Politieke balladen, refereinen, liederen en spotdichten der XVIe eeuw

Beelsebubs testament.

Ic Beelzebub, 't hooft der Hellen hooverdich,
Prince der eewigher duysternissen wreet,
Vader van den grooten Antekerst expeerdich,
Heere van alle ongheloovicheyt breet,

[p. 90]

 

Cranck zijnde make ic mijn testament heet.

 

Zoo zaen als Christus starf die doot lofsame,

 

Dede ic zoo vele dat mijn Voorbode reet

 

Up 't Beest, daer Joannes af spreect, voor my bequame.

 

Valentinus ¹ voor de eerste was anghename;

 

Gnosticus ² naer hem en wilde niet myden;

 

Ebeon ³ wesende tot mijnder vrame;

 

Serintus ⁴ ghynck oock de waerheit bestryden,

 

Daer ick cranck en ghebonden lagh, om mijn verblyden.

 

 

 

Berengarius ⁵ up het Beest oock fraey ghecroont zat;

 

Hymeneus en Philetus my assisteerden;

 

Basilides zyne boosheit betoont bat;

 

Door Serdon wy langhe tijt triumpheerden.

 

Met Arrius veel rijcken wy conquesteerden;

 

Macedonius en wilde noyt van my vliên;

 

Nestorius discipels langhe domineerden;

 

Euthichus in mijn banden quam my oock bezien;

 

Origenes mijn zalicheit wilde bespiên;

 

Paulus Samoselanus my eere boot;

 

Pelagius onder mijn protectie bracht menichte van liên;

 

Novatus van my tot gheenen keere vloot,

 

En wert nu mijn eerweten met verseeren groot.

 

 

1 Ten jare 20.

2 T'jare 50.

3 T'jare 80.

4 T'jare 90.

5 T'jare 150.

[p. 91]

 

Om mijn verheffen hem Manicheus gheneerde;

 

Donatus my assisteerde met goên bescheê;

 

Massilius met schilt en speere de waerheit weerde;

 

Nestorius en Jovinianus beê

 

Waren my alle uren, tyden en wylen reê,

 

Maer ooyt 's ghelijcx als Marten Luther verheven,

 

Om wien ick dickmael louch al deed 't my wee,

 

Om dat hy my altijts zoo ghetrauwe es bleven,

 

Zijn cappe op de haghe heeft hy ghedreven,

 

Ende zijn discipel Calvinus, mijn ghetrau vrient,

 

Heeft Marten Luther, zijn meester, begheven,

 

In wijsheit boven hem wild' hy zijn gheingient,

 

Ende my trauwelick heeft altijts ghedient.

 

 

 

Door den ghetrauwendienst, die my Calvinus heeft ghedaen stranck,

 

Stelle ick hem nu mijn testament tempeestelick

 

In de presentie van Antekerst, zonder bedwanck,

 

Oock voor Lucifer en Belial beestelick

 

Dat hy alle persoonen, die heeten Gheestelick,

 

Alom zal zoucken te nieten te doene,

 

Ende in alle diligentie zal hy volleestelick

 

Alle aude Secten up rapen coene,

 

Als dese voorghenoemde persoonen pooghende hem te spoêne,

 

Om uproere, meuterie en tweedracht te stellen,

 

Het volck wijs maeckende, avondt en noene,

 

Dat der Papen ceremonien niet en zijn dan droomen en rellen

 

Op dat ick magh vullen mijn rijcke der Hellen.

 

 

[p. 92]

 

Ghy zullet volck wijs maken dat den Paus van Roomen

 

Niet en zidt in de stede van Petrus, maer

 

Dat alle zijn zaken zijn ydel droomen,

 

En dat aen u hanght 's menschen zalicheit claer;

 

En past op Christus niet oft Schrifture eenpaer,

 

Op dat ghy mueght cryghen der menschen ghewin,

 

En als ghy veel volcx by u hebt voorwaer

 

Drijft hemliên den tempel af met nydighen zin,

 

Breect beelden, autharen over dicke en din,

 

Alle sacramenten steeckse met voeten,

 

Weerpt omme het cruce en stelt mijn beelde daer in,

 

Wilt om den buyt in de graven vroeten,

 

En vreest niet, al zaudijt namaels becoopen moeten.

