Pogen. Jaargang 1

[p. 67]

Uit ‘De verrukkingen van Karel Johan Godevier’
door Wies Moens

De vriend.

HEB dank, mijn Heer en God, dat Gij op het pad van Karel Johan Godevier, deze vriend hebt gezet, zo simpel als een bloem ontluikt op onze weg: in de avond reeds is zij vergaan, maar de ganse dag heeft de bloem daar zó gestaan alsof al het andere, de ganse wereld, slechts was om haar, de hemel waaronder zij bloeide en de aarde waarin haar wortel zat.

Op een wandeltocht langs de rivier hebben zij mekaar ontmoet, Karel Johan las een boek. De vriend lag onder een notelaar en keek naar de wolken, naar de vaart van een reiger ginder ver over een der spitse kerktorentjes die men veel ontwaart in het landschap, en deed niets. Karel Johan zag hem liggen en dacht: Deze is gelukkig en toch eenzaam. Hij ging zich nevens hem zetten.

Het boek had hij neergelegd. Maar de vriend raapte het op en begon er in te lezen. De avond kwam. Het gras werd nat onder hen. Zij stonden recht, alle twee gelijk. De vriend begon te verhalen van het boek.

Toen voelde Karel Johan dat er iets aan zijn leven werd toegevoegd. Het was als een zeer fleurig lied dat hem moest bijblijven al de dagen zijns levens, zolang de Heer het beliefde. De schippers en de baliekluivers die over de brug hingen en in het woelen van het sluiswater keken en hun pijp rookten, zagen Karel Johan voor wie velen hun pet afnamen omdat hij vriendelik voor ze was, onder de arm met de vriend als twee gelieven opstappen de dijk af ter donkere stad.

's Anderdaags zat de vriend op Karel Johan zijn kamertje waar het schemerig was en grote kleurige reklamen van Chinese thee en andere exotiese Produkten aan de wanden hingen en bloemen in oude, blauwe vazen stonden, vóór een verbrand Lievevrouwebeeldje in een nis tussen koperen kandelaars. Zij dronken profìjtelik uit een stenen kruik zeer zuivere oude graangenever die Karel had gekregen van een oude varensgezel, voor wie hij triestige volksliedjes dichtte waarop de man muziek fantazeerde, die hij speelde op zijn bontgekleurde harmonika, voor zijn gezellen op de vaart. En rookten ieder uit een lange goudapijp die Karel Johan speciaal ter verwelkoming van de vriend had aangekocht.

De luiden waren al lang gaan slapen in het huis. Karel Johan en de vriend zaten nog altijd aan het open raam en rookten, en keken over de zwarte daken naar de sterren die pinkelden rond het kruis van de slanke kerktoren.

Zó was het begin van deze vriendschap. Van nu af worden zij overal samen gezien, in de stad, en op de wegen door het veld; zij dragen dezelfde hoed, zij roken dezelfde pijp, zij doen in alles de ene zoals de andere en lijken wel twee broeders, ja méér dan twee broeders, want niet zoals tussen deze twee gaat het tussen gebroeders die twisten om het mijn en dijn.

[p. 68]

Een tijd lang hebben zij bijeen gewoond in de grote stad, waar de vriend een schildersatelier had, vier en negentig trappen verheven boven de grond, vlak onder de wolken en op een boogscheut van de Grote Beer. Zij hoorden er al de geluiden uit het drukke stadskwartier onder hen, de vroege groenselvrouw, op de middag de man met zijn klarinet, die plots ophoudt wanneer een politieagent opdaagt aan den hoek van de straat, 's nachts de laatste dronkaard die brallend onder de lantarens heenlaveerde. Zij hadden een theepot, drie gekleurde kopjes, vier pijpen, een versleten kanapee, een bonte sjawl en boven het boekenrek een masker van Beethoven. Ook een armvol heidebloemen en zilveren Judaspenningen die Karel Johan van een klein meisje gekregen had. 's Avonds, nadat zij hun oliesardyntjes en chester hadden verorberd, kropen zij dicht bij mekaar in het ijzeren bed, en voelden de goede warmte hen doordringen. 's Morgens trok de vriend het zolderraam open. Dan lagen zij allebei uit te kijken over de stad waarover de nevel langzaam optrok tot ver aan de teer-blauwe kim.

Eens - de vriend had wat geld thuisgebracht - gingen zij naar de foor. Zij reden er op een karoesselpaard, aten oliebollen, en Karel Johan wou absoluut de poppenkast gaan kijken. Zij deden erg dol. Op de rand van hun bed zaten zij te schreien om twee arme clowns-kinderen die zo potsierlik waren toegetakeld en grove moppen moesten vertellen aan het publiek.

