Poëziekrant. Jaargang 20

[p. 24]

Retouche

Yves T'sjoen
Mark Dangin
Sprookjes uit het vergeetboek⁺

Foto Lieve Blancquaert

Op 14 juni 1996 overleed de Vlaamse dichter Mark Dangin (pseudoniem Luc van Clooster). Zijn dichtwerk werd de drie voorbije decennia regel per regel bijgeschreven in het vergeetboek. Sinds zijn bundel De moeder van de porseleinwinkel (1984), verschenen in de reeks De bladen voor de poëzie, bleef het helemaal stil rond zijn poésie parlante, die in de jaren zestig even in de mediabelangstelling stond. Als teder anarchist verzette Dangin zich tegen dorre woorden, de terreur van de banaliteit, de dagdagelijkse realiteit. Hij trachtte in zijn taalkunstwerken een eigen universum te creëren, een wereld van nimfen en prinsessen, waarin het lyrisch subject zonder sociale remmingen van efemere ontmoetingen genoot. In die sprookjeswereld probeerde hij de levensangst te ontvluchten. De dromerige wereld van Mark Dangin bleef echter een onbereikbaar ideaalbeeld, ook in de poëtische uitwerking ervan. Het besef van dat momentane genot, dat hij meestal vond aan de zelfkant van de samenleving, leverde wrange en wellustige poëtische ogenblikken op. Alleen ontbeerden zijn gedichten voldoende spankracht en thematische diepgang, zodat Dangin al even snel weer uit de aandacht van de Vlaamse literaire kritiek verdween. Balans van een dichterschap in de marge.

Mark Dangin, geboren in 1935, debuteerde in het (post)experimentele klimaat van de Vijfenvijftigers. Zijn vroegste gedichten baadden in de vaak retorische woorden- en beeldenvloed van veel maniëristische dichters die eind jaren vijftig en begin jaren zestig behoorden tot de Antwerpse avantgarde, en die onder meer een forum vonden in de toonaangevende modernistische bladen Gard Sivik (met Gust Gils, Hugues Pernath en Paul Snoek) en De Tafelronde (gemonopoliseerd door Paul de Vree). Dangins eerste gedichten verschenen in het Gentse periodiek Het Antenneke, waarin ook andere universiteitsstudenten als Paul Snoek, Jo Verbrugghen en Claude Corbau publiceerden. In 1958 bundelde Dangin zijn literaire produktie tot het poëziedebuut boven adem, waarin de barokke beeldassociaties meestal alleen maar de blik konden vertroebelen. Die versluierde overdaad blijkt onder meer uit de volgende met rag doorweven regels in de cyclus ‘vraaggesprek met mijzelf’: ‘Ik rijg mijn wensen aan een draad die / onzichtbaar door de menigte loopt, / spinrag van vervelende hoop / aan de vingers van de droefheid.’

De drie bundels die daarop volgden, vertonen dezelfde tekortkomingen. Toch wekte de dichter met de mens nagespeeld (1959), door een bij gestoken (1960) en ik en haar zelfportret (1963) de belangstelling van enkele genegen critici die hem poëtisch talent en (eigentijdse) oorspronkelijkheid toedichtten. Een van hen was Werner Cranshoff, die met de anthologische bundel met ‘jonge Vlaamse estetische poëzie’, Pijn en puin verdwenen (1965), modernistische jongeren voor het voetlicht haalde en voor enkelen de doorbraak hielp forceren. De dichter-essayist wilde hiermee een representatieve staalkaart van de jongste avantgardistische dichtersgeneratie bieden. De (post)experimentelen laboreerden aan een talige, constructivistische vorm waarin expliciete maatschappelijke betrokkenheid en persoonlijke belijdenis gekortwiekt werden. De selectie bestond onder meer uit Patrick Conrad, Marcel van Maele, Tony Rombouts, Nic van Bruggen, Eddy van Vliet, (ja zelfs) Herman de Coninck en Mark Dangin. Later volgden allen eigen paden, die soms opmerkelijk konden divergeren in het rijk geschakeerde Vlaamse poëzielandschap. Ook in zijn literaire kritieken in ‘Het Geestesleven’ van Vooruit, waaraan hij sinds 1958 vast medewerker was, kantte Dangin zich tegen de expressieve poëtica van traditionalistische dichters als Anton van Wilderode en René Verbeeck, die trouwens jaren later in het réveil van de traditionele dichtkunst in Vlaanderen werden bekroond met de Staatsprijs voor poëzie.

