Raam. Jaargang 1963-1964

[p. 23]

Hans Mol
Een avond

Het huis heeft een grijsgele muur waarin gekleurde patronen staan. De dag heeft de gele verf veranderd. Vanaf de weg kan ik niet binnenkijken. Ik houd van het huis en als ik erbij ben maakt het mij warm. Ik durf niet naar het raam te lopen. Misschien is er iemand die vraagt wat je aan het doen bent. Als er iemand naar buiten komt zal ik er mee praten. Dan wil ik horen hoe zij woont in dit huis met de ingemetselde balken. Ik wil het horen aan haar stem.

Er is een grote poort met twee deuren. Het is de poort van de schuur met erboven de zolder. De zolder heeft naast elkaar twee luiken; dat maakt dat het huis aan de zijkant op een gezicht lijkt. Hier is de grijze muur en de schoongewassen witte val plooit tegen het raam. Er is ook een kleine uitbouw met opzij een deur. Aan de andere kant van de weg staan bomen in drie rijen en ertussen op het gras staat een machine. Ik zet er mijn fiets.

De aanplanting hier is van de reclassering. Een lange laan, op korte afstand van elkaar kleine huizen met een stenen onderkant en een korte trap die bij de voordeur komt.

Het grote huis is van de opzichter. ‘Het Vervul’ - staat erop. De drie rijen bomen gaan naar de harde weg. Aan deze kant is er een zandpad tussen de weilanden. Er loopt een man. Gevangenen, met trage ogen en blauwe overals.

Achter de huizen liggen schuin in het weiland de kippenhokken, met een glazen wand naar de zon.

Ik kan binnengaan en naar de weg vragen, misschien is er een vrouw, vragen of zij mij te drinken wil geven. Ik loop langs het huis.

De ruimte in de schuur is donker. Blokken geperst stro staan vlak aan de deur en tussen de rommel liggen beenderen. Het zijn de

[p. 24]

beenderen van een varken. De onderkaak met nog de tanden erin ligt naar mij toe. Er is ook een poppewagen. Een meisje rijdt de wagen door de schuur, zij gaat achter de blokken stro om, ik zie haar door het grote wiel van een kar. Er is geen pop in. Het meisje kijkt naar mij en zegt dat ze hier woont. ‘Ik heet Leni’, zegt ze, ‘ik hoef niet naar school. Volgend jaar pas.’ Ze zegt dat het echt waar is. De poppewagen hangt scheef tussen de rommel, en de greep waaraan het meisje gepakt heeft steekt omhoog. ‘Wie ben je?’ zegt ze. ‘Jullie hebben een mooi huis’. Ze kijkt ongelovig.

Ik loop terug naar de deur en klop met de ijzeren ring tegen het hout. Het geluid is kort. Ik kijk naar de gesprongen verf die als papier aan de deur hangt. Er is beweging aan het raam. Een man kijkt naar buiten met de hand opzij van de ogen. Ik wijs met mijn vinger naar de deur.

Iemand komt openmaken, een vrouw. De deur wijkt en met een groene schort aan staat zij voor mij. Ze zal 40 jaar zijn. Ik zie dat ze gewend is haar handen aan haar schort af te vegen. Ze draagt grote schoenen.

‘Kan ik hier wat drinken’, zeg ik, 'k heb dorst’. In de stal is een stapel frambozenkisten. Ze kijkt naar de gootsteen en gaat een beker water halen, zegt ‘ik zal een beker water halen’.

De man komt in de deur en kijkt wat er is. We wachten.

‘Ik zoek werk, kan ik hier werk krijgen’, zeg ik.

‘Werk?. Dat moet je de baas vragen’.

Hij is de baas niet. Langs zijn benen kijkt een klein meisje de kamer uit.

De dag gaat door en ik woon hier niet. In de kamer zal een tafel staan met een lamp erboven. Zij zitten daar. Op een stoel kun je erover denken, wachten tot het etenstijd wordt. Ik zit daar en denk dat ik een boomgaard zal planten, zo groot dat je er altijd mee bezig bent. Gerda doet het eten op en wij zitten tegenover elkaar aan de tafel, het eten tussen ons verdwijnt in onze monden. ‘Het komt er niet op aan, alle werk’, zeg ik.

Als de vrouw terug komt kijkt de man haar aan met de wenk-

[p. 25]

brauwen opgetrokken: ‘kan Rinus hem gebruiken?’ Er loopt een vouw door zijn stem.

