Pogen. Jaargang 1

[p. 259]

Uit ‘De verrukkingen van Karel Johan Godevier’
door Wies Moens.

De student.

Mijne Heren!

De grote, blonde praeses staat achter de tafel en hamert. Uit de diepe vergaderzaal joelt het Io Vivat tegen de zoldering op. De zang beukt de presidentstafel met het groene laken, zoals een sterke golf de dijkrand. Bierpotten rinkelen tegen mekaar. Een dikke rookwolk drijft over de koppen.

Mijne Heren!

De blonde praeses hamert onvermoeibaar. Tien, vijf, drie stemmen klinken nog even op uit het orkaan van daareven. Het laatste gerucht is een homeriese schaterlach uit de diepste diepte van de zaal.

De blonde praeses kucht. Zet zijn baret recht. Spreekt.

Mijne Heren!

Wij vergaderen van avond om de intrede te vieren in het corps Gaudeamus van een nieuw lid: de heer Karel Johan Godevier, sedert gister student in de Letteren aan onze edelmoedige Alma Mater.

Geroezemoes: Leven in een poel. Twee, drie stemmen: Bravo! - De praeses krult zijn bovenste lip. Hij buigt voorover met de twee handen steunend op de tafel.

Mijne Heren, ik verzoek u vaderlik deze jonge, onervaren knaap welwillend op de weg te willen helpen, de drievoudige weg die leidt naar ‘De Zwarte Kater’, de amigo en het kantoor van Balthazar de jood, opdat hij als waardig kommilitoon zijn dagen zou mogen slijten in dorst, schermutselingen en verlegenheid van specieën. Ik heb gezegd. Een donder van applaus rolt door de zaal. De praesis hamert. - Ik verzoek de groen Karel Johan Godevier trouw te zweren aan de statuten van het corps.

Vooruit nu, Karel Johan Godevier, mijn lieve kameraad! Vandaag ben je niets meer dan een holle flesch die in het water wordt geslingerd. Loop je eigen stuk breken tegen de presidentstafel. Het zal een schoon rinkelend geluid geven in het geraas der dronken kommilitonen.

Dit zal je nieuwe waardigheid zijn: alle schuchterheid af te leggen waarmee je moeder je heeft omkleed, stil te leggen de vlucht van je

[p. 260]

hart naar God in de mensen, een brallende stem te worden in het koor, een wrak dat in de blauwe nacht langs de huizen dobbert!

Diezelfde avond heeft de groen Karel Johan Godevier een smet geworpen op het eeuwenoud blazoen van het corps Gaudeamus. Bleek, bevend, stapte hij door de zaal, voorbij de tafel, waar de praesis op hem te loeren zat met ogen van een los, op de deur toe. En stond in de koele nachtstraat.

Het hoog, verlicht lokaal brak in vloeken en huilend awoert los achter deze apostaat van het eerste uur.

Karel Johan rende de straat af. Doolde langs het water. Een dronkaard zeilde langs hem voorbij. Verder hoorde hij een deur die toesloeg en de scherpe gil van een vrouw als een noodsignaal over de donkere stad.

Tastende vond hij den weg naar zijn koud, armzalig kwartier: een witte dakkamer waar het water 's morgens vervrozen stond in de kan. In een zijkapel van de kathedraal lag hij 's morgens geknield aan de kommuniebank. Binst de dag liep hij in zijn donkere plunje de kolleges af. 's Avonds boog hij over zijn boeken, en werkte.

Het was wel een hard, eentonig monniksleven voor een jonge man in de volle kracht der jeugd, en met de stad rondom hem die dag en nacht zijn kluis besprong met het schuim van veel lillend, vurig leven uit de diepte waar hitte was en muziek. Maar deze jonge ziel stond uur aan uur gespannen als een boog waarop God zijn krachtigste, lichtendste pijlen lei. Over de zonden der stad stroomde onophoudelike vloed van reiniging en barmhartigheid. Bijwijlen had Karel Johan dit visioen: God hief de stad op als een drenkeling bij de haren, en bewaarde haar van ondergang! In haar uiterste stegen die op stapels rails en vuilnisbergen doodliepen in groezelig braakland daarachter (slagveld en Sommerfrische voor scrofuleuze kinderen) wist hij de stad gebouwd op het offer van honderden die zich hier met hun drift, hun schamelheid en de glorie van hun martelaarschap terugtrokken in vunzige krotten, als doodskameren!

