Raam. Jaargang 1963-1964

[p. 94]

Nieuwe Boeken

W. van Elden, Ariosto Kleine bloemlezing uit de Orlando Furioso. Ingeleid en vertaald door W. van Elden. Kartons/Polak en Van Gennep, Amsterdam 1963.

Ludovico Ariosto deelt met Sannazzaro en Guarini, met Montaigne en Rabelais de dubieuze eer, te zijn bedacht met een voortreffelijk onderhouden grafschrift. Ieder degelijk, minimaal comparatistisch schoolboek dat zich bezig houdt met de Nederlandse letterkunde, poetst luchtig het stof van de inscriptie om hun naam leesbaar te maken - en gunt de auteurs voor het overige hun ongestoorde slaap. Buiten de college-zalen van de universiteit worden hun werken niet opengeslagen. Wel wagen idealistische docenten in Frankrijk en Italië soms een poging in de hogere klassen van de middelbare school, maar de versperringen van de voetnoten doen de leerlingen zelden arriveren bij het genieten.

De Nederlandse poëzie-lezer komt daar zeker veilig aan, als hij zich bedient van de vertaling uit de Orlando Furioso van Ariosto door W. van Elden. In de zestiende eeuw diende Ariosto aan het hof van de hertogen d'Este in Ferrara. De Orlando Furioso heeft Roeland, de vazal van Karel de Grote, tot centrale figuur. Hij vervalt tot de spreekwoordelijke razernij, wanneer zijn aanbeden Angelica hem afwijst. Hiermee is hij iets onmisbaars kwijt geraakt: zijn verstand. Een trouwe vriend gaat dat voor hem terughalen op de maan, depot voor verloren zaken.

Voor zijn epos heeft Arioso de ottava rima gekozen, een koeplet van acht regels met het rijmschema abababcc. In het Italiaanse en Duitse literatuur heeft deze versvorm herhaaldelijk een toepassing gevonden; in de Nederlandse letterkunde zeer zelden. Daarom verdient W. van Elden te meer onze bewondering, daar hij aan de hoge vormtechnische eisen van de ottava rima speels lijkt te voldoen. De twee nieuwe rijmen aan het slot zijn voorbestemd om de situatie of de gedachte kort af te ronden; daarmee zijn de regels op weg naar de spreuk. Aan deze natuurlijke gezindheid van de ottava rima komt W. van Elden frekwenter tegemoet dan Ariosto zelf! Een enkel voorbeeld (ik geef een zo letterlijk mogelijke vertaling om een waardering van die van Van Elden mogelijk te maken):

ciò che si perde qui, là si raguna dat wat men hier verliest, wordt daar opgehoopt.

Wat Ariosto in één regel uitdrukt, vertaalt Van Elden in de ottavorima-spreuk:

[p. 95]

Wat er ook hier beneden mocht verzwinden,
Daarboven is het weer terug te vinden.

Bij de epische enumeratie behoudt de vertaler zich het recht voor om de woorden van het begin uit te strooien over het koeplet. Soms ontmoet men in de vertaling een substantief dat in het origineel ontbreekt, maar allerminst detoneert en een echte rijmvondst betekent. Alle wijzigingen bedoelen de poëzie de vrije hand te laten en daarin is Van Elden dermate geslaagd, dat de vertaling het poëzie-gehalte van het oorspronkelijk bij wijlen overtreft, bijvoorbeeld in:

non discernea le forme lor diverse hij onderscheidde hun verschillende vormen niet.

Van Elden vertaalt:

(Had niet zijn gids gewezen waar zij lagen)
Dan had hij ze versleten voor los zand.

Ook waar de albasten heuvels (alabastrini poggi) ‘de heuvels van u borst’ worden. En wat een pittig en levendig resultaat in het gedicht Olympia. De herder Paris zou, als hij Olympia had gezien, wellicht niet

Helena in Spanje (zijn) gaan halen Met schending van het heilig gastenrecht.

Hij zou geroepen hebben: - Blijf jij maar

Bij Manelaus, ik wil enkel háár! -

Hopelijk vindt deze opvatting van het verhaal-probleem eens ingang in de vanuit het Nederlands (en andere moderne talen!) het Italiaans overgezette poëzie, die doorgaans angstvallig synoniemen zoekt.

José Boyens

Wim Zaal, Vondel Hervonden, een nieuwe keuze uit zijn gedichten en proza gevolgd door het treurspel Faëton, Telstarpocket, Wereld-Bibliotheek N.V., Amsterdam-Antwerpen, 1963.

Vondel, nog deze eeuw bijna tot de eer der altaren verheven, is voor slechts weinigen meer gebleven dan leerstof. Maar plotseling is hij dan toch opgestegen tot de pocketboeken: als Telstarpocket verscheen Vondel hervonden. De eerlijke vinder was Wim Zaal. Hij zocht vooral onder de minder bekende verzen om die ‘aan de gewone lezer terug te geven’. Een poging dus tot een eigen keuze met het gezonde doel dat te bieden waarvoor men zonder omwegen Vondel dankbaar kan zijn. Deze eenvoudige, prettige uitgave is reeds hierom van waarde, dat zij een vrij volledig beeld geeft van de verschillende aspecten van Vondels werk: hekeldichten, lofdichten, persoonlijke lyriek, gelegenheidsverzen, proza en ook het treurspel Faëton. Een pikante toevoeging is de reeks elkaar tegensprekende oordelen over Vondel.

J.J.M. Bakker

[p. 96]

Ontvangen boeken

Ariosto, Kleine bloemlezing uit de Orlando Furioso, ingeleid en vertaald door W. van Elden;

A. Marja, Van de wieg tot het graf, gedichten;

Peter van Eeten, Dichterlijk labirint, opstellen over het werk van Willem Kloos, uitg. Polak & Van Gennep, Amsterdam, 1963.

Zwarte Beertjes: 567. Denys Sutton, Titiaan; 568. Charles Wentinck, El Greco;

720. Toneel ofte Vertooch der Bijbelsche Historiën, Cierlijck in 't koper gemackt door Pieter H. Schut, herdrukt naar een uitgave van 1659 met een toelichting van Victorine Bakker-Hefting;

728. Phoebe Pool, John Constable;

729. B.W. Robinson, Hiroshige; uitg. A.W. Bruna & Zoon, Utrecht.

Reeks klassieken uit de Nederlandse Letterkunde

20. Dr. F.L. Zwaan, Voet-maet, Rijmen Reden, bloemlezing uit Huygens' gedichten;

23. C.A. Zaalberg, Uit Hoofts lyriek;

25. Vondel, Adonias of Rampzalige kroonzucht, treurspel met inl. en aant. door L. Strengholt, Uitg. W.E.J. Tjeenk Willink, Zwolle, 1963.