Dangins dichtkunst onderging in de jaren zestig een opmerkelijke kentering. De taalbarokke spinsels werden ontrafeld in de poëzieuitgave die als het sluitstuk van zijn vroegste produktie kan worden beschouwd, Maran atha (1969). De bundel, geïllustreerd met non-figuratieve gravures van de etser en beeldhouwer Maurice Haccuria en opgesierd met gekleurde cellofaanbladen, omvat gedichten die Dangin in 1962 en 1963 heeft geschreven. Voor het eerst distantieerde de persona zich expliciet van de burgerlijke en religieuze moraal die zijn jeugd had overschaduwd, niet door zich in overdadige beeldenreeksen op te sluiten, maar door een met ironische en parodistische kwinkslagen gelardeerde wereld te scheppen. Een

In ‘Retouche’ wil Yves T'Sjoen de aandacht vestigen op minder opgemerkt, niet gecanoniseerd of om welke reden dan ook veronachtzaamd dichterlijk talent. Zijn bijdragen willen de platgetreden paden van het dichterlijk landschap verlaten en zo de in de media massaal verspreide foto van dat landschap retoucheren.

+ Alle bundels van Mark Dangin zijn nog verkrijgbaar in het Poëziecentrum.

[p. 25]

universum dat trouwens opvallend toegankelijk is. De titel van de bundel is de Hebreeuwse uitdrukking voor ‘de Heer is gekomen’ en wijst op de bijbelse metaforiek in Dangins bundel. Twintig eeuwen Westerse, christelijke civilisatie worden hier op sarcastische wijze genadeloos geridiculiseerd, de vijandige buitenwereld wordt categoriek afgewezen.

Mark Dangin zocht sindsdien op een weinig overtuigende manier een weg in een romantisch-subjectieve literatuur. Hij poogde een visionaire wereld te scheppen waarin de dichter als poeta vates figureerde, waarin hij een profetische zanger van de universele liefde en poëzie kon zijn en waarin ten slotte de realiteit onderdanig werd gemaakt aan de droomtaferelen die hij ontwierp. De idyllische, surreële wereld, die een harmonische vereniging tussen droom en werkelijkheid betracht, is echter geen eeuwig leven beschoren: ‘Elke dag een gedicht schrijven met woorden / als scherven, met kreten, vrouwen; zo mooi wordt het / en toch niet gelukkig zijn.’

Dit groeiend besef van onbereikbaarheid, van de onmacht van het woord en de beperking van het taalscheppend vermogen stichtten twijfel en existentiële onzekerheid in het gemoed van de dichter. Die onzekerheid is ook af te lezen uit later werk. Het thema van de existentiële neerwaartse spiraal (elke illusie die een nieuwe desillusie genereert) treedt al voor het eerst op het voorplan in Maran atha. Deze bundel zou beschouwd kunnen worden als een trait d'union tussen Dangins experimentele taalverkaveling uit het begin van de jaren zestig en de twijfel die spreekt uit de sarcastische en ironische understatements in later werk.

Sinds de jaren zeventig stagneerde Mark Dangins poëtische werk. De lyrisch-subjectieve toon, die voor het eerst doorbrak in Maran atha, werd soms nogal oppervlakkig verbonden met introspectieve bespiegelingen en hyper-individuele dromerijen van het subject, met emotioneel geladen beelden en een uitgesproken erotische symboliek. De weinig uitgewerkte beeldentaal en het toenemend gebrek aan authenticiteit in de thematische uitwerking verklaren vermoedelijk de minder gunstige ontvangst van het latere werk, zoals onder meer Ik had hen allen hartelijk lief (1981).

In Mais enfin Dangin (1972) situeert de droomwereld zich in het ongebonden nachtleven van de grootstad, in een van taboes en regels vrijgevochten omgeving waar prostitutie en alcohol welig tieren. Dangin wou zich net als Louis Paul Boon in Mijn kleine oorlog als de geweldloze anarchist profileren die tot de frustrerende vaststelling komt dat elk streven zinloos is. Ook het nachtleven is maar wat schijn: dit is het motief waarrond deze bundel is geweven.

Een gelijkgestemde onbevredigde hunker naar het beloofde land spreekt uit de bundels Ik, de grote verliezer (1973) en De mec van Caroline (1974). De liefde is nu het centrale thema van Dangins weemoedige dichtkunst geworden. Alweer tegen het decor van het nachtelijke grootstadsleven mijmert de ik-figuur over de vluchtigheid van elke nieuwe liefde, over het geloof in de liefde die steeds weer verraden wordt. Hij spreekt als een neurotisch, hypersensitief personage dat, net als Lodeizen in zijn romantische verzen, de werkelijkheid tevergeefs meer kleur wil geven. Hij wordt voortdurend op zichzelf teruggeworpen en blijft een eenzame roeper in de woestijn.

