Raam. Jaargang 1966

[p. 61]

Journaal

TEGENBOSCH: De oorlogsmisdadiger Willy Lages - de dichter Vroman, de schilder Corneille, het Tweede-Kamerlid Nederhorst, en zo ook: de oorlogsmisdadiger Lages, alsof het zijn hoogste functie was, de titel waarvoor hij eigenlijk heeft geleefd - Lages dan is een van die tot levenslang en ter dood veroordeelden, die het uiteindelijk nog zinvol vinden zich tot het christendom te bekennen. Het is een vertrouwde topos: de vertellers van christelijke legenden hebben altijd een vooorkeur aan de dag gelegd voor sterfbedbekeringen en zegepralen van de genade op het moment dat de zondaar juist erge kiespijn had. Toch zit er een bijna stuitende onvrijheid in de keus van deze bekeerlingen. Men wordt in de dodencel geen socialist of liberaal. Als men daar ter plaatse overtuigd werd van de juistheid van de socialistische of liberale doctrine, was dat een strikt intellectueel inzicht zonder praktische gevolgen. Men werd dan geen lid meer van een socialistische of liberale partij. Socialist en liberaal worden is een besluit met maaatschappelijke consequenties. Zijn die consequenties niet te verwachten, dan is socialist of liberaal worden overbodig. Maar je kan dan nog altijd christen worden. Waarschijnlijk voor de eigen ziel en zaligheid. Als iemand een paar eeuwen geleden het schavot beklom en dan, ten aanschouwe van de apenootjes en zuurtjes etende menigte zijn biecht fluisterde in het oor van de pater franciskaan, kon zo'n geste nog altijd betekenis hebben voor de gemeenschap: de boef bleef de boef, maar kon bijvoorbeeld het besef propageren, dat deemoed de laatste menselijke mogelijkheid is. Daarenboven demonstreerde hij nog in het aangezicht des doods de tot daar zelfs reikende macht van Rome. De boef maakte zo van wat eigenlijk een gore slachterij is, nog iets moois. Bij onze hygiënischer berechtingswijzen kunnen bekering en biecht het publiek niet meer onderrrichten, stichten of ontroeren. Opgehangen worden gaat even privaat toe als biechten. Uitzitten van levenslang gebeurt zonder getuigen. Zo kan dus werkelijk geen enkele praktische ingreep in de maatschappij het gevolg zijn van de bekering van een tot levenslang of dood veroordeelde. Hij bekeert zich geheel voor eigen welzijn. Maar valt er in zijn situatie nog te bouwen aan eigen welzijn? Er kan immers van dorstigen laven, naakten kleden, enzovoorts geen sprake meer zijn, en dat was toch het werk waaarnaar volgens de Schrift de Rechter oordeelt over zalig of verdoemd. Welke andere titel wil men de Rechter presenteren, opdat alsnog entree

[p. 62]

voor het eeuwig feest wordt bekomen? Misschien is dat wel het geloof. Het zuivere geloof, sola fides, zuiver dus inzoverre niet vergezeld door werken. Hoe ziet dat zuivere geloof eruit in de dodencel? Waarschijnlijk de blinde bereidheid om alles, maar dan ook alles te bevestigen dat de doopsel, biecht en vergiffenis serverende instantie doceert als waarheid aangaande God en alle andere uiteindelijke dingen. Iemand die op het punt staat gehangen te worden, lijkt me de enige onvervalste hongeraar naar orthodoxie. Niets is verder van hem als de vermoeiende lust tot ketteren of scheurmaken. Hij wil alleen nog maar binnen zijn. Von Kopf bis Fusz op geborgenheid ingesteld. Ik weet niet of dat geloof mag heten. Het lijkt minder een zien van de grote werkelijkheid, als grijpen van de laatste halm.

P. HAWINKELS: Kees heeft geen gelijk. Het meest vieze woord is niet geslachtsdelen, om de dooie dood niet. Ik heb de proef op de som genomen, laatst, toen ik ten huize van de oliemagnaat de L., die mij een van zijn dochters wil aansmeren, de avondmaaltijd gebruikte. Na de crabcocktail tikte ik even met mijn mes tegen zijn glas, en zei: ‘Geslachtsdelen’. De uitwerking was volkomen verschillend van die men op grond van de onderscheiding van deze term door Dr. Corn. Verhoeven uit Udenhout zou menen te mogen verwachten. Iedereen, de L. zelf, mevrouw jkvr. de L. - van N. tot S. en U. - zij is van oude adel, hij heeft het geld - alsmede de meisjes - de oudste is harpiste in het Stedelijk Symfonieorkest van N. - en de jonge de L., politierechter te A., homosexueel en boeiende persoonlijkheid, bleef mij open aankijken, vriendelijk en bewonderend, - ik sta bij de familie zeer hoog aangeschreven om mijn vaardigheid in de conversatie en mijn voorliefde voor woordspelingen -; en de L. knikte zelfs bemoedigend, alsof hij ging zeggen: ‘Toe maar. Het stáát ervoor. Er is genoeg, hoor! Doe je niet tekort, m'n jongen!’, en dat terwijl ik zijn jongen niet ben, alleen die van zijn op één na jongste dochter B-tje (Zij is wetenschappelijk ambtenaresse aan de Universiteit van A.).

