Raam. Jaargang 1968

Gerard Walschap
Bezwaren tegen zekere critici

Van den stelregel dat een schrijver zijn werk niet verdedigen moet, wil ik ook in deze regelen niet afwijken. Wat een schrijver te zeggen heeft, zegt hij in zijne boeken; aan publiek en kritiek ze te aanvaarden of te verwerpen.

Het recht der kritiek heb ik dikwijls en vurig genoeg verdedigd om nu niet te beproeven het te beknotten, zij het ook maar in schijn.

Maar nog vaker en vuriger heb ik gevochten voor kritische eerlijkheid en oprechtheid en dien strijd staak ik niet, nu niet en nooit. Zelfs niet wanneer toevallig en tijdelijk eigen werk mede in 't gedrang wordt gebracht.

[p. 51]

De wijze waarop dat werk thans op onderlinge afspraak bejegend wordt door ‘critici’ die tevoren nooit de behoefte gevoeld hebben zich als zoodanig met moderne letterkunde in te laten en zelfs erkennen dat zij er niet veel van afweten, is noch oprecht, noch eerlijk. Men voert er bezwaren tegen aan die men niet heeft, omdat men de bezwaren die men wel heeft niet durft aanraken. En men tracht den schrijver te denigreeren in plaats van over zijn werk te spreken.

1 Men voert bezwaren aan die men niet heeft

Niemand die lezen kan, leidt uit mijn werk de bedoeling af, te beweren dat in Vlaanderen geen andere menschen wonen dan mijne personages. Als een schrijver zich in het hoofd zou halen, enkel over soldaten en officieren te schrijven, zou dat zijn goed recht zijn en zij die daaruit zouden besluiten dat Vlaanderen slechts een leger is, moeten terug naar de bewaarschool of naar Gheel.

Men weet ook zeer goed dat mijne werken, verre van pessimistisch te zijn, de overwinning van bloeds- en zielszwakten (de trilogie) en ook materieele moeilijkheden (Trouwen) beschrijven en verheerlijken. Het is begrijpelijk dat sommigen die overwinnende krachten te ‘natuurlijk’ vinden, een kwestie van appreciatie die ik voorlopig daarlaat. Maar is het den mensch verboden zich met die ‘natuurlijke’ krachten in het leven te behelpen en is hij, waarbij hij dat doet, een ‘dier’? Moeten menschen zonder geloof of liever met een naar den zin van sommigen niet genoeg geëtaleerd geloof, met hun kinderen zoo maar kreveeren en is hij een pessimist, die beschrijft hoe ze zich recht houden en stijgen? Ook de bewering dat zij dat op vooral eigen kracht niet kunnen, is onzinnig. Of zijn het soms de geloovigste menschen die het in de wereld het verste brengen? Men kan een leven met louter bovennatuurlijke motieven verkieslijk achten, maar een met vooral natuurlijke krachten is daarom niet slecht.

2 Men tracht den schrijver te denigreeren in plaats van over zijn werk te spreken.

Een ‘criticus’ heeft gemeend zich in het openbaar met mijn geweten te moeten moeien en de vraag gesteld hoe ik mij tegenover God zal verantwoorden. Dat is geen literaire kritiek maar inquisitie.

Een ander beschrijft in meerdere kolommen hoe het met schrijvers ziel gesteld is. Behalve dat dit hem geenszins aangaat is bovendien de wijze waarop hij het doet ergerlijk oneerlijk.

Wie iemands intieme gesteltenis openbaar meent te moeten maken tracht zich eerst in te lichten bij den betrokkene zelf, vooral wanneer die zo gemakkelijk te bereiken is. Oneerlijk is het vooral deze ongemotiveerde onthullingen te gebruiken, om te bewijzen dat een kunstwerk niet uit iemands betere menschelijkheid, maar uit zijne menschelijke kleinheid voortkomt.

3 Men durft de bezwaren die men heeft niet aanraken

In de besproken werken was tendens de laatste mijner bedoelingen, maar nu men er per se toch andere beteekenissen wil in vinden, goed, het ligt in mijnen aard niet voor verantwoordelijkheden terug te deinzen. Ik wil zelf de voornaamste punten aanwijzen die de ‘critici’ geprikkeld hebben en die zij ontwijken.

[p. 52]

a) Ik heb ‘kritiek uitgeoefend op de pensionaten’. Daaruit afleiden dat ik alle nonnekens en alle pensionaten over heel de lijn afkeur is onzinnig. Ik zou wel idioot moeten zijn. Maar men moet er wel uit afleiden dat hier en daar in deze opvoeding en bij opvoedsters en opvoeders of de geest, of de methode of beide voor kritiek vatbaar zijn. Men kan deze kritiek stilzwijgend voorbijgaan, goed. Men kan ze openbaar bespreken, ik ben er steeds toe bereid. Maar het is niet fair ze weg te moffelen door mij veralgemeeningen toe te dichten waartoe ik zelfs geene aanleiding geef.

b) Ik heb gevallen aangeraakt, waaruit men kan afleiden dat soms de politiek vereenzelvigd wordt met den godsdienst, bij zooverre dat geestelijken of katholieken om politieke redenen daden stellen die weinig geestelijk of katholiek zijn. Gebeurt dat of gebeurt dat niet? Ik ben bereid die delicate vraag met mijne critici te behandelen maar laten zij niet zoo unfair zijn mij tegen beter in te belasteren, als iemand die beweert dat het gewraakte overal gebeurt.

c) Ik heb een geloofsafvalligheid beschreven waaruit men kan afleiden dat de sub b) genoemde daden practisch soms tot afvalligheid voeren bij de slachtoffers. Gebeurt dat of gebeurt het niet? Alleen indien het nooit gebeurt of niet kan gebeuren is mijne voorstelling valsch.

d) Ik heb terloops aangegeven welke bezwaren zulk een afvallige tegen het geloof in brengt. Worden die bezwaren geopperd of niet en waarom weerleggen de geleerde critici ze niet, als zij vreezen dat zij misschien zouden inwerken.

e) Ik heb zekere tafereelen geschetst, waaruit men kan afleiden hoe sommige katholieke gezinnen staan tegenover het kindervraagstuk. Bestaat die geest of bestaat hij niet? Is hij uitzonderlijk of algemeen?

f) Ik heb hier en daar een priesterfiguur getekend, waaruit men zou kunnen afleiden dat sommige priesters onbegrijpend staan tegenover het leven van den leek en zijn werkelijke problemen. Bestaan er zulke of niet?

Ziedaar de werkelijke bezwaren die men heeft maar steeds verzwijgt. Ik ben het niet die polemiek over deze punten wenscht, al zal ik ze niet ontvluchten. Maar ik wil het slachtoffer niet worden van eene kritiek die den schrijver zelf neerhaalt en weerlegt wat hij niet beweert, om aldus werken die haar hinderen listig in discrediet te brengen. Ik ben niet heilig, ik kan mij vergissen, maar ik ben eerlijk en vraag een eerlijke kritiek.