‘Ik zal het vragen’. Ze steekt mij de beker toe. Ik krijg het water en drink. Ik zeg: ‘Het werk kan mij niet schelen, als ik in de schuur kan slapen.’ Haar gezicht lijkt op haar handen, ze veegt ze af aan de schort. Komen horen of Rinus mij kan gebruiken. De man vraagt of ik ergens voor leer. Ik zeg hem dat ik nergens voor leer, dat ik wel wil leren, maar niet worden wat erbij hoort. Dan kun je niks beginnen, zegt hij, en hij kijkt of hij gelijk heeft. Hij ook al. Dan zegt hij wat ze allemaal zeggen: ‘er zijn er die leren, en er zijn er die werken, ze zijn allebei nodig. We kunnen het niet zonder elkaar. Het hangt er maar van af waar je geboren bent’.

Hij heeft gelijk, altijd, hoe oud hij ook wordt. Ik zeg hem dat hij gelijk heeft, dat het er maar vanaf hangt.

Wat staan we hier. Hij in de deuropening, de vrouw bij de kisten. Ze ziet het kind achter de man, zo groot als zijn broek. Er zit een jongen aan de tafel, hij kijkt naar buiten en denkt aan andere dingen. Ik haal hem terug. Hierkomen. Gerda staat te lachen.

Ik drink uit de beker, kijk over de rand heen. De vrouw loopt naar het kind toe, neemt het bij de hand en zegt nog dat ik altijd in de schuur kan slapen.

Tussen de rommel in het stro liggen en langzaam donker worden. En weer licht. (soms zeggen ze dat ik van het land houd en knikken dan goedkeurend in mijn richting).

Ze heeft de haren op het hoofd gebonden, 's nachts ook denk ik. De man lijkt een vogel, te groot om nog te vliegen.

‘Hij komt wel eens kijken, Rinus’, zegt ze.

De zon staat laag aan het land. Ik loop rond, mijn armen zwaaien door de lucht bij elke stap. De bomen staan langzaam langs de kant, ik ga van de ene naar de andere. Soms loop ik terug en kom dan twee drie keer langs dezelfde plaats. Dat geeft een bepaald gevoel. Je kunt hard in het rond lopen. Het zand is een karrespoor. De avond is overal, het licht gaat slapen. Ik houd

[p. 26]

mijn hand aan een boom. Hij groeit, ik ook, het is hetzelfde. De nacht, de huizen aan elkaar, de bomen, struiken, onder aan de kant het water in de sloot. Het gras, het zand, vannacht zal ik in de schuur slapen, naast de kar met de spakenwielen, het donker eronder. Er is geel stro. Aan de balkenzolder zit stof. In mij is een stem, ik roep; hoeoeoei...

Het klinkt weg, gaat ver weg liggen. Bij elke stap komt mijn voet op het zand. Ik loop, loop verder langs de huizen van de plantage. De avond is groot. De bomen komen hoog in de lucht, er zitten vogels in. In de bomen zitten vogels. De avond is bezig, zolang als het duurt. Het duurt. Ik ga naar het water lopen. Het is te breed om overheen te springen, maar je kunt erdoor waden. Dan verder de nacht in, door het gras. Daar zijn bossen, je kunt er lang lopen. De kippen zijn al in de hokken, zitten op lange rijen.

Het water is zwart. De nacht is een schelp. Het water staat overal. Als een schelp staat de nacht in het land. Mijn schoenen staan naast mij, met mijn handen leun ik erin. Het voelt ongelijk aan. Het zand loopt hier schuin af naar de beek. Gerarda zit thuis bij haar vader. Als ik haar kom halen zegt hij dat ik goed voor haar moet zorgen. Wij zitten op haar kamer en het bed is een boot. Wij varen. Met mijn voet kan ik het water raken. Het gras is kil om in te zitten. Er zijn hier geluiden van het donker worden, ik wacht. Het water stroomt langzaam, raakt nog langs de planten, langs hun groenige en bruine huid. Ik zit en zeg de dingen in woorden. Je kunt alles op elkaar betrekken. Er is een zilveren man die van boom tot boom gaat. Hij ademt ertegen. Bij de laatste boom gaat hij zitten slapen. Hij is van wit metaal. Ik lok hem in mijn tent. De woorden liggen om mij heen in het gras. Ik mik er een naar de donkere vorm van een struik. Hij verdwijnt erin. Als ik ernaast gooi blijft hij verdwaasd liggen. Het alfabet is niet groot. Het water is niet drinkbaar voor mensen. Dieren hebben geen woorden. Mijn voet is in het water, daar is de nacht vochtig en zacht. Ik steek mijn voet onder, koud, hoor de druppels terug-

[p. 27]

vallen. Het riet groeit langs de oever, maar je kunt niet ver zien. Morgen is het weer anders. Morgen ga ik terug, je kunt hier niet blijven, het gaat maar een keer, later weer. Je moet een ambacht hebben, en daaraan werken, iedere dag. Als een zilveren man tegen de bomen ademen, iedere dag zorgen dat het donker wordt en weer licht. Een boomgaard planten, terwijl Gerda in het huis woont. Ik waad met mijn schoenen in de hand door het water. De nacht grijpt in de oneffenheden van het land, het is een zwarte jas.

