Pogen. Jaargang 1

Poëzie

Het klare dagen, door Johan Theunisz, en Lofzangen, door Hendrik De Vries.

In het prospectus van de Uitgevers-Maatschappij ‘De Gulden Ster’ te Amsterdam, die zich heeft voorgesteld een reeks versbundels van de jongere Hollandse dichters te publiseren lezen wij:

‘Het ligt in onze bedoeling deze reeks bundels van Jongere Dichters te vervolgen. Hoofdzaak is, door lage prijs goede versbundels onder het bereik van het opkomend Jonge Holland te brengen. Alle medewerkers vertegenwoordigen een zelfde groep, weinig homogeen en vol van schakering. Geen monotoon geluid. Rijk van afwisseling, verschillend van overtuiging, maar allen levend in het Heden. Sterke, onstuimige jongeren, waaronder de devote peinzers, de stille genieters en de speelse optimisten, allen hun eigen plaats innemen.’

Twee bundels, de boven-vermelde, zijn reeds in deze serie verschenen. En er wordt ons van nu af werk aangekondigd van Willem de Mérode, Jos. van Wely, O.P., Ernst Groenevelt en Martin Permijs.

Het doel is lofwaardig. En de belangstelling moet zeker groot zijn. Zullen wij hier dan toch het nieuw geluid horen doorbreken, het geluid van een geslacht dat de poëzie weer als een levenstaak, één in en met het leven, heeft leren aanschouwen?

Laat het mij dadelik uitspreken: de eerstelingen uit deze serie zijn een ontgocheling geweest. Ik heb aan deze poëzie niets: de fijne impressionistiese dans-interpretaties van Johan Theunisz, noch de zware, bonkende lofzangen van Hendrik De Vries, hebben

[p. 239]

mij boven het leven kunnen verheffen. De doem die op deze poëzie drukt is deze: geen enkel gedicht kan worden aangevoeld als een levensnoodzakelikheid, maar àlle wórden aangevoeld als litteratuur. Zuivere kunst van het woord: ijle zilversluiër of zwaar-fonke-lend brokaat van woord omheen de verrukking, de ekstaze, de vreugd, de pijn van de mens, die aldus worden ont-menselikt (ontdaan van hun voor de mens-dichter bewuste noodwendigheid) en verkunsteld tot zoet-swatelende of donker-ruisende klankeval op tamme, gelijkmatige ritmedeum.

Het harde, stroeve bij Hendrik De Vries harmonieert wél volkomen met zijn koel, hooghartig monotheïsme waarvan deze lofzangen de naar zijn eigen benaming (cfr. Het Getij), liturgiese uitingen zijn.

Leg deze lofzangen op zon, maan en sterren van een twintigste-eeuwse Nederlander naast de liederen van Jezus' ‘kleine arme van Assisi. Een brekend getij van snikken en vertedering is de poëzie (indien hier nog van poëzie mag worden gesproken, want op de grens van poëzie en mystiek zijn deze lofliederen ontsprongen uit het wild-zoete hart van de kleine apostel der liefde!); daarnaast zijn de Lofzangen van Hendrik De Vries een moeizame, handige torenbouw van klank en woord, een koele, strakke koepeling van beeld en ritme: hoogmoed. Het woord is er uit. Hendrik de Vries’ Godserkenning lijkt er mij ene zonder nederigheid, veeleer ene in hoog-wijze wetenstrots. Wel is in hem een onstuimigheid aanwezig, en die zich uit in zijn kosmies beeld en in de dreun van zijn vers. Door deze onstuimigheid wijst zijn verschijning in deze tijd terug op de Schiller-figuur in de Duitse Stùrm ùnd Drang-periode, en wel op de Schiller der ‘Gedankenlyriek’. Naar de afstand die ligt tussen deze Schillerse lyriek en het dynamies-ekstatiese vers waartoe onze tijd zich heeft bekeerd, kunnen wij uitmaken: hoe weinig de poëzie van De Vries ons nog aan het hart gaat.

_**_*

Even vaag als breed is het levensentoesiasme als geestelike basis van sommige gedichten uit ‘Het klare Dagen’ van Johan Teunisz, als ‘Wij’, en ‘Besef’:

Wij zijn het leven der driftige seizoenen
Wij zijn de kleurpracht van vloeiende zij.
Wij dragen vreugden als klank van klaroenen.
Wij barsten open, als knoppen in Mei.
Wij stijgen eindloos, boven de wolken,

[p. 240]

 

dalen in d'aarde, verdonkerd en diep.

 

Grijpen de handen der stervende volken,

 

wekken het leven dat wachtende sliep.

 

Wij zijn het baken der brandende tijden

 

- golfslag omspoelt onze naakt-blanke borst -

 

Wij zijn 't verlangen en wij zijn het lijden.

 

Wij zijn het leven, want wij zijn de dorst.

Waar is in een gedicht als dit - spijts de breed-uitflappende zwaai - de diepte vol levensverinniging waaruit het vers als een stralende brug moet rijzen naar de diepte vol verwachting: de ziel van hem of haar die luisteren naar het woord van de dichter?

Welke betekenis hebben voor ons de ‘klaroenende’ vreugden waarover de dichter spreekt, de ‘kleurpracht van vloeiende zij’ - welke betekenis buiten die van zuivere ‘litteraire’ galmen in het gedicht?

Neem een versregel als deze laatste uit het ‘IJzeren lied’

En 't rood getongde lekken van de vlammen
der wereld ruischt ons toe als zwak gezucht van zij.

Het hier aangevoerde beeld is stellig niet ontstaan uit deze huivervolle ontmoeting der woorden, die ieder waarachtig taalmirakel laat geboren worden. De al te opzettelike ‘wonderen’ van deze poëzie ontroeren ons niet.

Wie zal de nood aan poëzie anders verklaren, dan door de nood des mensen aan het ‘wonder’? Hoe zouden wij, zónder deze nood, niet genoeg hebben aan de vlakke klare taal van de dage-likse omgang waarin geen enkel geheim meer voor ons aanwezig is, geen enkele mysterieuze diepte? Alleen de poëzie vermag het afgeglansde woord weer te doorgloeien met de wonderbare brand: het eeuwigheidslicht waarnaar het leven der ziel een onophoudende tocht van heimwee en grondeloos verlangen is. Maar de poëzie kan dat alleen wanneer zij aan haar edelst menselike rol getrouw blijft: en deze is: dienen.

Omdat wij de meeste gedichten van een Johan Theunisz te veel als een ‘overtolligheid’ moeten zien, en niet genoeg ze kunnen beschouwen als een van nu af onafscheidbaar deel van ons leven, daarom is het dat ‘Het klare dagen’ aan de meesten onder ons zal voorbijgaan, en ons laten zal zoals wij waren zonder het lied van deze dichter.

WIES MOENS