Pogen. Jaargang 1

[p. 41]

Perspectief der symbolistische poëzie in Frankrijk⁽¹⁾
door Eugène Lemmens

‘Nous allons à l'esprit. C'est très certain; c'est oracle, ce que je dis’ zegde Raimbaud in ‘Une saison en Enfer’.

En de symbolisten, die het wezen zochten, de ziel ten slotte (Si Racine est le poète infaillible du coeur de la femme, qui oserait nous dire qu'il ait jamais fait un pas vers son âme? - Maeterlinck), de geestelijke beteekenis der dingen, zochten ze langs den weg der muziek.

Zij waren vermoeid van het Romantisme. 60 jaar lang reeds was de menschelijke persoonlijkheid de speelbal van oppervlakkigheden. En zelfs geen strijd tusschen die oppervlakkigheden en den mensch.

‘Nous sommes un bateau desemparé qui flotte
Sans boussole, sans mots, sans ancre, sans pilote,
Sans guide. à la dérive, au gré du vent hautain
Dans l'ondulation mobile du destin.’

Ziedaar, in ééne strophe bepaald, de houding van verscheidene generaties tegenover het leven.

In zijn oorsprong nochtans had het romantisme eene, ten minste in Frankrijk, nieuwe Schoonheid ontdekt: de verveling. Reeds Chateaubriand ging door de wereld ‘baillant sa vie’. En ze hadden er een absoluten nood aan die verveling te verschalken, al was 't maar, in de poezie, door nieuwe prachtige rythmen.

't Rythme was altijd een wiegelied. Op rythmen vervloeit alles, vreugde zoowel als leed. Rythmen zijn lijk 't water van de Lethe.

Doch, bij de Romantiekers, werd het rythme meer: 't werd hun doel. Ze verloren uit het oog het eerste doel van hun wiegelied: zijn heelende beteekenis. Lijk Eole zich liet verleiden door hare eigene stem, lieten zij zich verleiden door de schoonheid van 't lied op zich-zelve. En hun poezie werd rythmenspel.

En vandaar de Parnassiens.

Nog oppervlakkiger dan de romantiekers waren de Parnassiens. Hunne kunst is 't nastreven van vormvolmaaktheid doch ze heeft alle voeling verloren met het leven. En, om mijne vergelijking te voleinden, zij

(1) Inleiding tot een artikel over de fransche dichter Paul Méral.

[p. 42]

waren dezen die een wiegelied zongen waarin geen moederhart zinderde.

Artificieel nochtans hadden zij iets tot de uiterste volmaaktheid gevoerd: het rythme als muziek, en de muzikale en plastische waarde van het woord.

Wanneer, vermoeid van al die oppervlakkigheden, meest onder den invloed der Noren, de Symbolisten school vormden, de diepere lagen van 't leven weer wouden binnendringen en zich opwerken uit pure vormlijkheid, kozen ze lijk ik zei, den weg der muziek.

Wie schreef er dat de eerste beteekenis der muziek was: het opwekken van geesten?

Lijk 't lentesap de jonge looten, deed de muziek der symbolisten weer de levensvormen zwellen; - lijk 't lentesap de jonge looten, niet heel diep, tusschen schors en hart.

Van Tristan Corbère af,

(Poète en dépit de ses vers...
ses vers faux furent ses seuls vrais...
Trop réussi - comme raté.)

alover Laforgue die beiden putten uit 't volkslied, vollediger en schooner met Raimbaud, Verlaine en Mallarmé, zwakker met Regnier (deze evolueerde ten andere naar 't klassicisme toe), in hoeverre nog symbolistisch bij Francis Jammes, gevoed door eene pleiade Vlamingen, hadden deze dichters maar een gemeenschappelijken karaktertrek: des poètes voulant ‘reprendre à la musique leur bien.’ (Mallarmé). Daar waar de Parnassiens aan ieder woord zijn volle sonore en plastische waarde wouden geven, zochten de Symbolisten de woorden te doen wegsmelten in 't akkoord der phrase, en zelfs de ideëele beteekenis van het woord te gebruiken lijk de klanken der muziek: tot het droomerig opwekken van geesten.

