Raam. Jaargang 1964-1965

[p. 71]

Nieuwe Boeken

Jerzy Kowalewski, Revanchisme en raketten, Pegasus, Amsterdam 1965.

De Poolse journalist Jerzy Kowalewski, die enkele jaren als korrespondent in de Duitse Bondsrepubliek heeft doorgebracht, presenteert in dit boek een verzameling gegevens over de Westduitse herbewapening in de jaren 1956-1964. De kracht van deze publikatie bestaat erin dat zij is opgetrokken op kontroleerbare waarnemingen. De schrijver rekonstrueert stap voor stap, voornamelijk aan de hand van uitspraken van de Westduitse politieke leiders, de ontwikkeling van de Bondsrepubliek naar een nucleaire mogendheid.

Hij komt tot de konklusie dat in 8 jaar tijd de Bondsrepubliek, naast een bijzonder sterke konventionele strijdmacht, een aanzienlijk arsenaal van geleide projektielen heeft opgebouwd; dat zij over geoefend personeel voor de bediening van atoomwapens beschikt, technologisch de produktie van atoomwapens en raketten onder de knie heeft, en een aandeel heeft veroverd in de planning van de N.A.V.O.-strategie. Terwijl bovendien de Westduitse medezeggingschap over een eventueel gebruik van de westelijke atoommacht onderwerp van besprekingen is, zij het dat deze in een impasse zijn geraakt.

(Wat de schrijver nog niet kon weten is, dat sinds enkele jaren aan de herrezen Wehrmacht taktische atoomwapens zijn toevertrouwd, onder een Amerikaans toezicht van - tot voor kort, naar men ons geruststelt - dubieuze waterdichtheid.)

Over de raketten bestaat dus duidelijkheid. Hoe staat het met het revanchisme? De auteur weigert aan te nemen dat de Bondsrepubliek gedreven wordt door zorg voor haar veiligheid. Hij wijst erop dat de Westduitse regering de bewapeningswedloop heeft aangemoedigd; hij verzuimt uiteraard niet om te wijzen op het streven van de Bondsrepubliek naar likwidatie van de D.D.R. en herziening van de in Potsdam vastgestelde grenzen.

Toch komt het mij voor dat deze feiten de term revanchisme niet rechtvaardigen. Dat de Bondsrepubliek militaire kracht als een welkom politiek machtsmiddel beschouwt, is vanzelfsprekend. Voor welke doeleinden haar bewindslieden dit middel bruikbaar achten, valt moeilijker te precizeren. Hebben Adenauer en Strauss herziening van de Oder-Neisse-grens en uitschakeling van de D.D.R. als haalbare kaarten beschouwd? Van Erhard en Schröder valt dit in ieder geval niet te verwachten. En de vrees voor een Westduits militair avonturisme heeft, zolang er in de Bondsrepubliek Realpolitiker aan het bewind zijn, de idiotie van zo'n onderneming tegen zich.

[p. 72]

Maar wat er onmiskenbaar wél aan de hand is, is bedenkelijk genoeg: een hongerig streven naar een positie van sterkte, een drift om weer als macht onder de machten een volwaardige partij te blazen, alsof er tussen 1933 en 1945 niets gebeurd is. De inspiratie van waaruit Westduitse politici en generaals aan de opbouw van hun Wehrmacht werken, verschilt waarschijnlijk nauwelijks - al is de uitwerking anders, omdat voor de Bondsrepubliek alleen de weg via de supernationale integratie openlag - van die welke de Franse ‘force de frappe’ het aanzien gaf. Men denkt niet primair vanuit politieke doeleinden naar de machtsmiddelen die men behoeft - de macht wordt vooropgesteld, en verleent glans aan de doeleinden die haar rechtvaardigen. Verschillende citaten uit het overzicht van Jerzy Kowalewski zijn in dit verband leerzaam, o.a. deze uitspraak van Franz Josef Strauss: ‘Eigendom en beschikkingsmacht over kernwapens zijn tot symbool en zelfs tot kenmerkend aspect of het beslissend criterium van souvereiniteit geworden’. De twijfelachtige reële waarde van het kernwapenbezit voor een land als West-Duitsland, wordt gekompenseerd door het opvijzelen van zijn mytische betekenis.

Revanchisme en raketten brengt de lezer dwingend het problematisch karakter van de Westduitse herbewapening onder ogen. Ik ben daar Jerzy Kowalewski erkentelijk voor; mijn respekt voor hem zou groter zijn, wanneer hij, hoe zwak dan ook, de erkenning had laten doorschemeren, dat van Berlijnse blokkade tot Berlijnse muur, de Sovjet-Unie als buitenlands promotor no. I van de Westduitse herbewapening is opgetreden. Het is overigens opvallend hoe sober de schrijver zich toont met verwijzingen naar de internationale politieke kontekst. Heeft hij misschien op deze manier de klip willen omzeilen?

Clemens Raming

Stipendia en toelagen voor letterkundigen

Het Fonds voor de Letteren is in staat in 1966 een aantal stipendia van f 6.000, - en een aantal toelagen van een kleiner bedrag ter beschikking te stellen van letterkundigen teneinde hen in de gelegenheid te stellen zich langere of kortere tijd aan scheppende letterkundige arbeid te wijden. Letterkundigen, die hiervoor in aanmerking wensen te komen, dienen zich vóór 4 februari 1966 schriftelijk te wenden tot het bestuur van bovengenoemd fonds, Nieuwe Uitleg 1, 's-Gravenhage. Zij zullen dan een vragenlijst ter invulling ontvangen, waarvan de terugzending als definitieve aanvraag voor een stipendium of toelage zal worden beschouwd. De beslissing daarop zal zo spoedig mogelijk plaats vinden.