Het was in die tijd dat Karel Johan zijn eerste gedichten schreef die niemand wou publiseren en die hij 's zondags namiddags voorlas voor de vriend en nog twee, drie onnozele mannen met lange sluikharen die zich ‘artiest’ noemden en sigaretten rookten.

Niets stoorde de hemel van dat egaal geluk. Tenzij van tijd tot tijd het brandend verlangen naar de vrouw die hun leven moest wijden tot één loverenhuttenfeest van liefde, een verlangen dat hen kapotscheurde en hun ziel deed weeklagen in hen.

Maar zij leefden sober. De angst ging voorbij. Alles werd weer effen en goed. De vriend floot als een lijster, en Karel Johan spoelde de kopjes en ontdeed de kwasten van olie en verf in een bad van petrolie.

Heer, mijn God, waar waart Gij, de dag waarop dit konsert van twee zielen ineens een vals geluid gaf, en het was of er een scheur viel ergens in de wereld, een barst in het schone gewelf van de dag en veel donkerte die gezien werd in de diepte?

Karel Johan zat thuis en kwelde zich, en martelde zich af om te weten waarom de vriend zich zo koel van hem had afgekeerd. Heer, gij weet het, indien hij schuld daaraan had, dan wou hij tot zijn vriend gaan en hem zeggen: Ik ben schuldig, kastijd mij. Laat uw ogen liefelik glijden over al de dingen, maar kijk niet meer naar mij om, zolang als ik niet geboet heb en voldaan. Maar hij kon geen schuld ontdekken. Hij vond alleen: de harde kommer om brood die plots in deze vriendschap was opgerezen als een vervaarlik spook. En de ganse, gave weide met bloemen en madelieven onder zijn hiel had vertrapt en omgewoeld.

Eens, ééns zal Karel Johan nog willen beproeven of er iets van deze vriendschap is overgebleven, of zij nog één enkel geluid wou geven zoals

[p. 69]

een vaas die gebarsten staat en uiteen zal vallen wanneer je maar even tikt aan de wand.

Het was een dag dat Karel Johan eindeloze pijn had gevoeld. Hij ging naar de vriend. Hij vond hem vóór een knappend vuur, met een revue op de knieën. De vriend presenteerde hem een sigaret.

Als een getrapt dier kroop Karel Johan naar zijn kamer. 's Avonds stond hij voor de spiegel en zag: als de sporen van een ploeg over zijn jong gelaat, als het gelaat van de ouderling dat zich door het jonge gelaat naar voor had gewerkt. Hij viel op een stoel en snikte.

Een dappere brief van de vriend rukte onverbiddelik het snoer kapot: de kleurige kralen, die waren de jonge, blije dagen van zoveel argeloos geluk, rolden verloren in het stof en het slijk der wegen.

Het kruis.

Wee de moeder die zonen baart om hen af te staan in de handen der wapenlieden. Beter was het voor hen dat zij met een molensteen om hun hals werden neergelaten in de diepte der wateren, en de moeders zaten te schreien bij hun lijken!

Aldus schreef Karel Johan Godevier in zijn dagboek, de eerste avond die hij doorbracht in de kazerne: een verlaten, belachelik rekruut met kortgeknipte haren en te wijde kleren om zijn lijf als een strafgevangene. En wee over ons, die te laf zijn om in opstand te komen tegen deze aanslag op onze lijven, tegen deze manslag op het edelste en het zuiverste in ons. Nu dat wij als sluip-moordenaars zullen worden uitgestuurd om te doden onze evenaaste, van wie wij niet kennen het goed noch het kwaad, noch iets van de verborgen weelden die God in zijn hart heeft neergelegd - wanneer het Oosten en het Westen in vuur en brand schieten en wij, rillend van kou en angst, uit ons bed kruipen terwijl klaroenen schallen in de straten en klokken huilen uit de torens, en de dag daar is waarop wij niet meer aan ons zelf maar het geweld der wapenen zullen toebehoren!

Onder en boven hem grolde en stampte, huilde en vloekte de kazerne, zong en vermaledijdde het stenen huis als een vervaarlike fabriek waarin de mensen masjienen zijn die sjouwen, knorren en zweten.

