Pogen. Jaargang 2

[p. 333]

Het Urbaansch sonnet of de Heroplevende Sonnetten-Industrie in Vlaanderen

‘La poétique nouvelle supprime les formes fixes.’
(Emile Verhaeren.)

TOEN ik de nieuwe verzenbundel van Urbain van de Voorde ‘Diepere Krachten’ gelezen had, droomde ik dien nacht van 28 rekken vliegen-lijmstokken, elk rek van 14 stuks en iets later van een schoolmeester die 28 telramen in zijn klas opstelde, terwijl hij de balletjes om de beurt rangschikte van 10 tot 11 en van 11 tot 10. Deze bundel bestaat namelijk - evenals de ‘Haard der Ziel’ die voorging - uit 28 sonnetten + een Eindzang. Het mooiste van m'n droom was dat de eenzijdig-verstandelijke heer Dirk Coster uit Amersfoort (overigens een interessante zij-figuur) deze lijmstokken op Vlaanderens en Hollands paden rondventte en hij hierbij een liedje zong, zoo ongeveer als: ‘Kom in m'n armen, o, dichter-van-m'n hart!’

We hebben dus weêr een sonnetten-dichter meer in onze Vlaamsche Beemden aan wien het breedelijk toegestaan is uitgestrekte sonnetten-webben te spinnen in de Amersfoortsche hei. De ruimhartige toezichter hierover is nogmaals Dirk Coster, tevens de ontdekker, de schutspatroon en de ontginner van deze heroplevende sonnetten-industrie in ‘De Stem’.

Urbain - ook een placiede naam voor een Muzenzoon! - behoort tot de klasse der ‘goedmeenenden’, die, daarvandaan reeds, ongestraft zijn sonnetten als telefoonpaal-ramen langs de literaire nederlandsche weg mag planten: hij ook heeft concessie van het Hooger Letterkundig ‘Stem’-Beheer om de buurt te bederven. Want dat hij de ‘buurt’ bederft, geloof me...

Allereerst hebt ge in die befaamde buurt de ‘site historique’: Van Nu-en-Straks, een landschap dat zoo stilaan bij de onaantastbare monumenten gerekend wordt. Zou je denken dat het sonnet van Van Langendonck in deze omgeving het Urbaansch Sonnet verdraagt? Of dat een historisch-kritische Vermeylen of een beelden-warme van de Woestijne deze dikhuidige sonnetten-aanmaak als de nabloei op de 90^ers erkennen? Op de stoep zullen zij wellicht Urbain een verbloemd komplimentje maken: hun naar-

[p. 334]

binnen-gekeerde eerlijkheid zal ze eenvoudig den neus toeknijpen.

Elders reeds gaf ik als meening te kennen dat het Urbaansch Sonnet de Van-Nu en Straks-generatie in diskrediet bracht. De nog overblijvende 90^ers - allen, zooals het hoort, op literair fatsoen gesteld - kunnen toch weinig met een ‘marodeur’ gediend zijn die al het individualisme van '90 opnieuw herkauwt en in eentonige dikhuidigheid het Van Langendonck-sonnet nastapt. Trouwens: de gewone rethorische verlakkerij na elke merkwaardige beweering. Zoo een dichterlijk geval bespoedigt erg duidelijk het werkelijk einde van de 90^er kunstperiode.

Ik heb mij moederlijke moeite gegeven die 28 sonnetten ‘door te waden’. Kritici moeten in een vers naar klank-kwaliteiten, naar visie, naar plastiek zoeken. Op het schaaltje van eigen ziel moeten zij het levensrhytme afwegen. Van dit alles is bij Urbain's ‘Diepere Krachten’ de waarde zeer onevenredig. Na lezing van 28 × 14 versregels met hun steeds terugkeerende, vervelende visie, (afgeschaafde macaronie-staafjes) met immer dezelfde makke neerslag van rijm op rijm, (Oh! qui dira les torts de la rime!) met altoos dat gemam en gelurk aan paar en onpaar, wordt de geduldigste lezer wel ietwat roezig. De indruk komt los dat de innerlijke bewogenheid van de dichter nagenoeg alleen in den uitwendigen gang van het klinkdicht vastzit, net als vroeger bij de Alexandrijnen-dichters. Iets ‘aangeleerd’, de vaardigheid van het sonnettale vak. En bij Van de Voorde is die bewogenheid zwaar op de hand, als lood...

Tevens zijn de meesten dezer sonnetten beelden-leeg, als ongevulde nissen. Er is onnoemelijk weinig beelden-plastiek in die 28 sonnetten-kamertjes: waar die soms opduikt schudt ze zeer erkenbaar de rhetorische panache. En daarnevens eischt die lappedief van een sonnet - zooals Urbain dit beoefent - zoo almachtig veel gehaat woordmateriaal dat niet weinig versregels vol opstopsel zitten, ja, toegekurkt zijn met ‘worths’, om den wil der noodige versvoeten!