Geslachtsdelen is dus geen vies woord. Het vieste woord van allemaal is lichaam. Lichaam. Ik herinner me eens, thuis aan tafel, terwijl wij met de karnemelkse pap moesten wachten tot mijn vader zijn dubbele portie boerenkoolstamppot op had, wat kregel door het lange wachten in een uitbarsting van revolutionair vuur gezegd te hebben: ‘Lichaam’. Tante Britt maakte een kruis, en keek smachtend naar het plafond, waar allemaal met een inmaakring kapotgeschoten vliegen tegenaan zaten, mijn moeder gaf me 's een draai om mijn oren, meer, denk ik, om mijn vader voor te zijn en mij zo erger te besparen: die verslikte zich, proestte in zijn woede een stoot stamppot terug op zijn bord, en begon mij als een tornado

[p. 63]

uit te kafferen. Mijn oudste broer, die voor priester ging leren, negeerde me drie dagen lang, en mijn zusje kwam me 's avonds welterusten kussen, en fluisterde met hete adem dat ik de fijnste was van allemaal. Zo zien we, dat Lichaam het meest vieze woord is dat er bestaat.

VERHOEVEN: Wie nog de illusie mocht koesteren, dat het mensbeeld van deze tijd bepaald wordt door wijsbegeerte, psychologie of literatuur, moet eens zijn aandacht besteden aan reclameplaatjes, waarin mannen optreden. Hij ontmoet daar niet de mens, zoals de menswetenschappen hem beschrijven, evenmin de man, zoals de vrouw die ontmoet. Hij vindt daar alleen de radiant man, the man about town, de man met succes. En het is altijd een zakenman, die met vertrouwen de toekomst tegemoet staat te zien. Hij doet dat ogenschijnlijk op grond van een kleinigheid: een dynamisch split in zijn jas, een bril met een persoonlijk cachet of zelfs maar de voortreffelijke kwaliteiten van zijn onderbroek. Vaak staat hij gereed om in zijn wagen te stappen - betere middenklasse om de doorsnee lezer niet te irriteren, maar met een onmiskenbare neiging tot groter worden - soms zit hij achter zijn bureau met in de onmiddellijke nabijheid enige ondergeschikten. Hij is manager, hij geeft gestalte aan het nieuwe Europa. Hij is een echte man met veerkrachtige tred, stralend van energie en vol plannen. Hij heeft een eigen stijl en is ook verder een boeiende persoonlijkheid. Hij is de man die verkoopt en verkocht kan worden. Alle anthropologische woorden komen in de reclame terug met een commerciële betekenis. Man betekent: verkoper; persoonlijkheid wordt: heel goede verkoper; boeiend: onweerstaanbaar verkoper; dynamisch: nieuwe afzetgebieden zoekend; intelligent: afzetgebieden vindend etc. Het is merkwaardig te zien, hoe in een tijd, waarin de psychologie alle façades heeft gesloopt, de reclame met behulp van de psychologie bezig is nieuwe te bouwen. Meer dan een façade is niet nodig, want de mythe van eigentijdsheid wisselt zo snel van inhoud, dat een verandering van decor niet meer dan een minimum van tijd mag eisen. Met de snelheid, waarmee blinkend blik in oud roest verandert, treden de veranderingen op. Niemand ontkomt daaraan. De geschiedenis gaat zo snel omdat wij rekenen in de leeftijden van de ons aangeprezen consumptie-goederen. Niet de techniek versnelt de geschiedenis, maar de reclame, die tot consumptie ophitst en via middelen als statussymbolen daartoe dwingt. Wie denkt, dat dit typisch is voor de ‘moderne’ mens, zoals de antropologie die leert kennen, is waarschijnlijk al het slachtoffer van de reclame. Maar de mate, waarin hij dat is, kan niet meer vastgesteld worden. Hiermee heeft de reclame definitief een punt bereikt, waarop zij kan doen wat zij wil.

[p. 64]

Ontvangen boeken

Aurea-reeks:

1.	Martien J.G. de Jong, Leopolds ‘Cheops’, een interpreterend essay met tekstuitgave;
2.	F.W. van Heerikhuizen, Als de wind ophoudt, gedichten;
3.	Jan Willem Overeem, Eenentwintig, novelle;
4.	J.H. van Dijk, Een recht van buit, gedichten;
5.	Maria de Groot, Amsterdams Getijdenboekje, gedichten;
6.	Edward Valens, Het paard van Troje, novelle; Uitg. A.W. Sijthoff, Leiden 1966.

Christopher Isherwood, Een man alleen, vert. James Brockwey;

Anthony Havil B.A., Seksualiteit, Techniek en Toepassing, vert. T. de Jager, arts;

Willem Brandt, Zwarte moesson;

Jozef de Ridder, Jorre en het blauwe lint, roman; Hollandia N.V., Baarn 1966.

G. Vandenberghe, De hedendaagse Chinese letterkunde, 2 dln.;

Fem Rutke, Om een oogappels niets, gedichten;

Jozef Deleu, De purperen jasmijn, verhaal;

Elsy van Dam, Glissando, verhaal;

André Demedts, De dag voor gisteren; Desclée De Brouwer, Brugge-Utrecht 1966.

Remco Campert, Het gangstermeisje, een roman, LRP 121;

Cees Nooteboom, Een nacht in Tunesië, LRP 141;

Allan M'Clelland, Bloomsdag, toneelstuk naar Ulysses van James Joyce, vert. Gerardine Franken, LRP 160;

S. Vestdijk, De onmogelijke moord, roman;

Paul de Wispelaere, Het Perzische tapijt, literaire essays en kritieken, LDS 4;

Lizzy Sara May, Het dubbelspoor, LRP 154;

Antonio Ferres, De overwonnenen, LRP 156;