Pogen. Jaargang 1

[p. 203]

Nederlandsche letteren.

De tijdschriften: Roeping.

IN zijn artiekel over de Jonge Katholieke Letteren in Holland (Pogen V) sprak Gerard Bruning over het tijdschrift van Dr. H.W.E. Moller: Roeping. Hij achtte het echter genoegzaam in Vlaanderen bekend, zodat hij slechts een sommaire karakteristiek van dit nieuwe maandschrift voor Schoonheid meende te moeten geven. Wij weten dat Roeping in Vlaanderen een mooi aantal abonnés telt, en het is met biezondere vreugd dat wij hier wijzen op de steeds intenser wordende wisselwerking tussen dit hollandse tijdschrift en ‘Pogen’, waar door allebei de dienende rol van de kunst wordt gezien in de heiligmaking door de schoonheid van ons-zelf en de anderen; toch komt het ons voor dat een inleiding in bredere kringen aan de bekendheid van ‘Roeping’ in de Zuid-Nederlandse provincieën, allerminst kan schaden. Temeer, daar na het artiekel van G. Bruning in ‘Pogen’ waarin met fiere hoop op de nog-aarzelende bloei van een jonge, tijd-eigen katholieke literatuur in het Noorden werd gewezen, velen in Vlaanderen de wens zullen uiten: iets van deze prille bloei te zien in het werk zelf van de Roomse Jongeren in Holland, waarvan G. Bruning een der woordvoerders is.

Het werd in den treure herhaald: deze tijd vermag, op het gebied van de kunst, geen grote, sterke persoonlikheden voort te brengen; de moderne kunst mist de kracht om het ganse leven van haar tijd in een sublieme eenheidsdroom saam te brengen, zoals de Midden-eeuwen dàt wel hebben gekund. Er is iets niet in orde met de innerlike mens. De innerlike gebondenheid, als primordiale kracht tot scheppende synthese, ligt uiteengerukt. De band werd verbroken die in de midden-eeuwen het menselik dromen en streven, alle menselike gedachten en verlangens in een grote, stralende bundel van kracht tezamen hield; en deze band was: God, en zijn veropenbaring aan de mens in de ene katholieke kerk.

Langzaam is tot de jonge katholieken het besef doorgedrongen: dat zij alleen de aarde weer kunnen verblijden met deze menselike werken van Schoonheid waarin licht en schaduw des leven, het volkomene licht en de volkomene schaduw, verzoend staan in de Liefde, d.i. in God.

En vele niet-katholieken, wier verbeten machteloosheid het won-

[p. 204]

derbaar werken der Genade tot nederigheid aan het keren is, komen tot hetzelfde besef.

Het is vanuit dit nieuwe weten dat wij de jonge katholieke kunst moeten verklaren. De literatuur die zij wil is niet de zoeterig-maffe bondieuserie voor kostschoolmeisjes en begijntjes - een genre dat in Duitsland, jaren lang, iedere opbloei van een levende katholieke letterkunde heeft overwoekerd en belemmerd - maar de weerglans in het woord van een fors en algeheel beleven van het Geloof (een beleven met het hart, en een beleven met het verstand) in alle dingen waaruit het bestaan van de mens is opgebouwd, in zijn verdoemenis en in zijn verrukking.

In het teken van deze verruiming staat de Jonge Roomse Poëzie in Holland, van maand tot maand bijeengebracht in het maandschrift ‘Roeping’.

Haar vorm-lenigheid, haar stoute zwaai en drift naar het onkonvitionele beeld, haar felheid van visie en uitdrukking steken gunstig af bij de rest van de Hollandse poëzie, waar deze in het remaniëren van oude ritmen en beelden langzaam afleeft, of, bij gebrek aan hogere bezieling, in sensitieve woordkunst nauweliks zich te redden weet. Niet gering, gewis, is het aandeel van Vlaanderen in de vorming van deze Hollandse kath. dichterschool. (De wel eens brutale adaptaties van Karel van den Oever bewijzen dit ‘materialiter’ al te schril!) In de katholieke levensfeer is het kontakt tussen Holland en Vlaanderen trouwens zo veel inniger: om reden van gemeenschappelik Geloof, om reden van gelijkaardig levensritme, gelijkaardige impulsen, in zover deze door het Geloof worden bepaald, en door het Geloof richting krijgen.

Uit Limburg, het toekomstland, komt de nieuwe Lente, het nieuw Geluid: uit Limburg waar de sociale tegenstellingen het scherpst aan de dag treden, waar zich de tragiese overrompeling van het land door het grootbedrijf, met zijn stroeve bouwkompleksen en zijn daverend geweld, langzaam maar zeker voltrekt, een strijd waarin tot zelfs het stille aanschijn der aarde en de sereniteit van avondhemelen over heide tot gramme opstandigheid worden verwrongen. Het vers dat van Ostayen in ‘het Sienjaal’ neerschreef over ‘het land uit een S^t Niklaasdroom’:

‘Eens zal er nochtans van al die daltorentjes klinken
meer dan het pastoralen van een schalmei’

komt in vervulling.

[p. 205]

Van de jonge katholieke dichters, die hun werk publiseren in ‘Roeping’ noem ik hier enkelen van wie nu reeds mag worden verwacht dat zij ons blijvend werk van Schoonheid zullen schenken: Gerard en Henri Bruning, Jos. Verjans, Rob. De Wilt, Jac. Schreurs M.S.C., Gerard Wijdeveld, Albert Kuilen.