's Anderdaags werden de rekruten naar een groot plein geleid buiten de stad. Zij waren als een troep vee, als een haveloze kudde geschoren lammeren die niet weten waarheen, en gedreven worden. Jonge mannen met brutale, verstandloze gezichten bulderden bevelen tegen ze die zij leerden uit te voeren met onhandige, komiese bewegingen van hun armen en benen. Oude mannen met geestloze tronies en zakjes onder de ogen rinkelden met hun sporen over de hardgetrapte grond en liepen langs de carré's mannen zonder te spreken, als grote geheimzinnige machten over een zielloos, harteloos spel.

Zij kregen soep te eten die smaakte naar roetvet en kamfer. Met een zware maag deed men hen neerhurken in de zon vóór bergen zwarte aardappelen die zij moesten schillen met beroeste uitgeknaagde messen. Iedere dag was aldus vervuld met dezelfde schoonheid wurgende tormenten, van aan het allegro der réveille-fanfare tot aan het schmorzando der nachtklaroenen, wan-

[p. 70]

neer het licht werd uitgedoofd en de kamer nog was één bandeloos gevloek en gescharrel in het duister.

Alleen werd het elke dag nog harder. De rekruten moesten nu al met pak en ransel, door de modder kruipen. Wanneer zij nog eens zo zwaar wegen van het slijk, doet men hen een heuveltje bestormen, twee honderd meter ver. Daar vallen de zwaksten met hun aangezicht tegen de grond.

Zekere dag in Mei brak heel de kazerne op: de regimenten vertrokken naar het kamp. Karel Johan werd een dag en een nacht tevoren op wacht gestuurd in een goederentrein, die de manschappen aan 't laden waren in een verlaten station, buiten de stad. Met een dozijn man zaten of lagen zij in de deemstering tussen de kisten en balen in een der wagons. Een korporaal had een bajonet met de punt in het hout van de zoldering gestoken, Op de hecht brandde een lekende kaars. Een soldaat lag in een mondharmonika te blazen. Vier, vijf andere zaten gehurkt in een hoek en vertelden. Jezus, wat zij vertelden was afgrijselik! Karel Johan zag het visioen van uw droef gelaat boven de mannen, met de tranen die uit uw starre ogen dropen. Waren zó de soldeniers die dobbelden om uw kleed? Waren zó de slaven uit het huis van Pilatus die de doornen dreven in uw gebenedijde slapen en kwalster spogen op uw zeer zuiver lichaam?

Slechter waren dezen, jonge mannen in de prille bloei des levens, die wisten van ál de wijzen om vrouwen te schofferen en het duister geweld dat wordt gepleegd op het eigen lichaam! Jezus mijn God; de witte moeders smolten weg in tranen en de fijne, blanke zusters zag Karel Johan vergaan van schaamte vér-weg in het leven van deze mannen. Hij lag heel hoog op de kisten, en rilde en voelde zich vuil en laf. Als een versleten muntstuk dat duizenden handen hebben bevlekt en bedoezeld wist hij zijn ziel in de omgang met deze knechten. Waarom sprong hij nu niet in de kring? Hij lag met handen en voeten gekruisd op het harde hout onder hem, verbrijzeld en vernield.

Rond middernacht werd er aan de wagen geklopt. Twee gegradeerden, met bleke gezichten en koortsige ogen onder de donkere petten vroegen dekens. Buiten, in het natte gras, wachtten meiden en verkleumden. Toen de twee rond de morgen terugkwamen begon er een te spuwen. De andere rolde gebroken over den grond.

Het was dán dat Karel Johan zich oprichtte. Één vast gedacht stond gehamerd in zijn hoofd: vluchten. Buiten in de jonge maan blonken de bajonetten der schildwachten. Karel Johan dacht aan twee, drie mensen in het land die hem zouden missen. Heer, bad hij, indien Gij wilt dat ik deze kelk ledig tot de bodem: Uw wil geschiede!

Zij werden een felle schok gewaar. Het lang gevaarte van wagens zette zich in beweging. Zij reden de ganse nacht. 's Anderdaags morgens waren zij in het kamp.

Een onafzienbaar land van heide en duin, en daarin: de krachtige oäsen der bossen. Het dorp: één lange straat tingeltangels en huizen van plezier, met drieste meiden op de drempels. Langs de barakken waar de manschappen lagen, haveloze bedelaars en roetzwarte kinderen die door de veldgendarmen werden verjaagd of opgepikt.

[p. 71]

Dag aan dag kropen over de vlakte de lange grauwe kolommen der regimenten. Het koper der muziekkorpsen was een felle smart in de zon. Honderd duizend kogels sprongen iedere dag stuk tegen de gepantserde kimmen. De granaten woelden in het gele zand.

