Raam. Jaargang 1963-1964

[p. 54]

Jan Rogier
Politiek journaal

Wederopstanding uit het ijs

Aan Churchill is door een nederlands comité van vooruitziende geesten verzocht, te zijner tijd zijn lijk ter beschikking te stellen voor een diepvries-proef, waardoor hij later zou kunnen herleven. Als tenminste ooit de mogelijkheid ontstaat, dat doden ten leven worden gewekt. De wetenschap is nu nog niet zo ver, maar als de geleerden hun best blijven doen, zal het binnen afzienbare tijd kunnen. Je zou zeggen: als het nou toch kan, laat ze dan maar levend bestaan en niet eerst doodgaan, maar zo'n redenering is natuurlijk een doorbreking van het wetenschappelijk spel: om ten leven te kunnen wekken, moet je eerst doden hebben. En omdat het nu nog niet kan, laten we de belangrijkste mensen uit onze samenleving invriezen. Een schat van nieuwe mogelijkheden voor discriminatie op grote schaal: jij wel en hij niet, want aan hem hebben we de pest. Zou de katholieke kerk, als eenmaal de mogelijkheid van een wedergeboorte gevonden is, niet verbieden, dat iemand gewoon begraven wordt? Want gewoon begraven betekent aan de mieren overgeven, dus moord achteraf. Die katholieke kerk zal overigens eerst nog wel moeite hebben met het accepteren van die opstanding, dewijl God geen mensen heeft geschapen en heeft laten sterven om ze weer door mensen te laten opwekken. Dat is sabotage. Eenmaal daaroverheen gekomen zijnde en het als zegenrijk bestempeld hebbende, doemt dan het nieuwe probleem op van de menselijke selectie van de uitverkorenen.

En dat alles terwijl de kerk net de crematie heeft toegestaan. De urnenvelden, de kerkelijke liturgie voor de verbranding en de urnenmuren achter het hoogaltaar worden ontworpen en daar komt plotseling de nieuwste methode: diepvries-lijken. Dat schept tal van nieuwe problemen: ijs-liturgie, wederopstandingsformule en een diepzinnig debat over herdoop of vernieuwing van de geloofsbelijdenis. En om de sociaaltheologische problematiek nog iets gecompliceerder te maken: hoe lang mag je iemand laten wachten in de ijskast voor je hem ontdooit en is het geoorloofd een ingevrorene na diepgaand historisch onderzoek te veroordelen tot ontdooiing zonder wederopstanding? Er moet toch een selectiemogelijkheid zijn en beroemdheden blijven niet altijd beroemd. Bovendien is er nog zoiets als een ruimteprobleem. De overbevolking is door de kerk niet uitgevonden om er kunstmatig mensen aan toe te gaan

[p. 55]

voegen. Trouwens als kunstmatige geboorteregeling verboden is, dan ook de sterfteregeling.

Stel echter dat alle natuurwettelijke en kerkrechtelijke bezwaren zijn overwonnen, of dat zich daar niemand meer wat van aan zou trekken - ook dat behoort tot de mogelijkheden - welk criterium zouden we dan gaan aanleggen voor die vereeuwiging? Is het zelfbediening met hokjes voor grote chemici, literatoren, politici, kernfysici en theologen, waaruit naar behoefte kan worden geput of wordt het een staatsmonopolie met strenge wetten voor arbeid en rust, gebruik en misbruik en de sanctie van gewoon dood of weer in de ijskast. Of worden eisen aangelegd van goed gedrag, een oordeel dus à la het laatste uit de bijbel? In dit geval kun je een wereldbevolking creëren, die ideaal is voor de eigen behoeftenbevrediging, die leeft louter om zichzelf in stand te houden. Massale onanie derhalve met het effect van een Dorian Gray. Dynamisch hoeft in zo'n wereld niets meer te zijn en kinderen zijn er niet nodig, want we blijven knus onder elkaar. Ik ben er niet weg van en vind Huxley aantrekkelijker. In zijn brave new world blijf je mooi en krijg je het geluk, dat past bij je gestandaardiseerd verstand, maar je gaat tenminste nog dood en in het laboratorium komen de reageerbuisjes nog uit met kraaiende kinderen.