 

 

 

Hoort, Antekerst, mijn kindt, noch naer mijn bevel;

 

Maekt dan te ghecryghen een stercke stede,

 

En haudt u daer jeghens alle conynghen rebel,

 

U noemende Paus van Geneven mede,

 

Waer ghy cuent en laet Papen nocht Monicken met vrede;

 

Maect Ministers na u meeninghe al,

 

Stelt Baillius, Wethauders, naer uwen zin en sede,

 

Zoo en naect u gheen vercleenynghe val,

 

Stelt u herte altijts in versteenynghe wal.

 

In 't schijn der menschen tooght u ghewercken om niet,

 

Zy dat meenende, haest vereenynghe zal

 

U bycommen, en ghy zult prospereren, ziet:

 

Onsalich es hy, die doet naer dit bediet.

 

 

[p. 93]

 

Mijn zone, hoort wel naer mynen raedt,

 

Doet u Ministers elck trauwen een vrauwe,

 

Ende als die oft eens anders haer in 't huwelick misgaet,

 

Neempt een andere en laet d'eerste in rauwe;

 

Daer door zuldy cryghen veel pennynghen van gauwe,

 

En dient oock den tempel niet onder de veertich pont,

 

Hoe cleen dorpen dat zijn, haut se van gelde nauwe,

 

Maect alom te vinden eenen nieuwen vont.

 

Van Trauwen, Doopen en 't Nachtmael, dit 's mijn verbont.

 

En zuldy van niemanden ghelt begheeren,

 

Maer u pensioenen stelt die zoo goet ront

 

Dat ghy mueght een hondert pont tsjaers verteeren,

 

Zoo doende zuldy de schapen fraey scheeren.

 

 

 

Mijn erfghenaem, ick zegghe u mijn uuterste meenynghe,

 

Als ghy dus te domineren beghint excellent,

 

Dan moetty dickwils zonder vercleenynghe

 

Overlesen mijn weerdighe testament;

 

Maer ziet emmers wel toe dat ghy verblent

 

Conynghen, Princen, Graven, Vursten en Heeren,

 

Maect u hemliên altijts te zyne ontrent,

 

En mynen wille wilt hemlieden leeren,

 

Op dat gy alle, die u vermaen willen keeren,

 

Hanghen, bannen en spannen, oft legghen in muten,

 

Zoo en wert u naeckende gheen verseeren.

 

Boven al wacht u van de paepsche guten,

 

Want zy de waerheit altijts willen uuten.

 

 

[p. 94]

 

Hoort noch, mijn lieve zoone, uut alder jonste,

 

Als ghy dus Princen hebt t'uwen wille,

 

Doet dan zoo vele met uwer conste,

 

Dat zy de landen stellen in geschille.

 

Vermaent ghy altijts Coppen, Wauter, en Gille

 

Dat zy de ceremonien van de Roomsche gheslachten

 

Soucken te weeren openbaer oft stille;

 

Het Doopsel voor een sacrament willet achten,

 

Zonder salicheit, met subtyle drachten;

 

Van 't Vroomsel doet elck achterwaert deynsen,

 

Want den Helighen Gheest zau de sulcke wachten

 

Dat zy van u leeringhe zauden vereynsen;

 

Elck magh oock om zijn eynde wel peynsen.

 

 

 

Dan moetty de menschen van het Biechten wennen,

 

Zegghende dat zy hemliên daer mede verdommen,

 

Want door biechten zauden zy haer sonden kennen;

 

Het Huwelick en mueghdy gheen sacrament sommen,

 

Anders niemant en zaude om t' hertrauwen commen.