Zekere dag stierf het zoontje van zijn hospita. De witte Dood had met zijn harde wijsvinger dit schoon voorhoofdje geraakt waarop het Leven nog niet zijn donkere ruen geschreven had. Het vlekkeloze voorhoofdje als een muziekblad waarop in latere tijd met veel moeite de klare kantiek van een strijd en een overwinning moet worden neer-

[p. 261]

gedicht. Karel Johan hielp het jongetje begraven en troostte de moeder.

Rond vespertijd zou hij niet meer de lichte stappen van het kind horen op de krakende trap. Van het kind dat de thee en het brood boven brengt, en straks in het deurgat staat met twee felle ogen als klare fanalen door de eenzaamheid van Karel Johan Godevier. Het was voor hem een smartelik verlies.

God echter is mild voor de kluizenaar in het witte dakkamertje. Op een namiddag in de Zomer - een zwerm Italianen had zich plots neergezet op de stad - stuurde Hij een klein zwart meisje in de straat waar Karel Johan woonde. Karel Johan hoorde mandoliengetokkel beneden. Hij trok zijn raampje open en zag het kind. Het kind keek hem aan met twee zoete, schuwe gazellenogen, en hief een schaaltje omhoog, naar Karel Johan toe. Hij gooide haar al zijn zakgeld. Iedere dag, rond hetzelfde uur, waarop vroeger het jongetje de thee bovenbracht, kwam het meisje en speelde onder Karel Johan's venster. Hij gooide haar telkens wat te grabbel: centen, peperbollen of amandelnootjes. In het najaar verlieten de Italianen met de trekvogelen de stad. Karel Johan bad zijn avondgebed zonder begeleiding van snarenspel.

De réveille

De sloppen van honger en dood hebben gebraakt. Hun weerbare mannen en vrouwen doorkruisen de stad. Thuis zitten de banjer en de burgersman te vloeken op de openbare macht die deze bleke, afzichtelike wezens liet loslopen om hen te verscheuren. De winkelhuizen zijn gesloten. In zijn donker plunje stapt Karel Johan door de straat. Hij botst op bereden politie.

Een grote baar die over de pleinen komt aanspoelen: zo is het geluid van een menigte aanrukkend op het hart van de stad. Karel Johan aanschouwt de regimenten van ellende: het volk Gods en zijn duistere vermetelheid. Hij wordt tegen de muur gedrumd. In een oogenblik ziet hij vóór zich: de oude boomveller, ginder ver, aan de voet van de oude dijk: hij biedt Karel Johan tabak en brood aan, en scharrelt over de puisten in zijn woelige baard; hij ziet twee oude vrouwtjes met manskleren aan die vlas keren in een sloot: zij zeggen ‘Dag meneer’ en lachen met hun tandeloze mond naar Karel Johan; hij ziet de grootmoeder die onder hare kapmantel eieren en spek draagt naar de afgesloofde buildragers en de bloedloze vrouwen. Hij ziet. Het bloed

[p. 262]

dat rolt in deze menigte is hetzelfde warme bloed dat van zijn hart naar zijn slapen jaagt, onstuimig. Dit volk huilt woorden die zich vasthaken in zijn hart als harpoenen. In de lucht is iets gebeurd: een bliksemen van blanke wapenen. De keien klapperen en kraken onder aanrukkende kavalerie. Uit de menigte stijgt een gehuil alsof zij de grond onder haar voelde wijken.

Plots: tussen de ruiterij en de massa is een man opgerezen: een donkere gestalte. Men heeft hem zien worstelen met een vrouw in de voorste rijen, nu houdt hij boven zijn hoofd een spartelend, hulpeloos wicht dat schreit. Hoog boven zijn hoofd houdt Karel Johan het kind, zoals de priester de heillige Hostie houdt boven zijn hoofd en de biddende scharen. Rondom hem is alles ledig: de ijlte vol vreselike verwachting. Het volk is achteruitgeweken, stom. Men hoort alleen het zwakke schreien der moeders. De kavalerie staat pal.

Met een vreselike daver stort de stad in mekaar over Karel Johan Godevier en het kind! Als hij weer tot bezinning komt, vindt hij zich zelf liggen tegen een lantaarnpaal; een kleine bloedpas stolt nevens hem op den grond; het kind is weg. Maar een politiedienaar zit geknield bij Karel Johan. Hij wordt gekneveld en weggebracht.