Het sterkst is tot nog toe ongetwijfeld het werk van de beide Bruning's. Er staan prachtige dingen in de ‘Reflexen’ van Jac. Schreurs M.S.C., o.m. dit heerlike gedicht:

Alle klokken van Limburg luiden in mijn hart om U,
alle tuinen van Limburg bloeien in mijn vleesch
er is klank van fonteinen in mij
en reuk van rijp fruit voor U -

met af en toe een enkele verzwakking in makkelik vaangeklapper, maar met doorheen het ganse gedicht de rustige volgehouden-heid van éénzelfde schoonheid-bedwongen verrukking. Zo zijn er meer prachtige, verblijdende vondsten aan te wijzen in het werk van de geciteerde dichters. Maar mijn taak is niet: hier een bloemelijnig samen te stellen.

Ik heb willen wijzen in ‘Roeping’ op de renaissance van de katholieke letteren, inzonderheid van de Poëzie, in het Noorden, renaissance die door G. Bruning, in zijn artiekel voor ‘Pogen’ aan Vlaanderen werd geboodschapt. Opvallend is: dat het gedicht meer om meer, in vorm en wezen, nadert tot het Gebed. Het gedicht wil de zielegloed, de volledige uitstorting van 's mensen hart, en ook de wijsheid, de wetende of schouwende wijsheid van het gebed. Het gedicht wil dat. Het is een wil, nog geen bereiken. Het zal slechts ‘bereiken’ zijn, wanneer het gedicht uit dezelfde noodzakelikheid als het gebed ontstaat. Wij willen God onder ons, wij roepen Hem bij. Maar in onze werken (hier: in onze Poëzie) is God daarom nog niet schuilgegaan. Wij roepen, wij krijsen ook: Heer, Heer en Onze Vader, maar de Heer staat nog niet verdoken achter ieder woord. Zijn onzichbare tegenwoordigheid is niet in het brood dat wij breken voor de mensen: het brood des woords - het woord dat maar een stamelen is! Eerst als van ieder woord: de klank, de kadans, de bediedenis in God herboren zullen staan; als het levensvisioen ze geheel en voortdurend in het goddelik visioen zal opgeheven zijn, dat het ganse leve in God vervuld zal staan, eerst dan zal onze poëzie religieus zijn in de volste en diepste, in de gehele katholieke betekenis: of wij zingen over een blad, of een vogel, over een donker leed of een stadsavond met lichten en fanfares.

[p. 206]

Ik heb mij uitsluitend tot de poëtiese bijdragen aan het maandschrift ‘Roeping’ beperkt, omdat in deze de nieuw-georiënteerde artistieke wil van de Roomse jongeren in Holland zo niet het zuiverst dan toch het krachtigst en met de grootste overtuigingsdrift te voorschijn treedt. Tal van kritiese opstellen (naar aanleiding van diverse kunst-uitingen en opstellen over esthetiek) zijn mede in de eerste halve jaargang van ‘Roeping verschenen. Eénzelfde, gaafgerichte wil beheerst hier de gedachtegang. Ik mag tenslotte niet vergeten, in deze tijd, waarin de proza-oogst zo schaars en het schaarse zelf dikwels zo waardeloos is, te wijzen op de zeer zuivere bladzijden van pater M. Molenaar (De tocht met Rafaël-Sint Geertrui) - en de laatste novelle uit het krijgsleven van Johan Graafland, verschenen in het Julienummer. (‘Zijn bataljonskommandant’) die wel gerekend mag worden onder de uitgelezen verhalen waarin onze besten zich, meer dan eens slechts éénmaal in hun leven, het zuiverst en het schoonsten ruimst- menselik hebben uitgesproken.

W.M.

Tooneel.

Dirk Vansina: (De deemstering der zielen): De dood der Chimera's. Uitgave: Het Vlaamsche Land, Antwerpen.

Veel durf, een goed hart wellicht en een reuzig entoesiasme: dat zijn drie kwaliteiten die al dadelijk opvallen bij het lezen van dit boek. Maar het grootsche is zoo dicht bij het onhandig-primitive en de belangstelling voor geestelijke konflikten is zoo gebrekkig in hare uitbeelding dat het drama schematisch en houterig is geworden. Dat deze dichter omgaat met hooge gedachten en dat hij naar een flink voorbeeld als Verschaeve ons dit alles tracht duidelijk te maken, mij goed. Maar voorloopig mist hij én de rijpe taalclassiciteit die de gevoelens scherp neergrift én de technische kennis, én de psychologische vaardigheid om aanneembare (en dus begrijpelijke) menschen te scheppen. Hij heeft het ongelijk: puberteitscrisis met wereldconflict te verwarren: ik heb de vlaamsche Bohême nooit bloedig gezien. Deze hysterische poppen zijn geen vrouwen en deze redeneerende dilettanten zijn geen mannen. Wij verwachten beters van het tweede deel van ‘De Deemstering der Zielen’ zoo Van Sina zijn trilogie gedoopt heeft. Hij bedoelt het waarlijk te goed om als een schurftig schaap uit den literairen stal van Vlaanderen geweerd te worden en de proloog is te krachtig om verloren te gaan.

G.