 

Van het Olysel moetty u volck zeer straffen;

 

Want 't es teghen ons naer Jacobus rommen;

 

Up het Priesterdom en mueghdy niet doen schaffen,

 

Een priester achtende als eenen zack vul caffen,

 

Zoo zal elck soucken hemliên met nijdt te betrapene,

 

T' uwer baten zullen zy moeten draffen,

 

Aldus zouckse in alles wel te begapene;

 

Want 't es quaet vechten zonder wapene.

 

 

[p. 95]

 

Maer boven al, Antekerst, mijn liefste zone,

 

Moetty versmaden die Heilighe Messe,

 

Want niet en es Christo zoo idone

 

Als dat bidden en smeecken van dier lesse.

 

Zy gaen daer verhalen al die impresse,

 

Die Christus gheleden heeft t'haerder salicheit.

 

Siet wel toe dat ghy met interesse

 

Jeghen den offer craeyt met verhalicheit,

 

Oft anders waer gheheel u rijcke falicheit;

 

Spreect jeghens Matheeus vierentwintich met jolijt,

 

Jeghen Marcus en Lucas zeght zonder dralicheit:

 

‘Dat en gheloove ick niet, wie 't lieft oft spijt.’

 

Twist soucken is dikwils cleen profijt.

 

 

 

Als ghy 't volck vermaent hebt in alle landen,

 

Dan moetty hemliên raden als fraey ghesellen,

 

Nonnen en maeghden te brynghen in schanden,

 

Godshuysen, cloosters, kercken en cappellen,

 

Met fortsen en ghewelt ter eerden vellen,

 

Midts dat ick die qualick can lyden staende;

 

De Reliquien der heilighen daer in zy stellen,

 

Elck God daer aenbidt, wieder es commende oft gaende,

 

Gods heilighen zy daer eeren, my versmaênde

 

Waer door ick dickmael ben verbolghen,

 

Dus, mijn dienaers, zijt wel gade slaende,

 

Maekse wijs dat zulcke d'helle heeft verzwolghen,

 

Al zaudy den rechtveerdighen vervolghen.

 

 

[p. 96]

 

Noch zuldy een Nachtmael naer uwen zin ordineren,

 

Dwelck de Schrifture nievers en es ontrent,

 

Op dat u dienaers moghen triumpheren,

 

Maer ziet dat ghy 's menschen herten verblent

 

Op dat u schalckheit niemant en wert bekent;

 

Doet een tafel decken verheven in de kerken,

 

En het volck rontomme te zitten went,

 

Maer dat men in 't hooghste u magh aenmercken.

 

Gheeft daer elck een brocke om u verstercken,

 

Zonder knielen, zittende als weerdich van dien;

 

Veel claps daer maeckende voor leecken en clercken,

 

In 't schijn der heilicheit uutwendich voor de liên;

 

Noyt ter perfectie en heeft men gheveinsde heilicheit ghesien.

 

 

 

Dan acht zeer hooghe u Nachtmael boven maten,

 

Al wildet yemant nutten met goeder dispositie,

 

T'alleen tyde en wilt dat hemliên niet toelaten,

 

Want het zaude zeer lastich vallen u officie,

 

En door ghemeensaemheit verachten met malitie,

 

Dus zeker tyden stelt om u verschoonen,

 

Niet achtende der eerster kercken daghelicksche statitie;

 

Zijt uurnemer ghy van daghen en van persoonen,

 

Ten ware dat men in de handt stake zelveren oft gauden croonen,

 

Waer om ghy moght zien door u vynghers claer,

 

Doet se mijn religie bezweeren die hemliên betoonen,

 

Dit Nachtmael aenveerdende in 't openbaer,

 

En zouckt u profijt verre ende naer.

