Pogen. Jaargang 2

[p. 115]

Echo's uit de Buitenlandsche Literatuur.

René Arcos over de liefde in de hedendaagsche literatuur

RENÉ ARCOS, de jonge Fransche dichter en mederedacteur van het maandschrift ‘Europe’, een vurig pacifist, die gedurende den oorlog in de nabijheid van Romain Rolland (Genève) met al zijn krachten trachtte een sfeer van wederzijdsch begrijpen te scheppen tusschen de volkeren, heeft voor het Vincent van Goch genootschap, in den Haag, een keurig-opgezette lezing gehouden over ‘l'Amour dans la littérature contemporaine’.

Het klein getal toehoorders (hoogstens 15)! was wel de sterkste bevestiging van de algemeene onverschilligheid van dezen tijd, waarover spreker het had bij den aanvang van zijn lezing.

In het eerste gedeelte daarvan, na op de onvruchtbaarheid gewezen te hebben van de oorlogsjaren, wat betreft het voortbrengen van letterkundige genieën, na gewezen te hebben op de ontzettende onverschilligheid der menschen tegenover het leed van hun medemenschen, gaf spreker ons 'n kort overzicht van de verschillende letterkundige perioden, waarin de fransche schrijvers de onverschilligheid, de liefdeloosheid tot theorie verheven hebben.

De Parnassiens met hun ‘L'art est la religion du non amour’; de symbolisten die naar het woord van Paul Adam als kunst beschouwen. - ‘Inscrire un dogme dans un symbole’, tot de naturalisten toe, die als reactie op de Tour d'Ivoire der romantiekers, den mensch als eene matière relique behandelen, allen zagen het leven voorbij, kenden de liefde niet, en bleven als mensch buiten hun kunstwerk staan.

In 1885 onder invloed van Kropotkine kreeg men in de letterkunde la passion du sacrifice; Paul Adam, Barrés, Emile Verhaeren, Lemonnier, Maeterlink; maar 't bleef bij letterkundig dilettantisme.

De schrijvers van heden, laten zich aan den mensch niet gelegen - het publiek leest alles, vooral wanneer niet te veel noch van z'n hart, noch van z'n geest verlangd wordt. 'N boek wordt gelanceerd met dezelfde handigheid waarmee men 'n nieuw koffiemerk in den handel brengt en iedere uitgeverij houdt er haar eigen specialiteit op na. Daar waar men zich niet verlustigt in pornographische lectuur, klemt men zich vast aan den roman d'aventure, aan den uitheemschen roman, waarin men dezelfde geneugten smaakt als vroeger het volk bij het zien van 'n

[p. 116]

circus. Vandaar het succes van 'n Pierre Benoit met z'n Atlantide. Het is bijna knap geschreven, maar de mensch van heden heeft diepere behoeften, hij wil 'n ernstige stem hooren van heel nabij zooals die vroeger geklonken heeft in de belijdenissen van 'n Augustinus, in het levenswonder van 'n Franciskus.

In het tweede gedeelte van zijn lezing behandelde spreker eenige der voornaamste fransche en buitenlandsche schrijvers in het bizonder.

Kipling, zoon van een ras door het succes verwend, in wiens werk weinig liefde voor den mensch te bespeuren valt, werk dat allerminst geschikt is om de menschen tot elkander te brengen.

Flaubert, de grootste pessimist, die in z'n werk enkel de lafheid, de leelijkheid, de onbenulligheid van alle leven schildert en belicht, maar wiens brieven toch getuigenis afleggen van medevoelen, van behoefte aan liefde.

Anatole France, het letterkundig genie van ons ras, wiens helderziendheid meer dan een zijde van de wereldkwaal belicht heeft maar die er zelf prat op gaat met de menschen geen medelijden te hebben en als theorie huldigt ‘n'apportez à rien une importance exagérée.’

Guy De Maupassant, die in z'n novellen van 'n groote liefde getuigt, maar die in z'n groote werken negeert.

Eindelijk heeft spreker het over Romain Rolland, Hij noemde z'n Jean Christophe, ‘le résumé de toute une époque.’ In dit werk vindt de mensch van dezen tijd zich zelf terug niet alleen met z'n zwakheden maar ook met z'n hoedanigheden, met z'n goede krachten, zooals men het ook heeft bij de groote Russische schrijvers en bij Whitman.

Na een kort woord over het fransch Tooneel dat nog teveel onder den invloed staat van de noorsche dramaturgen en evenmin als de literatuur blijk geeft van liefde, besloot Arcos met een zinsnede van een Franschen dichter, gesneuveld in den oorlog ‘Enfin le monde peut s'ouvrir à l'amour.’

Armin T. Wegner over de Jonge Duitsche Literatuur

Voor 'n klein getal leden van de Vincent van Gogh genootschap hield eveneens de jonge duitsche, sociale dichter Armin T. Wegner een voordracht over de jongste ontwikkeling van de duitsche (sociaal-revolutionaire) dichtkunst.

