ogen strak gericht op een steeds verschuivend punt op de tegels voor zijn sloffende voeten. Anders dan gewoonlijk negeert hij de vrouwen en meisjes om zich heen - heeft het beklemmende gevoel dat zij door hem heen kijken - gezien hebben - Hij wordt moe - hoe lang loopt hij al? Als hij eindelijk om zich heen kijkt merkt hij dat hij een aardig eind van huis is geraakt (nog verder van huis, mompelt hij). Hij ziet er tegenop datzelfde stuk nog weer eens terug te gaan lopen; gelukkig is daar een tremhalte. Bij het veel te kleine wachthuisje staan minstens twintig nat-glimmende mensen zwijgend voor zich uit te staren. Op een paar meter afstand blijft hij staan - ongemakkelijk - waarom kijkt nu iedereen naar hem? Hij draait zich om maar de blikken laten hem niet los. Hij vangt nu ook iets op van hun gemompel - ze praten over hem, terwijl ze ongemerkt (denken ze, de schijtlijsters) een halve sirkel om hem vormen. Heb je die geile ouwe lul ook voor de spiegel zien staan, vanmiddag, met zijn broek op zijn ongepoetste schoenen? - Natuurlijk, iedereen heeft het immers gezien? Maar het mooiste is wel dat hij daarna probeerde een dienstmeisje te verleiden, op zijn leeftijd. Goddank zette zij hem flink op zijn nummer - dat lapt hij hem niet nog eens. - Het is een schande dat zulke kerels nog vrij rondlopen. Stel je voor: in de kamer ernaast zaten kleine kinderen te spelen - dat is toch onverantwoordelijk. Een vrouwestem - kijverig en venijnig, natuurlijk.

Als de trem tenslotte waterspuwend komt voorrijden wendt hij zich met

[p. 32]

tegenzin naar de andere wachtenden die dicht opeengedrongen staan - bij elkaar beschutting zoekend voor de rondstuivende regendruppels. Die moeten wel nodig iets van mij zeggen, denkt hij verontwaardigd. 't Is goddomme net een kluit naaiende kwallen. Jullie zijn zelf viezeriken, zegt hij luid. Niemand antwoordt. Als de vouwdeuren openklappen wijken de mensen terug alsof een wolk pestbasillen naar buiten gestuwd wordt. Daar - nu kijken ze weer allemaal naar hem. Een jonge man met een breed rood gezicht en blond krullend haar maakt een uitnodigend gebaar - een tikje ongeduldig. Ga je gang, opa, klim d'r maar in. Aha - is het zo laat: hij mag voorgaan - kunnen ze zien of hij erin blijft. En wat dan nog? Hij stapt in, heel langzaam, hij zal ze krijgen, die laffe schooiers. Als zijn kaartje gestempeld is schuifelt hij op z'n dooie gemak, breeduit, naar een vrije zitplaats. Met beide handen houdt hij zich vast - het kaartje in de mond geklemd; als hij het tussen zijn lippen vandaan haalt zit er een klein boogje van speeksel op het dunne karton. Hij kijkt even rond - ja - het is de laatste plaats. Net goed.

Pardon, mag ik even? vraagt de vrouw achter hem voor de derde maal; de wagen heeft zich inmiddels weer in beweging gezet. O god, ze staan allemaal achter hem te dringen - ze zullen hem omver gooien, vertrappen.

Juist terwijl hij haastig gaat zitten gieren de wielen klagelijk krijsend door een verraderlijke bocht. Zijn rug stoot hard tegen de ijzeren rand onder het venster - een stekende pijn schiet door zijn verstijvende lichaam. Een ogenblik blijft hij roerloos zitten, één been nog in het middenpad. Dan loert hij wantrouwend om zich heen - heeft iemand de pijn op zijn gezicht gezien? - in jezusnaam geen medelijden. Nee - niemand; niemand heeft het gezien. Wie zou het trouwens opgevallen zijn? De herfst is een slechte tijd voor oude mensen.

Tergend traag voelt hij de pijn wegzakken. Een plotseling losgebarsten wolkbreuk maakt de grote ruiten van de trem ondoorzichtig.