Pogen. Jaargang 1

[p. 104]

Edgar Gevaert
een inleiding op zijn werk
door Wies Moens.

IN dit nummer van ‘Pogen’ wordt onze lezers een fragment geboden uit een nieuw werk van Edgar Gevaert, schrijver van een klein, haast onopgemerkt boekje: ‘In den Hof der Liefde’ dat onlangs bij De Sikkel te Antwerpen het licht zag.

Ik weet niet wie ik het meest moet beklagen: de uitgever die ongetwijfeld de ganse oplage op zijn zolder heeft geborgen; de auteur die daarin berusten moet, of het publiek dat zich de moeite niet heeft getroost zijn aandacht even te wijden aan dit kleine boekje dat, dank zij de hooghartige kritiek, in de vergetelhoek dreigt terecht te komen.

‘Verward’ heeft de kritiek deze bladzijden van Gevaert genoemd, een duister maar gloeiend geschrift.

Met het kwalifikatief ‘gloeiend’ verschrik je de nette lui die idealisme haten móeten uit de aard zelf van hun bekrompen, kil wezen. En deze eeuw van ‘verlichting’ (met de flonkering van bars en nachtcafé's hebben wij de goddelike nacht verdreven!) leest geen ‘duistere’ schrifturen.

Wij hebben dit boekje van Gevaert niet in de eerste plaats te beschouwen als ‘literair produkt’. Het is veeleer nodig dat wij alle literaire pretenties van ons afzetten; het is niet aan de toetssteen der literatuur dat de vreemde maar wezenlike schoonheid van deze bladzijden zal worden erkend. De kritikus die dit boekje leest, met de bril van de literator op zijn neus, doet net hetzelfde als de man die met een tooneelkijker het beeld van de Grote Beer van naderbij wil onderzoeken. Je hebt doodgewoon deze bladzijden te aanvaarden als de belijdenis van iemand die buiten het joelen en woelen van het moderne levensbedrijf zijn dagen uitzingt aan de alomtegenwoordigheid Gods in de natuur, aan Zijn blinkende genade in het geringste kreatuur. Zij, wier ziel in het jachten der uren geworden is als een heet-gedraaide as, zullen ongetwijfeld de hier geboden lafenis afweren en verder de ontbinding te gemoet gaan op het ritme van een shimmy. (Er is niet eens meer grootheid in de razende nedervaart van dit geslacht.) Het is wellicht de zwakheid van dit boekje dat het niet met het bloed en de tranen der moderne, dagelikse nederlagen en ekstagen is doordrenkt. Wellicht is juist dat de grootheid van deze schriftuur:

[p. 105]

dat zij zo zuiver staat boven en buiten de clowneske tragedie van Godvergeten leegheid en gemimeerde serafijnse verzuchtingen waarmee men de meest holle liederlikheid nog als een vorm van paradijs-heimwee poëties aannemelik tracht te maken.

Dit boekje van Gevaert is geen idylle, het is geen voortzetting van de poëzie van Gezelle. Het landelik leven wordt hier veeleer patriarkaal aangevoeld.

‘De rijke koning (David), de man der wijsheid, sprak tot ons met de boomen van den hof, met het alm van onze hand.

De heilige koning sprak tot ons met de vruchten van het land, met de dieren van den stal, met den honing uit de korven.

De koning der koningen sprak tot ons, met het meel voor het brood, met het lam op den schoot, zaadzaaiende over de velden.’

Ivan Goll, in zijn inleiding tot ‘Les cinq continents’ een internationale bloemlezing van moderne poëzie, schrijft: ‘la vraie, la grande poésie ne se compose pas de visions ou de sentences, mais du simple et profond amour de la nature.’ Edgar Gevaert is een man van de aarde. Zoals de beminnelik-naïeve vader uit Ghéons ‘Farce du pendu dépendu’ weet hij: dat de aarde ons niet bedriegt. Hij is een eenvoudige: hij leeft niet van het brood alleen dat hij zelf heeft gebakken met het graan dat groeit op zijn akker, hij leeft van het Woord; het woord van Hem die de Goddelike wijsheid sprak tot de mensen in de taal der veldbloemen en der vissen, in de taal van de vijgeboom. Wonderbaar is: het gestadig in-mekaarvloeien van aarts-vaderlike wijsheid en jong-mannelike liefde voor het geschapene. Literatuur - vermits wij toch het woord moeten uitspreken - van de boer, de visser en de jager, die buiten zijn werk en de tochten door veld en bos, God looft in de psalmen, zijn hart opmaakt tot rechtvaardigheid en zijn kinderen opleidt in de vreze des Heren. Kristelijke, rustieke Poëzie - ik aarzel niet te zeggen: poëzie - gedragen op het ritme van alles wat leeft: ritme van dag en nacht, ritme van de wolk en de maan, van de kabbelende golf en de dartele vis, van het vallend blad en het neervlokkend sneeuwkristal.

‘Gij waart gebogen in de nacht bij de slapende kinderen, gij waart als de mane in de witte wolken der hemelen. De kinderen waren stil als de rustende wolken in de hemelen, als de lammeren des hemels, als het zachte dons, voor het hoofd des Heeren.’

‘De zondaar groet den vogel, de zondaar groet den visch, de

[p. 106]

zondaar groet en bemint den zondaar en kruipt tegen de aarde. Hij eet het brood in het zweet zijns aanschijns, tot dat hij tot de aarde wederkeert.’

‘Het roodborstje zit bij den delver in den groenselhof, en de snoeier is in den fruithof.
Het roodborstje zit op de kruk van de spade, aan het gedolven spit, als de delver rust. Het komt in het raam van het venster, en het pikt het brood van de tafel. Het zit op het schouwblad en op het beeld van den gekruisten God; en gansch den morgen zingt het zijn liefelijk lied.’

Het boekje staat vol dergelike kleine prozagedichten. Ieder daarvan is als een raam op de wereld, op een komplete volledige wereld. Zij zijn, literair, van een niet te onderschatten waarde en betekenis, daar zij, in hun synthetiese beslotenheid en ritmiese volheid, ons een idee vermogen te geven van wat eenmaal de poëzie, ontdaan van iedere literaire leugen, weer kan worden: kristallen van liefde, eenvoud en gevoel. Maar ook op het proza van deze tijd kan uit deze schriftuur een ongemeen-sterke invloed uitgaan: het helder, zachtzingend ritme; en, met de plotse klaarten daarin van het felle, direkte woord: deze krachtige vondsten van de volkstaal die uit haar diepe intuitie en onverwoestbare durf het woord schept waarnaar de artiest aarzelend, met onzuiver ongeduld zoekende is - dat mysterieuze duister waarin alleen de beminnelik oude volksboeken geschreven zijn, als het nooit ontraadseld schemerland van de ziel zelf waarover de geest zijn lichtende flitsen uitzendt, zijn stellig krachten ter vernieuwing. Buiten alle artistieke verdwalingen om: hoogmoed, grootdoenerij en fetichisme, loopt het pad naar de enige, reddende bron: het volkshart.

En zo eindigt deze korte inleiding tóch in het domein van de fraaie letteren, al herhaal ik nog eens dat men dit boekje buiten alle literaire tendenzen om, ook buiten alle sociale en vaag-religieuze tendenzen om die in de literatuur van de jongste jaren werden binnengesmokkeld, heeft te beoordeelen. Het is uit de geest en het gemoed van on-modernen als Gevaert, die leven met de aarde en met God in voortdurende nederige kommunie, dat ten slotte de ganse moderne vernieuwing, die een verjonging van de ziel zal zijn, moet worden aangedragen.