[p. 117]

Armin T. Wegner vertelt over zich zelf, in een opstel getieteld ‘Torso des Lebens’: In een zwarte fabriekstad werd ik geboren. Mijn vader was een star burokraat, mijn moeder een sociale opstandige. Zeven scholen in Schlesiën en aan de Rijn betwisten mekaar de faam: dat ik hun slechtste scholier geweest ben. Toen ik dertien jaar oud was, vond ik electrische machines uit. Op vijftienjarigen leeftijd begon ik te dichten. Als zeventienjarig jongmensch ontvluchte ik de verpeste stad, en leerde op het land, in dagelijksche kommunie met de goede aarde, mijn verlangen naar 's levens reinheid te boeten. Ik ging ter school bij Shakespeare, Marie Wegner, Goethe, Tolstoï, Laotse en Whitman. Ik zag, als 'n soort globetrotter, geheel Europa, en de Afrikaansche kust. Beurtelings ben ik landbouwer geweest, havenknecht, tooneelrat, huisleeraar, volksredenaar, verliefde en zonneklopper. In de bloedige loopgrachten in Polen vertoonde zich aan mij het gelaat der menschheid, in de krampverwrongen gezichten der dooden. Ik leefde den ondergang mede van het Armenische Volk. Altijd voelt zich mijn hart gestuwd naar de vertrapten en de uitgestootenen. De helste vrouw, die ik op dit wereldrond heb ontmoet, werd mijn echtgenoote. In de oogen van mijn kind zie ik den weg dien ik te volgen heb doorheen het bloedig avontuur der eeuwen.

Armin T. Wegner publiceerde reeds diverse prozawerken en ook een vijftal bundels gedichten waarvan de meest opmerkenswaardige heeten: Das Antlitz der Städte; Höre mich reden, Anna-Maria; Die Strasse mit den tausend Zielen.

Hij is een van de meest markante figuren uit de vroegrijpe jeugd van het Europa onzer dagen. Niemand minder dan Stefan Zweig getuigde over hem: ‘Ich weiss wenig Gestalten in der neueren Jugend, deren Aufstieg und sittliche Haltung eine so runde und reine Linie nach oben spannt wie das Werk dieses wahrhaft liebenswerten jungen Armin T. Wegner.’

Het was duidelijk af te lezen van zijn gezicht, zijn fijn-beschaafd gezicht met de diepe, gitzwarte oogen, dat deze dichter veel gezien heeft, veel heeft medegevoeld en, spijts vele bittere ontgochelingen, toch vervuld blijft van een hooge hoop. Hij heeft immers geloofd in de eenheid aller volken; in de heiligheid van den arbeid, van de machine; hij kent niet den God die tóch door zijn mond sprak: dát is de tragiek van zijn wezen.

[p. 118]

Ziehier thans, in het kort samengevat, zijn voordracht voor de leden van de Van Goch Kring:

We leven in een tijd van verval, gansche werelddeelen zijn verbrokkeld, vele staten zijn verscheurd, en uit bijna elk gezin is de vrede gebannen. Klein is het getal dergenen die een lichtend punt ontwaren boven deze donkere aarde.

Na het naturalisme van 'n Ibsen en 'n Zola kwamen Stefan George, 'n Hugo von Hofmannsthal, 'n Rainer Maria Rilke, 'n Richard Dehmel aandragen met een nieuwe romantiek, rijker en dieper. Zij louterden en vernieuwden de taal en waren de baanbrekers voor dezen tijd.

Na hen stonden de visioenaire dichters op, de dichters van de Groote stad, van de machines. Zij die aan de menschen de schoonheid zouden openbaren van de stad. Garsjien in Rusland, Walt Whitman in Amerika, Verhaeren in Vlaanderen gingen vóór.

Franz Werfel, Paul Zech, volgden in Duitschland; voor hen herrees in de groote stad, het symbool van het noodlotsidee der menschheid. Zij bleven niet bij een pure beschouwing en kwamen tot verzet tegen het stadsleven dat den mensch tot slaaf maakte van de machine, zij droomden van de eenheid van Europa.

De oorlog sloeg hun ideaal aan stukken... maar na korten tijd stonden de dichters weer op en met Arnold Holtz wilden zij nog slechts de naakte ziel uitdrukken.

Zij werden expressionisten (Kunst ist Gabe, nicht Wiedergabe) zij wilden als God een nieuwe wereld scheppen.

Zoover ging hun verzet tegen alle traditie en gezag, dat zij zelfs de taal, in hun telegram-stijl, zagen sterven in hun handen.

Onder hen waren de sterksten: Hasenclever met z'n Vater und Sohn, Von Unruh, Stramm en Becher.

Nu zoeken de besten na diepe meditatie de eenvoudigste vormen tot uiting van hun persoonlijke gevoelens.

Veel vertwijfeling, onzekerheid en onrust is er in hun werk.... kan het anders... de dichter is immer de spiegel van z'n tijd, van z'n volk... maar deze dichters zijn ook de propheten, de zieners der toekomst, die door hun scheppend woord den modernen mensch zullen redden van den ondergang zooals destijds 'n Dante, 'n Michel Angelo dat hebben gedaan.

Den Haag.

V.H.