Pogen. Jaargang 1

[p. 59]

De jonge katolieke kunst
door M. Molenaar M.S.C.

IN de kunst van heden gaat de etiese eis vóór de estetiese: 't probleem kunst en leven is daardoor veranderd in leven en kunst.

De jongste generatie toch, in 't aanschijn der grote menselike verwildering, veroorzaakt door de louter-stof-en-intellektkultuur der twintigste eeuw, heeft zeer ingezien, dat alle hoge mense-krachten bijeen gebracht moeten worden en aan 't werk gezet: om die ontaarding tegen te gaan, en de opbouw der nieuwe mensheid te verwezenliken.

Daarom durft ze de verantwoordelikheid niet meer aan om op dit keerpunt der menselike geschiedenis de beschavings-faktor-kunst buiten de hernieuwings-arbeid te laten.

Want, zoo zegt ze, kunst is oneindig meer dan aanleiding tot ontroering, kunst is de veropenbaarde overtuiging van 'n biezonder mens op 'n hoog moment van verbeeldings-, gevoels- en intelligentiearbeid. En geschiedt niet elke verbetering van 'n mens door 'n mens juist door overname van overtuiging?

Met dit inzicht der jonge generatie heeft zowel de mensheid als de kunstenaar zelf heel veel gewonnen, indien ten minste de veropenbaarde overtuiging wil zijn de gloeiende formuul van 'n ware levens- en wereldbeschouwing. In dat geval toch krijgt de mensheid 'n kracht meer ten goede tegenover de massale aktie van 't verwilderend kwaad: terwijl de kunstenaar zelf uit de toestand van emotieve lijdelikheid overgaand in die van emotieve werkzaamheid in funktie der waarheid, de voortbrengselen van z'n aanleg vermenigvuldigt, meer begeesterend en levensvoller maakt.

Allereerst dus 'n als waarheid gekende levens-overtuiging in de kunst, daarna de verzinnelikte weergaaf ervan, in de geschikte materie: ziedaar de etiese eis vóór de estetiese.

De gave van 't geloof spaart de katoliek de tijd uit om naar de waarheid te zoeken: hij weet in allergrootste zekerheid, dat hij de waarheid bezit: en elke twijfel hieraan heeft in z'n bewust-zijn enkel de waarde van 'n bekoring, waarop hij niet verder ingaat.

Dit is 'n buitengewoon voorrecht voor de doelmatige regeling van 't leven: maar vervolgens ook voor de benuttiging van 't ogenblik der schoonheids-ervaring, in zoverre immers 't bewust bezit der waarheid de

[p. 60]

scheppende krachten verzameld houdt door 't meegedeelde zekerheidsbesef, en ze door vreugde verhevigt.

Maar daarmee is 't grote kunstvermogen van de katoliek volstrekt niet gewaarborgd. Dit geschiedt pas, als de waarheid niet enkel abstrakte kennis is, maar zodanig volkomen bezit is geworden van de algehele mens, dat ze bestaat in de praktiese vormen van levens- en wereld-beschouwing met de drang naar verwezenliking van beide door daden.

Dan toch alleen wordt kunst veropenbaring van overtuiging.

't Komt er dus op aan voor de katoliek der jonge kunst-generatie, om de geloofs-kennis te ontwikkelen tot geloofs-overtuiging. Zolang dit niet is geschiedt, zal z'n kunst wel katolieke uiterlikheden bezitten, die 'n onkundig buitenstaander verschalken: maar de kundige herkent al gauw de vrome poze, en, ervaart al gauw hoe geheel anders 't van binnen is: want 'n overtuiging slaat altijd naar buiten als 'n gloed.

Niets is zoo ijdel en tijd-vermorsend op onze geweldige dagen dan estetiese ontroering te geven en te ontvangen, zonder etiese bedoeling: vooral wanneer 't zo geheel anders had kunnen zijn.

Waarheids-kennis wordt tot waarheids-overtuiging door daad. Waarheids-overtuiging toch is waarheids-kennis maar met drang tot de daad: derhalve wie zich gewoon maakt de daad te voegen bij de kennis, zal krachtens de wet der associatie ook die drang in zich kunnen tot stand brengen.

Maar daarmee is voor de katolieke kunstenaar de etiese eis, die voorafgaat aan de estetiese, in de praktijk bepaald als 'n ascetiese eis: en van de mate zijner toegepaste ascese zal afhangen de mate zijner geloofs-overtuiging. Want ascese is niets anders dan de konsekwente verwerkeliking der geloofskennis: is geloofs-waarheid in-der-daad: is belijdenis van 't geloof door leven.

Wanneer en daarom gezocht wordt naar de redenen: waarom 't nog niet te best gaat met onze katolieke kunst, dan moet hier niet de eigelike schuld gezocht worden in 'n mindere kunst-begaafdheid of finantieele nood of in de malaise der katolieke uitgevers-firma's, maar in de kunstenaar zelf, die verzuimt de geloofs-kennis door ascese om te vormen in de geloofs-overtuiging, en daarom z'n werk berooft van de allereerste voorwaarde van katolieke kunst.