Pogen. Jaargang 2

[p. 182]

Het Noordzee-Theater te Knocke
door Huib Hoste.

DEN dag der inhuldiging was de tooneelzaal in banketzaal veranderd; pas waren de gasten binnen of een van mijn vrienden kwam me vertellen dat iemand - hij noemde hem niet - als critiek op mijn werk de volgende vraag stelde: waarom krijgen we hier geen cubistische glazen en borden?

Zeer grappig - maar welke mentaliteit toont dit aan! Er wordt je om een tooneelzaal gevraagd: je tracht ze zoo practisch mogelik te maken wat publiek en tooneel betreft - je tracht ze zoo eenvoudig mogelik te maken wat opbouw betreft - en, omdat het geen historische krulletjes vertoont, meenen de ‘kenners’ geestig te doen met je werk cubistisch te noemen, blijkbaar niet wetend dat dit woord met een zeer bizondere beteekenis aan zekere schilderijen gegeven werd en bij architectuur niet van pas komt!

Het gaat hier niet om cubisme, Mijnheer, wel om bouwkunst.

Toen ik eind 1922 belast werd met het ontwerpen van een hotel en tooneelzaal te Knocke, en zag hoe er voor deze laatste een onregelmatig vierkantig terrein voorbehouden was, herinnerde ik mij dat het Amerikaansche tijdschrift ‘Architectural Record’ in zijn Septembernummer 1922 een nieuw theatertype beschreef, door een tooneelspelder M^r Jorman-Bel-Geddes ontworpen voor een zuiver vierkant stuk grond. Een der eigenaardigheden van dit mooie schetsontwerp ligt in de plaatsing van het tooneel in een der hoeken van de zaal. Daaruit volgt dat de hoofdas van zaal en tooneel de diagonaal is van den vierkanten plattengrond, dus de langste lijn die in een kwadraat kan getrokken worden.

Aangezien ik meende vóór de beste oplossing te staan voor een tooneelzaal op het gegeven terrein, heb ik mij aan het Amerikaansche schetsontwerp gehouden en het voor het eerst verwezentlikt, wat betreft de ligging van het tooneel en het schikken der zitplaatsen.

Het tooneel vormt in plattegrond een kwartcirkel; de zitplaatsen zijn evenwijdig aan de ronde kant ervan gerangschikt, zoodat iedere toeschouwer, zoowel beneden als op de tribune het tooneel op zijn volle breedte kan overkijken. Gezien de vele vereischten van het programma: toegang, ± 500 zitplaatsen met dwarspaden, tooneel, kleedkamer voor mannen, id, voor vrouwen, bergplaats, electrische cabines, bioscoopcabine, werd het tooneel op zijn minimum gebracht, wat oppervlakte betreft.

Het groote vertrouwen dat de opdrachtgevers in hun bouwmeester stelden, de volledige vrijheid welke zij hem gaven, hebben mij toegelaten enkele nieuwere gedachten op gebied van tooneelbouw te verwezentliken, en voor zoover ik weet hebben de opdrachtgevers zich daarover nog niet beklaagd. Tooneelmenschen die bij het binnenkomen in de zaal, een raar gezicht zetten, waren na het eerste bedrijf verzoend, na afloop van het spel enthousiast!

Laten we mekaar goed verstaan: ik denk ook maar geen oogenblik dat al het allermodernste te Knocke verwezentlikt is! Het gaat allereerst om een zeer

[p. t.o. 182]

Het Noordzee Theater te Knocke.

[p. 183]

bescheiden zaal; vervolgens staan we voor het zeer eigenaardige feit dat tooneelmenschen en bouwmeesters met groote kans op zekerheid vermoeden hoe of het tooneel zich zal ontwikkelen, terwijl de tooneelschrijvers ons nog geen moderne stukken gegeven hebben!

Het is toch een feit dat het oud tooneel niet meer beantwoordt aan de eischen van het publiek: o.m. moet de sterke afscheiding tusschen dit laatste en de tooneelspelers verdwijnen; daarom hebben wij ons tooneel in de zaal vooruitgebouwd, en beschikken zoodanig over een proscenium, en wel van die afmetingen dat het kan afzonderlik bespeeld worden; daarom ook is het van uit twee deuren toegankelik⁽¹⁾. Het voetlicht werd natuurlik afgeschaft.

Verder heeft het naturalisme op het tooneel niemand voldoening geschonken. Hoe kunstmatig de perspectief der beschilderde doeken ook zij, van af gelijk welke zitplaats gezien is ze valsch; de geschilderde boomen, schoorsteenen, kasten, spiegels, deuren enz. vertoonen niet de minste werkelikheid; zij lijden onder het gebrek aan volume, ze hebben geen lijf, werpen geen schaduwen.

Wij hebben ons dan ook direct van het naturalisme afgewend, en een abstract schema ontworpen dat op zeer knappe wijze door den heer G. Moulaert van het Théâtre du Marais te Brussel, ontwikkeld en uitgevoerd werd. Wij beschikken over den beschilderden muur achter het tooneel, drie stel doeken, drie beschilderde achterdoeken, het gordijn, twee zijschermen met wisselstukken, en een aantal blokken van verschillende vormen en grootte.

De belichting bestaat uit drie verschillende lichtbronnen: in de twee hoeken der zaal, op tribunehoogte, is er een lichtcabine die vier sterke schijnwerpers bevat; al boven achter de tooneelopening zijn twee lampen aangebracht terwijl wij achter de tooneel over een verplaatsbare voetlamp beschikken. Ieder licht kan wit zijn of gekleurd.

Met deze weinige toebehooren kunnen we heel wat verwezentliken. Natuurlik trachten we niet een boerenhuis of een heerenkamer na te bootsen, wel de stemming te verwekken, het begrip van een boerenhuis, een landschap, een kerk enz.: dit bereiken wij met onze twee zijschermen; het overige decor bestaat uit gordijnen en blokken. Op ons zeer ondiep tooneel is het ons mogelik zeer sterk het gevoel van diepte te geven. Dageliks vinden onze menschen nieuwe mogelikheden in hun tooneel, en zij zijn er over tevreden.

Wat kan een architect meer verlangen?

(1) De Heer M. Van Vlaenderen heeft ons bij het ontwerpen van het tooneel zeer nuttige wenken gegeven.