 

 

[p. 97]

 

Mijn zone, ghy moet 't volck dwynghen met harten weere,

 

Dat der kinderen doop lettel wert gheacht,

 

Niet achtende Joannes drye, die weerde leere:

 

‘Die niet herboren es uuten water en 's Helichs Gheest cracht,

 

En zal gheen deel in 't rijcke der hemelen hebben, dach oft nacht.’

 

Maer doet se commen tot uwen vermaen;

 

Gheen bede en vermurwe u noch en make u herte sacht

 

Het kind te doopen, de predicatie en es ghedaen;

 

Als 't al es ghesonghen wilt u dan bestaen

 

Het kint te doopene, eyst noch in lyve,

 

Eyst middelertijt doot, zeght, daer en hanght niet aen,

 

Oft ghedoopt es oft onghedoopt blyve,

 

Want 't en es maer een teecken van Christus opschryve.

 

 

 

Tooght u daer clouck met subtyler drachten

 

Van acht oft thien kinderen, die daer present wesen,

 

U zaecken en heilicheit van zulcker machte

 

Hemliên al te samen wel te belesen,

 

Waer door ghy van 't volck hooghe wert ghepresen.

 

Want mijn discipelen haer ghemeenlick spysen

 

Met corten Godes dienst, hoe dat hy es gheresen,

 

Maer in langhe maeltyên siet men se verjolysen;

 

Der vrauwen kerckganck en wilt niet wysen,

 

Zonder zeker tijt, laet se commen t'haren wille,

 

Als peerden en muylen die zonder verstand bysen.

 

Tot alle goede politien en ghebruyct gheenen brille,

 

Maer ziet door de vyngheren heimelick al stille.

 

 

[p. 98]

 

Het Huwelick en extimeert gheen hooghe mysterie,

 

Maer zeght: ‘'t En es maer eenen zekeren bant

 

Tot 's weerelts verstercken, naer mijn materie;

 

Eyst dat den man of dwijf compt in oneerlicke schant,

 

Ghy mueght scheeden van elckanderen, dit 's mijn verstant,

 

En een ander trauwen wel t'uwen appetyte.’

 

Al spreect anders Christus, mynen vyant,

 

Mijn woorden zijn al meer tot 's vleesch jolyte.

 

Ziet wel toe, Antekerst, dat ick niet en verslyte

 

Mynen tijt onnachtsaem in 's weerelts dijcken;

 

Stelt overspel in de weerelt, Cristus ten spyte,

 

Om te hertrauwen crijghdy volck uut allen wijcken,

 

Maer altijt min voordeel doet den aermen dan den rijcken.

 

 

 

Noch moetty, Antekerst, mijn vrient, doen bannen

 

Alle ghecloosterde persoonen, hoe zy gaen ghecleet,

 

't Sy van wat oorden, vrauwen en mannen,

 

Maer ghy moetet volck eerst wijs maken wreet

 

Dat alle Nonnekens, Zusterkens, Beghijnkens wijt en breet,

 

Meest ghynghen door 't kint-draghen metten buyck verheven,

 

En datte door de Muenicken, die vierich liepen heet,

 

Het vier der naturen hemliên hebben ghegeven;

 

Om in haerliêr eere te blyven, den kinders namen 't leven.

 

En vreest gheen lueghenen hemliên te werpen op den hals,

 

Oft van het volck zauden zy werden heilich beseven,

 

Zoo zy meest alle zijn, 't sy Vlaems oft Wals,

 

Maer souct door haedt en nijdt, ghy, alle boosheit vals.

 

 

[p. 99]

 

Mijn beminde zone, zijt altijts ghedachtich,

 

Vastenen, Quatertemper en Vigelie-daghen

 

U ministers alomme te doen versmaden crachtich,

 

Want dat vasten en bidden zaude God behaghen;

 

Met woorden en blasphemie willet Vaghevier uut vagen,

 

Vleesch te derven en willet 't volck niet leeren,

 

Naer der kercken juweelen en wilt niet vraghen,

 

Metter lueghene wilt u rijcke vermeeren.

