Raam. Jaargang 1963-1964

[p. 68]

Correspondentie
Wendier contra wetenschap

Geachte Heer Paardekooper,

In Raam nummer I gaat U in naam van de wetenschap te keer tegen wat U noemt het log in ons te luieren liggend wendier, dat ons de zotste ongerijmdheden in onze spelling als troetelkinderen zou doen koesteren. Ik wil naar aanleiding van deze filippica twee opmerkingen maken, een over genoemd wendier, en een over uw ‘in naam der wetenschap’.

I. U miskent naar ik meen de onvervangbare diensten die het wendier ons bij vele aktiviteiten, en met name in het taalgebruik bewijst. Is het niet vertederend te bedenken, hoe zelfs een spelling die uitpuilt van dwaasheden, door dit behulpzaam beest wordt omgetoverd tot zo'n vanzelfsprekende kraam, dat wij er ons nagenoeg blindelings uit kunnen bedienen? Ik geef U toe dat wij overbodig veel energie hebben moeten investeren om ons tot deze profijtelijke toestand op te vijzelen. Maar eenmaal daarin aangeland zouden wij ongetwijfeld meer energie moeten besteden om aan een eenvoudiger spelling te wennen dan om ons tot aan het eind van ons leven door de huidige te laten ringeloren. Mits wij ons niet teveel ergeren, maar daarvoor behoedt ons het wendier. Wanneer wij tenminste gewone mensen zijn en geen taalkundigen. Wanneer iemand betoogt dat de oudere generatie zich dan maar een klein offer moet getroosten ten bate van de huidige en toekomstige schooljeugd, ben ik geneigd hem bij te vallen. Maar wanneer U probeert mij met emotionele taal op te ruien tegen de bestaande, mij zo lekker vertrouwde spelling, dan sta ik aan de kant van mijn wendier.

II. Het is mij niet helemaal duidelijk op welke manier u het gezag van de wetenschap doet gelden. Of liever: ik heb de indruk dat het U niet helemaal duidelijk is hoe men zich wel en hoe men zich niet op de wetenschap kan beroepen. Deze indruk ligt in het verlengde van een gedachte die bij mij opkwam toen ik enige tijd geleden op de hoogte raakte van het feit dat er een ‘Vereniging voor Wetenschappelijke Spelling’ bestaat, een groep spellingshervormers waarvan U ongetwijfeld een van de meest militante leden bent. De vraag ging mij toen door het hoofd of een wetenschappelijke spelling niet een even onzinnige zaak moet heten als bijvoorbeeld een wetenschappelijk wegennet. Het gaat naar ik meen zowel in de spelling als in de wegenbouw voornamelijk om bruikbaarheid, om het zo efficiënt mogelijk voorzien

[p. 69]

in een maatschappelijke behoefte. En ‘bruikbaarheid’ en ‘wetenschappelijkheid’ zijn kriteria van verschillende orde. Ik ben mij ervan bewust dat bij het uitdokteren van een efficiënte spelling een dosis wetenschap komt kijken, evenals bij het aanleggen van een wegennet. Maar die wetenschap staat dan in dienst van het uit te voeren projekt, zodat het resultaat niet wordt gerechtvaardigd door de toegepaste wetenschappelijke procedures, maar omgekeerd de toegepaste methode door het resultaat. Ik stel deze kwestie aan de orde omdat het mij toeschijnt, dat het wetenschappelijk voetstuk waarop U klimt, aan uw eigen bedoelingen de weg verspert. Komt uw beroep op de wetenschap er niet op neer dat U de niet-deskundige lezer de kompetentie ontzegt om het met U eens te zijn? Het is mij bekend dat bepaalde lieden die evenals U het een en ander aan fonologische, fonetische en syntaktische kennis in hun wetenschappelijke ransel hebben gestopt, geenszins bereid zijn om samen met U op te marcheren naar het Eldorado van de smetteloos logische spelling. Hoe zou ik dan als gewoon mens kunnen uitmaken welke van beide partijen zich terecht op de wetenschap beroept?