Mark Dangin schreef in 1970 de inleiding tot de Verzamelde gedichten 1957-1970 van Willem M. Roggeman, in volgende passus concipieerde hij ongetwijfeld ook een zelfportret: ‘De dichter is de grote eenzame op de wereld, die kontakt zoekt met en eenheid ziet in de moderne levensomstandigheden die hem enerzijds bedreigen, maar ook de mogelijkheid bieden te ontkomen aan de beperktheden van zijn lichamelijkheid, zijn angst en zijn twijfel als noodzakelijke ingredienten (sic) van zijn tijdssituatie. Maar er is geen ontkomen aan de lichamelijke situatie’. Die existentiële twijfel beheerst de bundel Mijn nieuwe wereld (1976) en voegt niets toe aan wat voorafging. Dangins Utopia is een flinterdunne dagdroom waarin hij de eentonige sleur van het bestaan en de clichématige, reactionaire omgangstaal ontvlucht. Enkel in zijn taal denkt de ik-persona een nieuwe wereld te kunnen componeren. De dichter voelt zich een sprookjesverteller en een vrijgevochten homo ludens die de realiteit met een authentiek idioom naar eigen hand wil zetten. De angst kan enkel bezworen worden door de schrijfact. Magische toverformules moeten de banaliteit, de conformistische volkswijsheden (die er alleen op gericht zijn de bestaande, apollinische orde te handhaven) ironiseren en ten slotte laten verdwijnen. De dichter wil in de dagelijkse omgeving vitale toetsen aanbrengen om haar weer levensvatbaar te maken. En telkens weer overheersen gevoelens van onmacht en mislukking het getemperde levenselan. Op die thematiek is eindeloos gevarieerd. In Maran atha werden dat voortdurende onbehagen en de hieruit resulterende evasieve reflex als volgt vormgegeven in het profane gedicht ‘Maria’: ‘'s Morgens voor het open raam begroetten wij / elkaar met eigen woorden, met onze angst die elke dag / vreemder werd; een zon in onze hemel waarvoor wij / vluchtten, een regen die alles zou overspoelen.’

Mark Dangin hanteerde in later werk parlandistische en metrisch regelmatige verzen die de gedichten soms een epische wijdlopigheid bezorgen. Het universum dat hij hiermee wilde ontwerpen, sorteerde veelal een bevreemdend effect, maar dat deed vroeger dichtwerk ook al. De talrijke woordmanipulaties, de lichamelijke beelden die op een associatieve manier aan elkaar werden geregen en de expressie van hypersensitieve gewaarwordingen konden het gebrek aan thematische diepgang en verstechniek amper nog verhullen. Nog steeds was de immer verder laborerende Dangin de gedreven zoeker die in een wereld, bevolkt door bekoorlijke meisjes en maagdelijke wezens, speurde naar het absolute, dat nu eens ‘een ver land’ was, dan weer ‘een onbereikbare zon’ De bloedarmoedige variaties hierop waren schier eindeloos. De dichter wist zich occasioneel overeind te houden door een stilistische virtuositeit die onder meer bleek uit zijn subtiel aangewende parodieën en ironieën. Hij noemde zich ‘een wereldhervormer op kleine schaal’, die dan wel een bezweringsformule van liefde verkondigde maar tegelijk besefte dat zijn magische woorden verzandden in de woestijn van het illusieloze dagelijkse leven. Mark Dangin slaagde er niet in het behoorlijke niveau van zijn bundel Maran atha te evenaren. Later werk was louter een recyclage van enkele schreeuwerige levenscredo's en idealistische mei '68-slogans. Zijn poëzie was sinds de jaren zeventig niet meer dan de monotone transcriptie van een romantisch lijden aan het leven. Het uitblijven van herbronning betekende de definitieve verzanding van een oorspronkelijk veelbelovend maar uiteindelijk verstikkend dichterschap. Toch was Mark Dangin enkele jaren een naam in de Vlaamse modernistische poëzie. De tijd heeft hem, net zoals zoveel anderen uit de literair-historisch belangrijke bloemlezing van Werner Cranshoff, definitief ingehaald. De dichter zelf was al ruim een kwarteeuw begraven.