Maar 't aloverheerschend verstand, de eenige geniale menschelijke fakulteit, konden de symbolisten, uit den aard hunner kunst zelf, niet laten de leiding nemen van - en de richting geven aan hun werk. Want er zijn twee onverzoenlijke vijanden: 't verstand en de muziek. Waar 't verstand de menschelijke persoonlijkheid samenvat en tot een bliksem herleidt, is de muziek de ontbindende kracht waarlangs heel 't wezen vervloeit in 't onbestendige.

't Verstand alleen doet mirakelen, 't is te zeggen 't verstand alleen werpt, in ééne macht, 't beeld omver dat we ons maakten van de natuurverschijnselen, herpakt onze gezamenlijke gewaarwordingen, onze visie op wereld

[p. 43]

en leven en stelt een nieuwe visie in de plaats der oude, - visie menigvuldig van herboren perspektieven zoodat opnieuw de verbeelding kan losstormen en, met behulp van rythme en muziek, en beelden, en nevenideeën, een merveilleuse wereld scheppen.

In dezen zin, is iedere kunstwereld gebouwd op een mirakuleus gedacht, belichaamd door de fantasie. Zoo de wereld van Sophocles, of van Dante, of van Shakespeare, of van Faust. En hoe mirakuleuser de idee, hoe vaster de perspektieven en hoe vollediger en zelfstandiger de bekoring.

Het scheppen van zulk een wereld was den symbolisten, uit den aard zelf hunner kunstmiddelen en kunstinspiraties, onmogelijk. Ze dreven op klanken en klanken zijn altijd in zeker mate sirenen; ze verloren 't centraal punt van hun wezen. Zelfs buiten de poëzie, b.v. op 't tooneel, kunnen ze misschien wel een nieuwe ‘mise en scène’, doch geen vaste karakters scheppen. - De personnages van Maeterlinck, Arkel, uit Pelléas, of Marco uit Monna Vanna, die ernstig zijn, zijn dat omdat ze juist een symbolistisch opgevat spel met klassieke persoonlijkheid beoordeelen. Ten andere, een geniaal muzikant heeft aangetoond wat er essentiel aan Pelléas en Melisande ontbreekt.

In de poëzie bleven de symbolisten zuiverder bij hun wezen. En ze werden 't schoonste wat ze konden worden: ‘suggestionisten’. Ze suggereerden langs muzikale woorden. Ze schreven meesterlijke droomvolle gedichtjes:

Les sanglots longs

des violons...

Dans l'interminable

ennui de la plaine...

La lune blanche

luit dans les bois

en zoovele andere van Verlaine.

Ton doux bras que je touche
est tiède comme la nuit de juin...
La lune au ras des peupliers se couche
...On mourrait bien...

(Viélé-Griffin)

[p. 44]

 

Mon âme en est triste à la fin;

 

Elle est triste enfin d'être lasse,

 

Elle est lasse enfin d'être en vain.

 

Elle est triste et lasse à la fin

 

Et j'attends, les mains sur ma face.

 

(Maeterlinck)

zijn echte ‘lieder’. - Doch, bij sommigen, bij de besten, riepen die klanken echte vizioenen op; en hun doel werd dubbel: muziek schrijven met de woorden die tevens de vizioenen weergaven opgewekt door deze muziek. In ‘l'alchimie du verbe’ heeft Raimbaud deze klankenvizioenen genoteerd:

Je règlai la forme et le mouvement de chaque consonne, et, avec des rythmes instinctifs, je me flattai d'inventer un verbe poétique accessible, un jour ou l'autre, à tous les sens...

J'écrivis des silences, des nuits, je notais l'inexprimable. Je fixais des vertiges.

Loin des oiseaux, des troupeaux, des villageoises

que buvais je, à genoux dans cette bruière

entourée de tendres bois de noisetiers

dans un brouillard d'après-midi tiède et vert?

(Raimbaud)

En 't is ten gevolge van deze bedoeling dat ze stilaan weer 't domein der muziek verlieten:

Aboli bibelot d'inanité sonore

of

Mais chez qui du rêve se dore

Tristement dort une mandore

Au creux néant musicien,

- heel veel der gedichten van Mallarmé, niettegenstaande zijn ‘sonnet en i majeur’ zoeken 't effekt, bizonder 't visueele effekt, der klanken, meer dan de penetratie, door den klank, van de ziel der dingen. - Visueel effekt, zeg ik.

En zoo eindigen de Symbolisten, als school, in de ‘Calligrammes’ van Guillaume Apollinaire.