 

Al dat den Heilighen Gheest ordonneert wilt verkeeren,

 

Op de aude Leeraers en wilt niet passen,

 

Doet u verstant boven hemlieder eeren.

 

Om het zelver en gaut weerpt de reliquien uuter cassen,

 

Zoo suldy te bat moghen suypen en brassen.

 

 

 

Noch zuldy, Antekerst, mijn kint, zeer coene

 

U ministers doen segghen twee sacramenten maer t' syne.

 

Behaeght zulck 't volck niet, spreect met opinioene:

 

‘Daer esser dry tot desen termyne,

 

Ja viere, om zulcx behaghen, oft vijfve ten fyne.’

 

Maer ziet dat ghy met 't gheestelick niet over en comt,

 

Want zeven heeft van 't beghinsel gheweest der kerken doctryne,

 

Ons contrarie, myne woorden wel somt;

 

U leere moet al anders luyden op dat ghy 't volck verdomt.

 

Merct altijts 's volcx conditie wel, het sal u baten,

 

Van lettel dueght oft gheene u en beromt,

 

Leert dat zy gheerne hooren alle staten,

 

Godt en zal gheen quaet onghewroken laten.

 

 

[p. 100]

 

Noch moetty versmaden, mijn sone lieflick,

 

Alle Gods Heilighen triumphant en claer.

 

Van Maria, Gods moedere, zeght ongherieflick:

 

‘Maeyken Temmermans en heeft macht noch bede voorwaer.’

 

Niet achtende de groete van den inghel openbaer,

 

Ghesproken vul weerdigher excellenter redene;

 

En acht op de Heilighen in den hemel niet en haer,

 

Zeght: ‘Zy en hebben gheen macht te bidden voor de overledene,

 

Noch voor 's menschen salicheit en staen zy niet te bedene.’

 

Zoo suldy volck cryghen en hauden in u doctryne pas

 

Ghehoopt sullen sy loopen t' uwaerts sonder sedene,

 

Alle daghe wat nieus leert hemliên ten fyne ras,

 

Ghewillighen aerbeyt noyt yemanden pyne was.

 

 

 

Hoort noch, Antekerst, mijn kint, mijn let,

 

Testamenten en Bybels naer uwen zin doet maecken,

 

Vought'er in dat u dient, suver en net,

 

En laet uut dat u niet en dient, voor alle zaecken;

 

U Psalmboucken wilt se oock zoo constich smaecken

 

Dat de simpele daeraf niet en cryghen spuere,

 

Al cuenen de gheleerde veel faulten daer in taecken,

 

Den ghemeenen man sal 't al met ghewelt draghen duere,

 

Want zy sullen u dienaers beschermen met valuere.

 

Siet toe dat de Heilighe Daghen werden afghestelt,

 

Door u Ministers leere zuver noch puere,

 

Die men alom zal moeten eeren binnen en buten in 't velt,

 

Eyst niet te rechte, zoo eyst met ghewelt.

 

 

[p. 101]

 

Antekerst, ghy sult u Ministers gheven de macht,

 

Dat zy nievers onder gheen recht en zullen staen,

 

En wie dat es, hy wort een Leeraer gheacht,

 

Can hy blasphemie spreken en Gods dienst versmaên.

 

Boven al ziet wel toe dat niet weêr commen aen

 

De Vier Oordenen, die alomme Gods bevel preken,

 

En dees Pasteurs, maect dat se oock haer zeerste gaen,

 

Al zaudy 't volck teghen hemliên rebel steken.

 

Met lueghenen, achterclap en valsche fel treken,

 

Hemliên nommende boeren, bouven van ghehuude wyven

 

Om dat zy met reynicheit 't vleesch snel breken,

 

Maer ghylieder met vrauwen wilt vrueght bedryven,

 

Als adelborsten zal ic ulieder upschryven.

 

 

 

Ziet oock wel toe, Antekerst, met u Ministers verhit,

 

Dat zy anderliên goet by hemlieden paren,

 

En maect dat ghyliên de gheestelicke huusen bezit,

 

Nemende onghehoorsaem Nonnekens voor uliên caren.

