Pogen. Jaargang 1

[p. 207]

Fransche letteren.

Een essai over Pascal,
door Leon Chestov.

IN ‘Les Cahiers Verts’ verscheen, vertaald, onder het opschrift ‘La nuit de Gethsémani’ een essai over Pascal, door Léon Chestov.

Léon Chestov, de zoo persoonlijke doorgronder van het wezen van Dostoïevsky, heeft zich-zelf in dit nieuw essai, overtroffen. Den geestesstrijd van Pascal, door ieder voorvoeld bij 't lezen zijner werken, heeft Chestov opgebouwd tot een geheel. Ieder periode heeft haar eigen kijk op, en haar eigen dunk over de denkers en dichters van weleer; Chestov bewijst: dat, indien onze tijd zich wellicht niet roemen mag op machtige scheppers, hij voorzeker nooit overtroffen werd in het doorgronden der ziel en der zielen van vorige generaties.

Pascal zegt Chestov, evenals Paulus op den weg van Damascos, werd op een moment van zijn leven geillumineerd. Geillumeerd door eene visie waardoor heel zijn denkwijze en heel zijn zieleleven zoo doorschokt werden, dat hij, van dit oogenblik af, niet meer denken kon zooals het gros der wijsgeeren het hem voorschreven.

Hij zag namelijk in dat het geloof in de onfeilbaarheid der rede een postulaat, een noodzakelijk postulaat is voor dezen die rust begeeren, doch dat de Rede van de waarheid afleidt omdat ze afleidt van God. Dit is de diepe zin van het ‘homo emencipatus a Deo’ der Pelagiërs. Je ne puis pardonner á Descartes, schrijft Pascal; il aurait bien voulu, dans toute sa philosophie, pouvoir se passer de Dieu; mais il n'a pas su s'empêcher de lui faire donner une chiquenaude, pour mettre le monde en mouvement; après cela, il n'a plus que faire de Dieu.

Hij, Pascal, gelooft in ‘le Dieu d'Abraham, d'Isaac et de Jacob, non des philosophes et des savants’. En in dit licht moet ge zijne gezegden lezen als: ‘Humiliez vous, raison impuissante; taisez-vous, nature imbécile; apprenez que l'homme passe infiniment l'homme et entendez de votre maître votre condition véritable que vous ignorez,’ - en niet van uw verstand. La raison à beau crier, elle ne peut mettre le prix aux choses.

Sinds de erfzonde verkeert de wereld in doodstrijd en ‘Jésus sera en agonie jusqu'à la fin du monde; il ne faut pas dormir pendant ce temps-là.’ Doch de menschen begeeren rust;- zelfs gedurende de

[p. 208]

nacht van Gethsémani konden de discipelen van Jesus nog geen nacht met hem waken. Jesus weet dat de menschen niet met hem kunnen waken. Daarom koos hij-zelf een zijner slapende apostelen tot herder zijner kudde. Vandaar Pascals opstand tegen 't gezag van Rome; de begeerte naar een gezag is een redelijke begeerte van zielen die aardsche rust zoeken. - en niet kunnen niet slapen tot het einde der wereld om te waken met Christus. On aime la sureté, on aime que le Pape soit infaillible et la foi, et que les docteurs graves le soient dans les moeurs, afin d'avoir son assurance.

Uit deze essentieele phrasen van Pascal's geschriften, leidt Chestov dan verder heel de houding van Pascal af tegenover de katholieke strooming van zijn tijd. Wanneer zijn boek: Les Lettres Provinciales, te Rome veroordeeld werd, schreef hij: Il vaut mieux obéir à Dieu qu'aux hommes. Si mes lettres sont condamnées à Rome, ce que j'y condamne (bizonder de logische redelijke wereldbeschouwing der Jesuieten, die ten slotte leidde tot het uitroepen van het dogma der onfeilbaarheid van den Paus) est condamné dans le ciel: ad tuum, Domine Jesu, tribunal appello. Onfeilbaarheid, gezag: noodwendigheden van dezen die rust willen en niet kunnen waken met Jesus.

On n'entend rien aux ouvrages de Dieu, si on ne prend pour principe qu'il a voulu aveugler les uns et éclairer les autres. Heel de Schepping, eene daad van willekeur van God, ziedaar, naar de katholieke leer, de ketterij waarvoor Pascal veroordeeld werd.

Ik heb het niet over de theologische zijde van Pascal's leer. Doch wou enkel aantoonen hoe, in het licht van Chestov's samenvatting, ieder woord van dezen onrustigen denker, dat al te dikwijls als een litterair paradox aanschouwd werd, zijn eigenlijke waarde terugkrijgt! Chestov heeft de wortelen van Pascal's gedachten blootgelegd.

Si le nez de Cléopâtre aurait été un peu plus court, l'histoire universelle serait autre. Notre justice a pour limite un ruisseau; on ne doit pas tuer de ce côté du ruisseau, mais de l'autre côté il est permis de tuer.

Les rois et les juges sont aussi misérables que les sujets et les accusés: zijn gevolgen van Pascal's wereldbeschouwen, en geen paradoxen.

Op den driehonderdsten verjaardag van Pascal's afsterven, wanneer zooveel over hem werd geschreven, is dit boek ‘La nuit de Gethsémani’ het eenige dat ik het lezen waard acht.

E.L.