Pogen. Jaargang 1

[p. 87]

De interieurs van Jan Cockx
door D. De Meulemeester.

LUTTEL zijn de teekenen hier in Vlaanderen die wijzen op een drang tot het scheppen eener eigen binnenhuiskunst. De innerlijke behoefte aan stijl wordt niet in dezelfde mate als in het buitenland gevoeld, en zoo blijft ook de beweging uit, die deze leemte aanvullen moet.

De enkele pogingen, die hier en daar sporadisch opleefden, waren of te aesthetisch, óf te theoretisch opdat zij bij het groote publiek ingang zouden vinden. Zij bepaalden zich daarbij meestal tot een volgzaam overnemen der in het buitenland bereikte resultaten: zij pasten een sierlijk motief, eene evenwichtige vormverdeeling toe, of hielden bij het ontwerpen meer dan vroeger rekening met de practische gebruikswijze van het voorwerp.

Bij het inrichten der woning is de ruimte-uitbeelding, het algemeen uitzicht van het hoogste belang, en mag de vorm van elk voorwerp afzonderlijk slechts een tweede plaats bekleeden. Het meubel als zoodanig is niet zoozeer van beteekenis, maar zijn verhouden tot de overige voorwerpen en tot de kamer zelf is van groote waarde.

Deze wijze van ruimte-vulling nu, staat bij Cockx in het teeken der evenwichtigheid en der gevoelswarmte, eigenaardigheden die typisch zijn voor zijn gansche levensconceptie.

Cockx's doel bij het inrichten eener woning is niet deze zoodanig te verfraaien dat het oog van den fijnvoelende er aangenaam door getroffen wordt. Hij wil niet verrassen door een sierlijke vorm of door een technisch-kundig uitgevoerd of uniek meubel. Hij wil niet zoo zeer offeren aan het toevallige, maar hij beoogt vooral eenvoud en samenhang. Zijn doel is: eenheid, stijl. Hij wil tegemoetkomen aan de innerlijke behoeften van den modern-voelende en de woning in harmonie brengen met dezes verlangen naar synthese en rationaliteit.

Zoo is zijne binnenhuiskunst op te vatten als reactie tegen de anarchieën de stijlloosheid op het gebied van de architectuur der XIX^e eeuw en loopt zij paralleel met de bewegingen der laatste decenniën in het buitenland. Deze, in wezen één, verschillen toch in de schakeeringen. Zoo vertoont de kunst van Jan Cockx zekere eigenaardigheden die wel wijzen op een volgen van den nieuwen tijdgeest, maar ook op een zelfstandig verwerken en vertolken ervan.

Want daar waar de Duitscher de gedegenheid, de stevigheid en

[p. 88]

strengheid van constructie verkiest; dàar waar hij de moderne Fransche binnenhuiskunst nog naleeft de herinnering aan de vroegere Louis-stijlen en de meubileering nog immer elegant en verfijnd aandoet; dàar waar de Nederlander, na Berlage's zuiveringsproces, zijn nuchterheid omlijst met een sierlijke lijn of een stil motief; dàar waar de Engelsche smaak gaat naar het meest geraffineerd comfort; is ook Cockx's binnenhuiskunst eng verbonden aan de raseigenaardigheden der gemeenschap waarin hij leeft.

De bewering als zou de architectuur der toekomst universeel-eenvormig zijn wordt dikwijls als een zekerheid voorgesteld. Diegene echter die meer rekening houdt met het langzaam gegroeide, en voor wie het theoretisch-omschrevene slechts een betrekkelijke waarde heeft, zal zich moeilijk bij deze wijze van zien kunnen aansluiten. Wel is er een gemeenschappelijke drang naar een gelijkaardige stijl. Maar er ligt een mooie afstand tusschen dàt en het besluiten tot een volledige gelijkmaking. De moderne binnenhuiskunst vertoont reeds vele verscheidenheden, en deze modulaties zullen zich o.i. in de toekomst niet effenen.

Zoo houdt Cockx bij het ontwerpen zijner meubelen wel rekening met de eischen van een evenwichtige verhouding, en hebben zijne versieringsmotieven wel dit precies-omschreven en vast-omlijnd karakter, als waren zij enkel met passer en lineaal geteekend; maar, dàar waar deze methode te dikwijls een te mathematisch en te logisch-verklarend uitzicht aan de voorwerpen verleent, ontvangt zij bij Cockx hare juiste beteekenis. Zijn meubelen, zijn behang, zijn vaatwerk en zijn tapijten hebben in al hunne strengheid en hoekigheid iets vols, iets warms, iets dat zacht aandoet en verkregen werd door de warme kleur-tegenstellingen, door de lak-bedek-king, door het toepassen van glas of door de wijze waarop de matière (de wol b.v.) zelf behandeld werd. Gehoorzamend aan een gevoel voor harmonie hebben zijne interieurs een eigenaardige schoonheid: onder de ingehouden kracht en strenge geslotenheid voelt men toch de warme aandoening. Cockx neemt niet volgzaam de nieuw gevonden stelregels aan, maar verwerkt ze en past ze aan eigen begrip van schoonheid aan.

Het gaat niet op een gedeelte: vaatwerk, behang, meubel of tapijt uit zijn verband te rukken en dit dan afzonderlijk te behandelen. Een kamer door Cockx ingericht vormt een nauwsluitend geheel waar de eene factor den anderen noodzakelijk maakt.

