Pogen. Jaargang 2

[p. 361]

Nederlandsche letteren

Lodewijk van Deijssel
door Jozef Hollandt

VAN DEYSSEL zestig jaar.

Nu even stil gezeten en herdacht de eerste jaren van ons jongeman-zijn, onzen ingang in den tuin van de Nederlandsche Letteren.

Van Deyssel, hij was voor ons de tuinportier, die je onderzoekend aankeek met z'n scherpe schrijversoogen,: of je geen Contrabanden wilde invoeren.

Maar we waren met hem vertrouwd, en gaven 'm 'n knipoogje van verstandhouding; Z'n critieken, we lazen en herlazen ze, en zaten te springen op onze stoel bij zijn heerlijke, geniale scheldpartijen tegen de mannen van de oude school, en hadden 'n intens genoegen als hij schouwing hield op de parasieten van onze litteratuur, maar ook konden we avonden zitten genieten van z'n rustig-breed, contemplatief proza van het leven van z'n Vader en wel bijzonder van Frank Rozelaar, de scherp ontledende stijl van z'n verzamelde opstellen en niet 't minst van z'n ‘Adriaantjes’.

Hij was voor ons de held van onze jeugdfantasiën en de ridder zonder vrees op de toernooien onzer letterkundige Critiek.

Geenszins wil ik hier beweren, dat zijn critieken niet onwaar of onbillijk konden zijn, dat hij de waarheid en de objectiviteit van z'n critiek af en toe niet opofferde aan 't verlangen om zuiver proza te schrijven, maar zijn verlangen was geweldig en heroïsch, en z'n proza tintelend van gezond leven, klaar en helder was 't water van z'n vinnige brandspuit, waarmee hij de stof en de ouderdomsgeuren spoot van de naar kamfer riekende statiejassen onzer deftige, Hollandsche litteratoren.

Hij was voor ons de man, waar we mee praten konden, en we namen 't altijd op voor zijn ‘partij’, zooals we vroeger, bij 't lezen van Indianen- of rooversverhalen de ‘partij’ kozen van hèn, die 't meeste durfden en 't ongeloofelijkste waagden.

Dat was de hartstochtelijke romantiek van onze jeugd en Van Deyssel heeft ons toen vurig en frisch gehouden en ons

[p. 362]

bewaard voor den ramp, van oude jonge-heertjes te worden in de Nederlandsche Letteren.

Hij gaf een gloed aan ons litterair bestaan, en geen gering deel nam hij in van onze letterkundige jeugd-gepeinzen.

Zijn taal was onze spreektaal geworden; we scholden mekâer uit, onder de vrienden voor ‘lollige krakeling’,‘knollige alikruik’, ‘fiksche kaerel’, en weet ik al wat meer, en als we mekâer tegenkwamen op straat, dan gaven we elkander 'n klap op den schouder, en zeiden we, gnuivend van genoegen ‘Wel Koos, kerel, blij da 'k je zie; ga je mee 'n borrel pakken, en hoe staat 't met de schrijverij?’

Zoo maakte Van Deyssel een deel uit van onze ‘litteraire lol’, en konden we avenden lang over hem boomen, verlangden we, hem 'ns te zien, en zeiden we tegen elkaar: ‘Verbeeldt je, dat ie nou 'ns binnen kwam; fijn zou dat wezen!’ We voelden ons ras echte tachtigers, toen de tijd der tachtigers al lang voorbij was, en we konden ons Van Deyssel niet anders voorstellen dan als 'n felle, jonge kerel.

Maar nu is er iets gekomen, dat heeft doen scheuren de sluier van romantische fantasie en vereering, waarmede we de persoon van den Heer Van Deyssel omgeven hadden; 'n gewoon krantenbericht: Van Deyssel zestig jaar.

Nu weten we 't met klare zekerheid: Van Deyssel 'n oude man; hij heeft z'n plaats gekregen in de geschiedenis van onze Nederlandsche letterkunde, en is daar als een mummie, ingepakt en wel, in z'n eigen genummerd vakje gelegd; men heeft al de plaats bepaald, die hij inneemt onder de nederlandsche litteratoren, en alleen 't tweede jaartal achter z'n naam ontbreekt nog, om de collectie volledig te maken.

Van Deyssel is er gewèest, zooals de heele Nieuwe Gidsbeweging er gewèest is, en ten slotte is uitgeloopen op 'n decadentie.

Op zijn verjaardag heeft hij ons als geschenk gegeven, de geschiedenis van zijn eigen leven; en dan herdenken we nu dit leven van dien grooten schrijver, en vinden nog ééne ópen plek in de krans van piëteit en vereering, die onze herinnering hem gevlochten heeft: als katholieken missen we in Van Deyssel den echten Thym, den Roomschen Thym.

[p. 363]

Zou het niet zijn mooiste en grootste daad zijn, als hij ons dièn teruggaf?

Ik heb dit geschreven, niet als 'n litteraire studie; dan had ik moeten spreken over Van Deyssel als criticus, prozaïst, romancier, naturalist, individualist, als etc., etc. dit laat ik over aan ouderen en meer bevoegden, die als zijn tijdgenooten zich zijn persoon wellicht zuiverder kunnen voorstellen.

Mijn bedoeling was slechts, te zeggen, wat al zoo lang mij op de lippen lag, en blij ben ik, als blijk van pure vereerende erkentelijkheid, dit nu op dezen zijn zestigsten verjaardag te hebben mogen doen.

den Haag, 15 Sept. '24.