 

Maect dan een Consistorie en doet die vergaren,

 

Daer haudende raedt jeghen alle politie, eere, reght,

 

Om alle gheestelicke te bezwaren,

 

En doet daer voor ooghen commen beede, Heere, kneght,

 

Die lettel oft vele jeghens u leere seght,

 

Wilt se tot u religie dwynghen met fellen moet,

 

Ghewelt en fortse op hemliên zeere leght,

 

Ghevende ten buyte al haerlieder goet,

 

Al zauden vrauwen en kinderen vasten met onspoet.

 

 

[p. 102]

 

Boven al, Antekerst, met subtylen listen,

 

Maect dat Calvinus en alle mijn dienaers verheven

 

Met mijnder leere al hauden in twiste,

 

Want daer paeys es en moghen mijn dienaers niet leven;

 

Oorloghe, dieren tijt wilt den landen gheven,

 

Doet rooven, stelen, maecket goet ghemeene,

 

Die u contrarie zijn, brijnght die in sneven.

 

Het kint jeghen den vader stelt die te beene,

 

Verloochende monicken met hoopen onreene,

 

Maect daeraf Ministers, dit 's mijn belasten,

 

Want die zullen de waerheit weêrstaen verhart als steene.

 

In u tempels de thien gheboden alom wilt up masten,

 

Maer met uliêr minste vyngher en wilt niet een antasten.

 

 

 

Ditte al vulbrocht, Antekerst, mijn vrient,

 

Dan zal ick u by dryven veel boven maten

 

Banckerottiers en financiers, sulck volck u dient,

 

Overspeelders en dobbelaers van alle staten,

 

Leghe en lecker aerbeyders veel t'uwer baten,

 

By lacke vraukens, die gheerne spelen metten hielen;

 

Maer, Antekerst, ghy moetet hemliên al toelaten,

 

Zoo sal men voor u nyghen, stupen en knielen,

 

Al saeghdy dat se somwylen aen anderliên goet vielen,

 

Laet se ghewerden in allen wijcke,

 

Ghy crijght winnynghe van 't goet en ick de zielen,

 

Ter weerelt en gaet niet sonder practijcke,

 

Dit volcxken es de stercte van uwen rijcke.

 

 

[p. 103]

 

De zulcke Antekerst, mijn kint expeert,

 

Laet die alom regieren de landen,

 

Zoo werdy van hemlieden lief en weert,

 

Den gherechtighen zullen zy brynghen in schanden,

 

Meer dan een sal u daer in ghelanden,

 

En onser vele wilt u assisteren,

 

Ghewelt wert ghegrepen metten handen,

 

Daer up zoo moetty u rijcke fonderen,

 

Tot oorloghe en crijch moetty persuaderen;

 

Eyghen bate, die van u niet en sal vliên;

 

Met rooven het lant suldy alom occuperen,

 

Maer in u leerynghe en spreect gheen straffe van dien

 

Om u profijt en wilt haerliêr roof niet zien.

 

 

 

Ten slote bevele ic u, Antekerst, blyde,

 

Elck dat hem belieft te laten prekene,

 

Zonder de gheestelicke, zijt op hemlieden met nyde,

 

U afjonste op hemliên pooght die te vrekene,

 

Want gheen andere dan die staen my te verstekene,

 

Om dat de waerheit by hemlieden es bevonden,

 

My en roucx wat secte beghint te lekene,

 

En dat woort, Catholica, magh werden gheschonden,

 

Want van ons en wiert noyt eendracht ghesonden,

 

Alle tweedracht doe ick u allegieren.

 

Calvinus uut u ghesproten t'allen stonden,

 

Met alle de sectarissen zullen mijn rijcke vercieren,

 

Maer de waerheit sal altijts multiplieren.

 

 

 

1579.

 

L.H.M.