Zou het gezellig zijn over twee eeuwen in die uniforme wereld je ogen weer open te doen? En zouden ze daar nog iets aan je hebben? Als Vermeer met zijn melkmeisje aankomt bij Appel, moet hij het gevoel hebben in de verfwinkel in plaats van in het atelier van een collega te zijn. Wanneer Werner von Braun de raketten van 2100 komt bekijken, moet hij op schoolbanken gaan zitten om van Einstein nog maar te zwijgen. En wat doet Hugo de Groot met het REM-eiland? Zou Churchill het zelf wel leuk vinden om straks terug te komen? Misschien kan juist hij het doen, want hij weet al niets meer van politiek af. De keuze van hem is daarom niet onaardig; hij is al een bezienswaardigheid. Maar laat Adenauer als hij eenmaal het tijdelijke voor het eeuwige heeft verwisseld, in Godsnaam eeuwig rusten; hij zal anders vast en zeker De Gaulle meebrengen. Wat ik U nog zeggen wou: laat mij maar gewoon doodgaan.

Gorter herdacht

De grootste dichter van de Nederlanden, noemde de oude heer Van Ravesteyn Herman Gorter, wiens honderdste geboortedag wij kortgeleden hebben gevierd met een paar tentoonstellingen, die niet zo heel veel om het lijf hadden en met talloze krante- en tijdschriftartikelen, waarin voornamelijk de dichter aan bod kwam. Dichter en communist zijn echter onafscheidelijk in deze Nederlander. En zelfs wie Van Ravesteyn niet direct

[p. 56]

wil toegeven, dat Gorter de grootste dichter is - kwalificaties van die aard zijn altijd moeilijk waar te maken - zal moeten toegeven, dat hij zeker één van de grootste communisten of marxisten uit dit land is geweest. Met die constatering alleen zijn we er echter niet. Velen die dit willen erkennen, zullen het of niet erg belangrijk vinden of een reden om aan de figuur Gorter maar niet te veel aandacht te besteden. Voor ontelbaren is de man suspect. Dat niet het oordeel over iemand maar de rol die hij heeft gespeeld en de invloed die hij heeft uitgeoefend maatstaven behoren te zijn bij historische aandacht, wil er nooit erg goed in. Alleen Gorters relatie met Lenin en zijn houding tegenover de Russische Revolutie rechtvaardigen een studie en een herdenking. Hij is immers een van de weinige Nederlanders geweest, die internationale politieke en ideologische betekenis hebben gehad.

Het jonge literaire tijdschrift ‘Kontrast’ heeft zijn laatste aflevering gewijd aan Gorter. Het is een typografisch bijzonder goed verzorgd nummer geworden. De inhoud is opmerkelijk en in vele opzichten belangwekkend: fragmenten uit de briefwisseling Gorter-Wijnkoop, interviews met Van Vriesland en Knuttel, een artikel over de dichter Gorter, van geringe betekenis en een beschouwing over de communist Gorter. Dat laatste stuk is niet onverdienstelijk; het ruimt enige mythen op maar schept er ook weer enkele. Dat alles is het gevolg van het dogmatisme van de van de schrijvers en de redactie van dit tijdschrift. Het is namelijk zelf van communistische huize. Slechts daaruit is verklaarbaar, dat Gorters politieke standpunt tijdens de eerste wereldoorlog als zuiver marxistisch en internationaal wordt getekend en niet als uitgesproken pro-duits. Om diezelfde reden ook moet zijn Nederlandse politieke tegenstander, dr. W. van Ravesteyn, als imperialist gebrandmerkt worden. Die legde als redacteur Buitenland van De Tribune ‘sterke voorkeur voor het Franse en Engelse imperialisme aan de dag’. Ook elders in dit nummer staan uitvallen tegen Van Ravesteyn. Het is gewoonte geworden in Nederland, zowel ter linker als ter rechter zijde, te schimpen op Van Ravesteyn. Dat hij echter de grootste kenner niet alleen van Gorters werk maar ook van zijn leven is, wordt daarbij niet in aanmerking genomen. Het enige belangrijke boek over Gorter is van zijn hand. En Van Ravesteyn, die inderdaad gedurende enige tijd politieke meningsverschillen had met Gorter, is zelf heel wat minder bekrompen en vereert zijn grote tijdgenoot. Geraadpleegd werd hij niet voor dit nummer van Kontrast. Liever vroeg men Victor van Vriesland om zijn mening, hoewel die moet opmerken: ‘Ik heb Gorter nooit ontmoet’. Adriaan Roland Holst leeft en Van Ravesteyn leeft. Zij zijn voor de redactie van Kontrast blijkbaar niet belangrijk genoeg. Er zal nog veel moeten gebeuren voor de geschiedschrijving uit de sfeer van de partijdigheid is gehaald.