Pogen. Jaargang 2

[p. 239]

Een paar vragen
aan de Vlaamse toneelschrijvers^(*)

De Vlaamse toneelschrijvers hebben het lang niet zo lastig als hun Noordnederlandse broeders. Deze laatsten leven in omstandigheden, die men gelukkig noemen kan, maar die zeker niet geschikt zijn om een scheppende dramatiek te helpen bevorderen. Inderdaad biedt het land zelf waarin zij werken en dromen hun niet bijster veel dramatiese problemen. Nederland lost de sociale vraagstukken, die er zich opdringen, op door maatregelen van ekonomiese aard. De gevaren die er aan verbonden zijn, laten het leven zelf onaangetast. Het mag zijn dat de mensen er zuiver rationele besluiten trekken, maar zij houden liefst geen rekening met hun menselik gevoel. Dientengevolge is het moderne Holland het land van de louter private dramatiese konflikten. De aloude gegevens: een moord, een echtbreuk, een ongelukkige liefde, ziedaar de eeuwige, huiselike thema's, die geen plaats laten voor thema's van publieke aard die de ganse volksgemeenschap aangaan. Wij moeten honderden jaren achteruitgaan om een grote dramatiek te begroeten, Vondel schreef in een tijd, toen het land pas in zijn volle diepte werd omgewoeld, en wat hij schreef dat waren de voor zijn tijd representatieve stukken. Voor de levende generatie hebben ze nog enkel een historiese waarde. De Gijsbrecht rijst telkens weer vóór ons op uit de diepten van al maar meer verbleekte herinneringen.

Gans anders is het gestaan en gelegen in Vlaanderen, waar men, zonder dat men zich daarover hoeft te verbazen, nog mensen aantreft van het slag van Dostojewski. Om reden dat het hele sociale samenstel er nog in een problematiese toestand verkeert, wat wel degelik een dramatiese toestand kan worden genoemd. Wij kunnen de vraag stellen waarom de Vlaamse dramaturgen niet zonder verwijl grijpen naar deze stand van zaken, en hem maken tot een thema voor hun poëtiese arbeid. Wat zich van 1832 af tot op de huidige dag in Vlaanderen heeft afgespeeld, al de openbare krisissen uit deze periode, van af de figuren en de gebeurtenissen uit de tijd van Koning Leopold (het Congovraagstuk) tot en met de jongste feiten uit de Vlaams-nationalistiese politiek (Borms' gevangzetting, het inpalmen van de Antwerpse burgemeesterszetel); van de partijtwisten tussen liberalen en katholieken, tot de intrigues die hebben voorgezeten bij de uitbating van het Kempies kolenbekken, dat alles is materiaal om te verwerken op het theater, waar het, aan gene zijde van de werkelikheid, in nieuwe gestalten zal leven voor het volk.

Want het Theater gaat een gewisse ondergang tegemoet, wanneer het langer blijft wat het tans is, namelik een kijkgelegenheid waar de mensen het

(*) Dit opstel knoopt, in de geest van de schrijver, aan bij het Toneelnummer van ‘Pogen’. (red.)

[p. 240]

levenslot van een paar enkelingen, die hen vrijwel koud laten, zien uitbeelden. Op dat stuk, is voor de grote massa de bioskoop een zeer geschikt amusements-instituut. Daarentegen heeft men totnogtoe geen plaats weten te ontdekken waar men de grote publieke problemen van deze tijd op de wijze der kunst zou kunnen zoeken op te klaren. Een rhetories sukses in de Kamer van volksvertegenwoordigers, een goedgesteld artiekel in een of ander dagblad, een voordracht die in een Radio-apparaat wordt gesproken: daarin pas vinden onze tijdgenoten een gelegenheid om hun kommer en hun hoop, hun mening en hun uitspraak in zekere dingen, in een minder of meer artistieke vormgeving belichaamd te zien. Het theater, waar in de echtste zin van het woord, de problemen worden tot beeld, gebaar en woord, heeft zich tot heden tevreden gesteld met de problemen uit vergane tijden en vreemde landen, en met de verborgen levensloop van enkele individuën.

De deelname aan de politiek, die in Vlaanderen heel wat krachtiger en algemener is dan in Holland, kon voor de Vlaamse dramaturgen een spoorslag wezen om een vooruitsprong van belang te doen op de weg van de kunst. Het kontakt met hun publiek zullen zij heel wat makkeliker weten te bereiken dan in Holland, waar een drama over het vraagstuk van het zelfbestuur in Indië, waarbij authentieke feiten en personnages te pas zouden komen, slechts als een curiosum zou worden aanzien en aldus naar waarde geschat. Deze waardemeter, die het kunstwerk afmeet naar het quantum genot dat het te brengen vermag, doodt iedere levensmogelikheid van het moderne drama in de kiem. De aktiviteit, die wij te aanschouwen krijgen op de scène, moet de ganse zaal overmeesteren, zodanig dat zij niet slechts voor een paar uren de toeschouwers in haar tover gevangen houdt.

Niet alleen een scherpe belichting, maar een beslissende korreksie van de machtsgroepen die in België onderling naar de heerschappij streven, wordt allicht bereikt wanneer men er toe komt op de scène de dingen bij hun ware naam te noemen, en de stand van zaken in zijn naakte realiteit af te schilderen. Men kome niet aandragen met de bewering: dat aldus geen artistiek effekt wordt beöogd. De sterkste kunstwerken worden juist als dusdanig erkend omdat zij de grenzen van hun eigen sfeer hebben verbroken en, doordat zij ingrepen in het leven van hun tijdgenoten, medehielpen aan de hervorming van het wereldbeeld. Waar de toestand zo gunstig is als in Vlaams België, waar namelik onder de mensen zoveel sociaal-dramatiese gegevens klaar liggen, die wachten op de sociaal-dramatiese vormgeving van het huidige Vlaanderen, zou men daar niet de vraag mogen stellen: waarom de Vlaamse dramaturgen zo lang aarzelen om op de scène de geschiedenis van hun tijd en van hun volk te schrijven?

Dr. F.M. Huebner.