‘Wie de woorden die hij over spelling schrijft de moeite van het drukken waard vindt, die moet zich naar best vermogen eerst dokumenteren als hij zich niet volslagen belachelijk wil maken.’ Ondanks dit anatema waag ik het er voor uit te komen dat ik de tendens van uw spellingsideeën kan onderschrijven. Ik zou zelfs dit standpunt durven motiveren, maar ik beperk mij ertoe het feit te motiveren dat ik er een standpunt op na houd, en wel door erop te wijzen dat het in deze kwestie o.a. gaat om waarderingen (bijvoorbeeld prioriteit aan de efficiëntie) en gezond verstand (efficiënte spelling is spelling die in een konsekwente verhouding staat tot de spreektaal). En waarderingen kunnen niet wetenschappelijk bewezen worden en inzichten van het gezond verstand hoeven het niet. (Ook afgezien van de faktor efficiëntie zijn desiderata als logika en ordelijkheid t.a.v. een gebruiksding als de spelling natuurlijk geen wetenschappelijke eisen, maar enkel estetische wensen van bijvoorbeeld bepaalde taalkundigen.)

Ik ben niet op de hoogte van de wetenschappelijke disputen die over de spellingskwestie onder de taalkundigen gevoerd worden. Ik weet alleen dat vele z.g. wetenschappelijke standpunten bij nader inzien geen wetenschappelijke standpunten blijken te zijn. Men slaat elkaar in naam der wetenschap om de oren, maar wat men in feite verdedigt draagt een andere naam. Ik vind het jammer dat zo'n situatie er blijkbaar de oorzaak van is dat U gewone mensen, tot wie U zich blijkbaar wel hebt willen richten, ten onrechte in de waan brengt dat zij over het spellingsprobleem, dat hen toch rechtstreeks aangaat, geen eigen mening hebben te vormen.

Clemens Raming

[p. 70]

Zeer geachte Heer Raming,

Tot kortheid maant me het feit dat het met penvechterij net omgekeerd is als met boksen: het vermaakt de strijders maar verveelt de kijkers.

I. Ik meen oprecht dat alleen geniale mensen ons groene dwangbuisje - Woordenlijst genaamd - met elegantie kunnen dragen; mijzelf is het nooit gelukt en ik zal er ook nooit moeite aan besteden: pereboom moet zonder n, maar perentaart met en peresap weer zonder. Bessestruik mist de n, bessentros heeft hem weer wel. Paasavond moet vooral met een hoofdletter maar kerstavond met een kleine. Natuurlijk vereist Kerstkind een hoofdletter, maar kerstekind een kleine. U noemt dit een ‘vanzelfsprekende kraam’ en een ‘profijtelijke toestand’ waartoe we ons ‘opgevijzeld’ hebben. Ik kan het noch vanzelfsprekend noch profijtelijk vinden; alleen een dwaasheid waarvan ik zou willen dat we bevrijd waren.

II. Stel een spelling niet gelijk met wegenbouw; het laatste is geen afbeelding van iets bestaands, het eerste wel. Vergelijk hem liever met een plattegrond. Welnu: een wetenschappelijke spelling is fonologisch; hij beeldt ieder fenoom altijd op dezelfde manier af en is dus de betrouwbaarste die we ons kunnen denken.

Als de niet-deskundige lezer het daarmee eens is dat de spelling de waarheid af moet beelden en niets anders, dan zal hij z'n vertrouwen geven aan de deskundigen. Is dat zo vreemd? We vertrouwen toch ook de dokter die ons behandelt, de ingenieur die de Moerdijkbrug ontworpen heeft en de voedseldeskundige van de fabriek die babyvoedsel in blik maakt?

Dat spontane vertrouwen van de leek in de taalkundige voel ik als een reden om m'n eigen wendier te knevelen als het tegen de wetenschappelijke spelling protesteert. Maar wilt u het een andere taalkundige vergeven als hij daar niet in slaagt, en als niet menselijks hem vreemd blijkt?

Het staat iedereen vrij om zich over alles meningen te vormen en zelfs om zich illusies te maken over de waarde van die meningen. Maar een nuchter mens beschouwt die waarde als evenredig met de graad van deskundigheid van de mener.

En mag het misdeelde kind volgend jaar profiteren van de verkoop van postzegels waarop spéllende scholieren afgebeeld staan?

P.C. Paardekooper