Vóór de rechter heeft Karel Johan zijn mond niet opengedaan. Hij dacht aan het kindje en zat aldoor te scheien. Met inachtneming van verzachtende omstandigheden, gezien zijn jeugdige ouderdom, werd de student Karel Johan Godevier tot zes maand tuchthuis veroordeeld. Hij had zich verzet tegen de openbare macht, en daar moest een voorbeeld zijn. Toen Karel Johan, na honderd tachtig dagen opsluiting in een vuns hok waar geen zon binnenkwam, de dag zag, was hij lijk een dier dat weken lang op stal heeft gestaan en nu de weide wordt opgejaagd, De ganse wereld draaide en duizelde rondom hem. De huizen wankelden, de straten liepen hoog verloren in de blauwe hemel. De stilte had Karel Johan zijn ziel bewerkt; met de zuivere desem van het lijden was hij doorkneed. Hij kon zijn ziel dragen als zeer zuivere was op het altaar des levens. De zonde in de mensen rondom hem had hij dorvorst; de zonde in de arme duisterlingen die met hem het zure gevangenisbrood braken en hun hart meteen in de zware benauwenis tussen grauwe, ziltige muren.

Hij was nog geen man, en toch geen jongeling meer. Zijn gezicht was vroeg oud geworden. Zes maanden waren voldoende geweest om zijn gelaat de kleur te doen aannemen van de grijze steen waarbinnen

[p. 263]

hij gevangen zat. Zes maand lang waren dag aan dag al de mizères van het menselik geslacht aan hem voorbijgegaan: een akelige, eindeloze stoet. In de donkere krochten der mensheid was geen geheimenis meer voor Karel Johan Godevier: zoo dacht hij, want van de sluipmoordenaar tot de verlepte onkuisaard waren alle godsverlatenen voor een dag, soms voor een uur, zijn lijdensgezellen geweest.

Barmhartigheid! Barmhartigheid! was de kreet die losbrak uit Karel Johan Godevier. Hij zou die kreet opslingeren tegen de gesloten herewoningen, tegen de gepantserde geldkathedralen en dwars door de ruit van het werkmanshuisje, waar gezelligheid was en vrolik gebabbel van kinderen. Als een pijl zou hij hem afschieten op ieder voorbijganger. Eén enkel ogenblik zou de wereld niets anders zijn dan een snik, een onmeetbare snik over het leed en de duisternis die zijn in de wereld: dan zou de wereld opnieuw aanvangen, een àndere wereld, een wereld van goedheid en liefde en mystieke broederschap!

Wanneer Karel Johan in het huis van zijn hospita binnenstapte, sloeg de arme vrouw haar handen voor haar ogen en barstte los in jammerlijk geschrei. Zó ellendig zag haar arme meneer er uit, ongeschoren, met blinkende pluuje en lange sluikharen. Hij troostte het arme mens en ging naar zijn kamer.

Er lag een brief van de Universiteit: een oproeping om te verschijnen voor de rektorale raad. Karel Johan ging er heen. Hij hoorde de sekretaris met droge, ontmenselikte stem het besluit aflezen waarbij hem de toegang tot de Alma Mater werd ontzegd ‘daar zijn gedrag van zulke aard was geweest dat zijn tegenwoordigheid een voortdurend gevaar voor de hem omringende jeugd moest worden’.

Karel Johan verdedigde zich ook hier niet, al wist hij meteen zijn ganse jongensdroom maar enkel puin meer te zijn. Hij kende dit land en de macht die er over heerste. God mocht het verhelpen! Maar Karel Johan zou het gewis niet meer beleven dat deze macht, die als een ijzeren reuzehand op het land drukte, zou worden afgehouwen en weggegooid. Het volk lag gebroken. Een menseleven was niet voldoende om het geteisterde bloed in dat volk op te jagen tot een alles-overweldigende, zuiverende zee. Op dat moment was er een stem die sprak in Karel Johan Godevier. Zij zei hem: dat alles goed was aldus: goed, dat hij, Karel Johan Godevier, niet verdorren zou in geleerdheid en folianten, goed dat hij niet ook eens als een heer zou

[p. 264]

wandelen door de straten en het uur vloeken waarop hij aan de duisternis van het geboeft zijn kleren had geschuurd.

Toen hij de trappen van de Alma Mater afdaalde, lei er op zijn gezicht een onuitsprekelike glans van berusting en kloeke standvastigheid. Een heerschap, dat benevens een paar dunne schrijfboekjes een fijne stick in de hand droeg, keek op naar de gestrafte en mompelde een verwijt in een vreemde taal. Karel Johan deed precies alsof hij ineens in een vlug tempo de overige trappen wou afdalen, zei: ‘Boe!’ - en het heerschap verdween spoorloos achter een straathoek.