Bij het binnenkomen wordt men getroffen door het wonderlijke, maar langzaam aan komt men onder de bekoring en begint men zich één te voelen met deze nieuwe omgeving. Het oog wordt niet aangetrokken door

[p. t.o. 88]

TAPIJTEN van JAN COCKX.

[p. 89]

iets zonderlings, maar het glijdt over de voorwerpen heen. Want, dit is het eigenaardige, dat men het omgevende niet zoozeer benadert met het oog dat ontleedt en critisch oordeelt, als wel met het gevoel dat evenwicht zoekt en samenhang. Het wezen der kamer, het ‘Ding an sich’ komt in harmonie met onze eigen innerlijkheid.

Niet elk voorwerp afzonderlijk is van waarde, maar samen met al de overige ontvangt het zijn volle beteekenis.

Alles werd zoo neutraal mogelijk gehouden. Uit de diepte lichten wel op: heldere kleurenvlakken, maar deze dienen vooral om nadruk te leggen op de ruimte om de voorwerpen.

Want, en hier komen wij tot het essentiëele van Cockx's binnenhuiskunst, tot het aan den oorsprong liggend verschil tusschen zijne en de buitenlandsche binnenhuiskunst, men voelt de ruimte om de meubels wegdeinen. De kamer werd niet perspectivisch in de diepte opgevat, zóo dat de binnenkomende haar onmiddelijk in hare geheelheid overschouwt, en door het herhalen van eenzelfde motief de afstand nog vergroot wordt. Zij werd niet in de hoogte uitgebouwd, maar ontwikkelt zich horizontaal De muren scheiden haar niet van de buitenwereld af; zij zijn geen omheiningen die de verbeelding van de persoon in de kamer beperken, maar de kamer verwijdt zich en schijnt buiten hare grenzen te treden. De mogelijkheden vergrooten. De verbeelding wordt niet voortdurend afgeleid en geknot in hare vlucht, door een uitstalling van duur-betaalde luxe, door een grilligheid van versieringen, door een schittering van gloeilampjes in metalen kroonluchters, maar zij wordt opgewekt door gevoelprikkels hier en daar en een schoone verte wordt haar overgelaten. Cockx houdt van de zachte schemer waarin alle voorwerpen tot een eenheid samensmelten en waaruit oplichten de soms contrasteerende kleuren der geometrische teekeningen eener vaas, de motieven van het behang of de scherp afgeteekende kleurenwaarden der tapijten.

Als schilder, kent hij de bekoring en ook de suggestieve kracht die uitgaat van sommige kleur-tegenstellingen of kleur-verbindingen. Hij kent de warmte en de gaafheid van een vlak cobalt-blauw lak, met, aan de verheven gedeelten de lichtstipjes in fraai gespeel. Hij kent de eindelooze verten van een zwart, met een spiegelruit bedekt tafelblad, waar de beelden der omringende voorwerpen zich vaag in weerspiegelen.

Het is die drang naar een buiten de werkelijkheid der kamer uitwillen, welke ons beheerscht, die typisch is voor Cockx's binnenhuiskunst. Alhoewel de meubels stevig gedacht werden en eerder zwaar aandoen, en de

[p. 90]

versieringsmotieven van vaatwerk, tapijt of behang hoekig zijn als machineteekeningen, voelt men in al deze concreetheid de ruimte rondom zich leven. Het veelvuldig gebruik van blauwe lak, waarmede Cockx soms een geheel meubel bestrijkt, verleent daaraan een uitzicht van compleetheid en afgerondheid. Door het te omkransen met zwart ontvangt het een wondere diepte, en het wekt de indruk van gedegenheid en duurzaamheid. De kamer wordt hem meer Dichtung als Wahrheit. Gezien doorheen het gemoedsleven van de persoon in de kamer laat zijn wijze van ruimte-uitbeelding zich het best naar waarde schatten.

Hetzelfde gevoel dat ons doordringt, wanneer wij ons bevinden in een, in zijn oorspronkelijkheid gaaf gebleven Vlaamsch interieur der XVI^e eeuw, maakt zich nu ook van ons meester. Hier zooals daar een drang naar een van binnen naar buiten vloeiend leven, een pogen om de kamer uitgestrekter te doen schijnen dan zij in feite is, een speculeeren op het onwezenlijke. Hier zooals daar een voorliefde voor solied gebouwde meubelen en een behoefte aan een tot rust stemmende atmosfeer. En daar, waar de eentonigheid vroeger verbroken werd door het rijk brokaat aan de wand, door de ornamenten der meubels die zacht weerkaatsen het licht dat amper binnenvalt, volbrengen de heldere kleurenvlakken bij Cockx dezelfde taak: zij zijn prikkels voor de verbeelding van den beschouwer. Langs een geheel anderen weg dus, met geheel andere gegevens, maar van hetzelfde punt uitgaande, komt Cockx tot hetzelfde resultaat. Zijn geestelijk complex en de wijze van uitdrukking verschillen, de technische mogelijkheden hebben zich ontwikkeld en ook bij het vormgeven zal hij meer rekening met de practische gebruikswijze hoeven te houden, maar het wezenlijke is gebleven, namelijk de wijze van ruimte-uitbeelding, waarin de Vlaming heeft neergelegd zijn innerlijke behoefte aan oneindigheid.

De eeuwen gingen over de ras-eigenaardigheden heen, maar lieten deze onaangetast. Bij een nieuw opbloeien der binnen-architectuur, de kunst der gemeenschap bij uitstek, breken de aanvankelijke mogelijkheden terug door.