Het goede in deze verzenbundel bestaat in hoofdzaak uit een zekere philosophische gedachtelijkheid die een ethische zijde heeft, maar deze dan weêr te zeer aan beredeneering gehecht. De kwade kant dezer ethiek? Wel ja, die is er kriegelig-veel: van de Voorde is de verlepte, ontzenuwde, en uitkomstlooze agnostieker, die de driemaal-heilige Naam Gods louter als een ornans epitheton,

[p. 335]

zonder kristelijke beteekenis, misbruikt, een moreele levenshouding aanneemt die God beleedigt en de menschelijkheid onteert. Wij verwijten hem zijn laffe overgave aan het wijf, zijn lyrische verheerlijking van hoererij. Drieste versregels zijn hiervan aan te halen en fatsoenshalve - scheldt ons nog eens uit voor ‘Tartuffe's’, toe! - laten we dit na...

Wat we in die verkleide, groezige sonnetten ‘ruiker’ missen is de warme levensmildheid van een Van Duyse en de hartstochtelijke zielsverscheurdheid van een Van Langendonck. Astrolatisme - veel koude ‘sterren’ rijzen aan Urbain's sonnettenhemel - kan dit gemis geenszins vergoeden. Er is iets van een ongure nacht-kelderigheid bij deze vlaamsche poeët, die bovendien lijdt aan een moreel spit, zoodat hij zich niet oprechten kan tot God.

Dat hij, klaplooper bij Van-Nu-en-Straks, tevens in de lij ligt van het oude rederijkende Vlaanderen dat is ons verder na kontrool gebleken. De Urbaansche sonnetten-taal ligt ver achterwaarts aangezand, via Van Langendonck langs Van Duyse tot zelfs bij Blieck. Van de tusschen-bankjes rep ik niet.

Lees Van Langendonck's ‘Verzen’ nog eens na en wie een beetje geoefende aanvoeling heeft van een gedicht, komt alras tot de bevinding dat V.D. Voorde, zonder Van Langendonck's Kristendom, deze door een lampglas nagalmt. Zoo is de behandeling van het sonnet - ‘ce grand niais’ - er heusch niet op vooruitgegaan, noch technisch, noch rhytmisch. Zelfs tegenover het frisscher en fijner-gebouwd sonnet van een vroegere Jan De Laet (1837) moet Urbain van de Voorde het afleggen.

Beluister eens goed de ondertoon van de volgende verzen die ik uit Van Duyse en Blieck aanhaal en bevraagje zelf (afgezien van het mildere bij Van Duyse en het breedsprakige bij Blieck) of Van de Voorde geen rhetorische verwantschap heeft met deze twee.

Hoor Van Duyse in zijn befaamde ‘Nathalia’:

‘Waar waart gij, dierbre, dan? Niet aan mijn zijde, ach, zuster,
Gij knielde in 't vaderhuis, welks eerezuil bezweek.
Gij badt: 't verbrijzeld hart klopte U allengs geruster.
't Gebed was U Gods stem, die 't stormnat effen streek!
En nu, al waggelend den tempel uitgetreden,
Volgde ik, met broeder, 't lijk der wellust onzer ziel.
Toen heb ik, zuster lief, voor U, voor U gebeden
Op wie de laatste straal dier stervende oogen viel!

[p. 336]

Verleggen we het rhetorisch kontakt verder naar Blieck:

O, gronden, heeft de stem des Heeren reeds geklonken?
Ik zie geen beendren meer in uw geschonden aerd'.
De tomben zijn geslecht, uw terpen zijn gezonken,
En 'k zie den dood niet meer die op uw vlakte waert’.

En veel later, in 1924, Urbain Van de Voorde aldus:

‘'k Schrik soms toch op: is 't val of is 't ontwaken?
Dan lijkt de zielsroes me enkel bleeke schroom
en de eeuwge mensch in mij kan niet verzaken
en houdt nog nauw de almachtige drang in toom -
Maar 'k weet: uw liefde-ziel zal de oerdrift blaken
tot één rein heil van leven en van droom’.

Nie-waar, niet enkel de aan- en naslag van het vers, maar zelfs de wijze van zins-behandeling, de keuze van het verbum, - in één woord: zijn versificatie - is bij Urbain Van de Voorde verwant aan die twee vroegere vlaamsche dichters?

Tusschen het aangehaald vers van Van de Voorde en dit van Blieck ligt de sprong: 1924-1845 en even iets vroeger (1841) het vers van Van Duyse. De sonnetten van Van Langendonck bewegen rond '90.

Men voelt dadelijk - meerdere aanhalingen zouden nog beter zijn doopceêl lichten - dat bij Van de Voorde de poëtische navelstreng gebonden is aan het rederijkend voorgeslacht en dat de rhetorische draad van '30 tot '90 duidelijk doorheen het dichterlijk weefsel van het Urbaansch Sonnet loopt. Onderlinge benadering van taalgeluid en visie, verwoording en versgang, die bij Van de Voorde door de invloed van Van Langendonck - en misschien wel door enkele sonnetten van Kloos - ietwat naar ons toegegleden is.

Zoo daagt dichter Van de Voorde op de letterkundige tribuun in ouwe kladden tot op naad en draad versleten. Bedenkelijk wordt zijn geval als we ons verbeelden wat die dichter zou zijn geweest, ware hij even vóór de 90^ers in zijn rhetrozijnen knoppies verschenen! En nu is hij als een ‘trainard’ met die dichterlijke spullen minstens 20 jaar te laat gekomen! Dat ‘De Stem’ hierover eens een referendum opene onder de vlaamsche en hollandsche schrijvers. Hm! Hm!

KAREL VAN DEN OEVER.