Ik loop hier met mijn kleren om mijn schouders in een land waarin ik nog oud moet worden. Hoe zal het gaan met de dingen die je toelaat. Mijn lichaam, mijn handen met de gespreide vingers. Sommige mensen vinden dat het geen verschil maakt wat je doet. Het maakt wel verschil. Als het geen verschil maakt doet het er niet toe wat je voelt. Dan ga je zitten (er zijn zo ontzettend veel mensen). Het staat geschreven in de verweerde muren van huizen als je door de stad loopt (zij houden van de tijd, spreken erover). De stad heeft haar eigen geheimen. Je komt terug op je kamer door dezelfde deur. Er is een ruimte, een verblijf met witte muren. Je kunt er verder gaan, zoals de bomen die zich dun vertakken in de lucht, tot waar er geen boom meer is. Beneden in de gang is het met blauwe luchten beschilderde plafond. Rond de telefoon groeit een web van nummers, zover als het touwtje aan het potlood toelaat.

Ik moet spreken van voor we verloren raken, hier lopen als een klein uitspansel. Ik ben een gast, een boot op het water, een vent, de stap, het langzame doordringende geluid van een kikker.

Waarom maak je je zorgen, als je ziet dat oudere mensen nog te leven hebben. Zij dragen een helm, praten met de dag die rondgaat als een marskramer. Wij knepen elkaar op school in de billen, en als je verschrikt au riep ging de meester uitzoeken wie het gedaan had. Het territorium was zo groot als de helft van de bank. Die jongen heette ook Rinus. Met het rode gezicht van een boer maakte hij de staartdelingen. Hij had twee kilometer te lopen naar huis, en zwaaide onderweg ombeurten met zijn armen voor

[p. 28]

zijn buik langs. Ik kwam daar nooit op uitgekeken. Voorbij de molen in de bocht van de weg woonde hij. Al 26 jaar nu, denk ik, met vrouw en kinderen. Zij gaan nog ombeurten voor zijn buik langs als hij loopt van school naar huis.

Als zij thuis is draagt Gerarda geen bustehouder. Haar moeder vraagt het in de keuken, zegt dat zij het niet wil hebben. Onder haar jurk zijn haar borsten twee duiven. Je moet een bustehouder dragen, zegt zij. Dat weet de moeder niet, en zij moet erom lachen.

Ik ga langs de weg zitten rusten. Het is vochtig. Iedere avond loopt de nacht in de bomen en de struiken, in de morgen staat het licht op, groeit over de middag heen, en nog moet het beginnen, altijd. In een mens zijn zeven mensen die slapen. Ze kijken uit zijn ogen, maar het gaat verloren.

De bomen staan schuin in het bos. Ik maak er soldaten van die niet kunnen vechten. Er is geen vijand. Er lopen paden doorheen, en vogels.

Verweg rijdt een trein. Het geluid komt hier gevlogen, is onderweg blijven hangen. Misschien is het een speelgoedtrein, met popjes voor de vensters. De trein is groen gekleurd en heeft aan de voorkant een gezicht. Langs de rails zit een jongen die van zijn arm een tunnel maakt. De trein schiet onder zijn oksel door, lacht. De jongen laat de trein stoppen. De vader van Gerarda stapt eruit. Hij moet naar huis lopen. In de wei achter mij slapen koeien. Ik kan er een zien. Als hij morgen wakker wordt loopt hij weer verder. De vrouw van Rinus heeft gezegd dat er een jongen is die werk zoekt, hij slaapt in de schuur vannacht. (Er staat een kleine poppewagen.) Dat ben ik. Wat je ziet verdwijnt in wat je niet kunt zien. Daar in het donker zijn toch de takken, laag boven de grond en hoog. Zij gaan over in het zwart. Het zal nog een uur lopen zijn. Ik denk dat het fietspad op de harde weg uitkomt.

De adem gaat vlugger in en uit. Ik doe het niet. Ik neem de fiets en ga naar de stad terug. Er is niemand die morgenvroeg hier

[p. 29]

wakker wordt als in de schuur het licht rondgaat. Ik klim op de tast langs het wiel op de kar er weer af. Het ruikt hier naar dingen die nooit van hun plaats komen. De poppewagen is licht. Leni rijdt hem vooruit en praat met de pop. Nu is de nacht erin. Het wiel piept iedere keer als het rondgaat. Als ik heel klein was zou ik de wagen over het zand laten hobbelen tot hij bijna omviel, ermee rondhollen. Ik rijd hem langzaam terug. Iedere dag staat de schuur er met dezelfde rommel, staat onbeweeglijk te wachten. De nacht is wijder geworden. Er zijn dunne wolken. Ik sta met mijn gezicht naar de houten achterwand en plas ertegen. Op het hout komt een dier met veel poten en lange haren, dat weer opdroogt. Het is een half uur fietsen naar de stad.