Ah! wie zal de marteling zeggen van dat schoon land, met de ebbe en vloed der heuvelen als een zee in de willekeur der winden? Geen vogel werd er gehoord, geen spoor gezien van enig dier dat vrij zijn jonste zoekt op Gods lieve aarde.

De legerpaarden zwoegden in de mulle sporen. De mannen werkten met hunne knieën tegen het zand op. Grote, platte zweetdruppels rolden van onder hun helm en de grond zoog ze gulzig.

Zij sliepen met open deuren en ramen. Vóór de deur waar Karel Johan lag, stond een enkele, eenzame boom. Daaromheen het gans mirakel van de avond die zachtjes vergloeide in de nacht.

Het was op Pinksterdag dat plots het gedrem de vlakte verliet. Een ver troostsignaal was het luiden der klokken uit de dorpen waar mensen woonden Karel Johan wandelde die dag uren wijd buiten de legerplaats, tot op een plek waar het vol bloemende braamstruiken stond, zo vol dat het was als een dikke, gouden wolk tegen de grond, met daarboven de zon en het zoemen van miljoenen insekten. Daar ging hij liggen. De struiken woekerden over hem en bedekten hem gans met hun gouderegen van bloemen. Karel Johan wentelde zich over de grond. Hij was een man die de brandend-begeerde vrouw had teruggevonden. Uit al haar porieën fluisterde de aarde hem haar teerheid toe. Hij werd opgenomen in het eindloos mysterie van zon en lucht en gewas, en de myriaden levens die trommelden rondom hem, en boven hem, en in de diepste, verholen gangen der aarde onophoudelijk op en neerdaalden, groeven en knaagden en korrel voor korrel de grond afbraken en weer opbouwden. Hij haalde de bloemen naar zich toe met ganse armen, en zoende ze. Hij lachte en schreide tegelijk en in het lommer der braamstruiken sliep hij lijk een dier des velds.

Op een omweg naar het kamp toe ontmoette Karel Johan een grijze dorpspastoor. Deze nodigde hem uit om zich in de pastorie, ginder tussen de mastebomen wat te gaan verfrissen. Hij was goed en mild voor de arme soldaat en toonde hem al zijn schatten: zijn pauw, die Jan heette, en nevens de pastoor door de fraaie laantjes van de tuin wandelde, net als een hond zoo gemoedelik en trouw, zijn klein wit kerkje waar vogels rondfladderden, zijn nette vriendelike meid, en zijn mager melkkoetje. Karel Johan, wie in lang zoveel mildheid niet meer ten deel was gevallen, ging open als een bloem. In de schemering zat hij geknield in het gras aan de voeten van de wijze herder, die naar hem luisterde lijk een vader. Toen de eerste witte ster opsprong moest de pastoor hem liefelik wegjagen. Karel Johan rende met open jas door de velden naar de barakken. En viel neer op zijn brits toen de sergeant binnentrad voor het avondappel.

's Anderdaags begon opnieuw de heide te knetteren van einder tot einder. En de donder der kanonnen rolde laag over de rillende vlakte.

Eens,- zijn kompagnie lag met rust - ging Karel Johan de thuiskomende

[p. 72]

troepen opwachten. Hij zag, heel in de verte, een dikke stofwolk komen aanzetten en daarboven, van tijd tot tijd, het bliksemen van de ruiterijtrompetten. Twee volle uren defileerden de troepen langs hem voorbij. De mannen waren niet kennelik. Alleen hun blikken fonkelden loens naar hem. Plots stoven de gelederen uiteen. Een hollend paard vloog vierklauwend over den steenweg en stormde, een eind verder, te pletter tegen de eerste barak waarvan de ruiten rinkelend uiteenspatten!

Het laatste wat Karel Johan te zien kreeg, was een grote, platte wagen, gans overdekt met een dak van gebladerte als een rollend prieël. Daarin: de vrouwen der oversten, in witte en roze klederen, van zachte, doorschijnende stof, met waaiers in de hand. De wielen van den wagen waren gepint met rozen en allerlei bloemen. Hij keerde zich om en ging.

Dezelfde avond speelde de kapel der grenadiers vóór de mess van de officieren. Karel Johan zag hen wandelen over het terras, met hun sabels slepende achter zich, lijk pronkende pauwen.

Maar in de duistere barakken kropen de mannen dicht bij mekaar en fluisterden over de dood van een hunner makkers, die de brankardiers van morgen had opgeraapt in de barre woestijn, met zijn gelaat gekeerd naar de zon.

Uit de tuin van het hospitaal klonk droef en verlaten het Requiem der klaroenen.