Poëziekrant. Jaargang 19

[p. 9]

Buitenland

Denis Roche
Poëzie is ontoelaatbaar
Jan H. Mysjkin⁺

In Frankrijk werd 1995 poëtisch ingezet met de publikatie van het volledige dichtwerk van Denis Roche: een oeuvre dat in 1962 werd aangevat en dat de dichter tien jaar en plusminus zeshonderd bladzijden later definitief afsloot. De titel van de bundel, La poésie est inadmissible, verwijst naar een van Roches essays. Het is overigens een titel waarmee de schrijver heel wat anders bedoelde dan er ogenschijnlijk staat.

‘DE POËZIE is ontoelaatbaar, ze bestaat trouwens niet’ luidde de titel van een essay dat Denis Roche over de poëtische praktijk schreef. Die titel werd sindsdien te pas en te onpas als een slogan geciteerd. En vooral te onpas.

Met die titel bedoelde Roche, paradoxaal genoeg, dat ‘de poëzie het gemakkelijkste literaire genre is, het meest open, het meest toegankelijk’. Om het even wie kan immers om het even wat onder de noemer ‘poëzie’ publiceren. Dat heeft tot gevolg dat de poëzie niet langer het domein van het ontoelaatbare is, iets waarvoor je een inspanning moet doen, dat je een schok geeft. Daardoor is het genre zelf ontoelaatbaar geworden, sterker nog, heeft het zichzelf opgeheven.

Het eerste deel van die titel, La poésie est inadmissible, prijkt thans op het verzamelde dichtwerk van Denis Roche. Volgens het achterplat van de verzamelbundel wordt de lezer het volledige poëtische oeuvre geserveerd: er zouden geen variaten bestaan, noch ongepubliceerde gedichten.

Denis Roche, die op 21 november 1937 in Parijs werd geboren, is niet geïnteresseerd in het ineenprutsen van fraaie woord-objecten met kokette metaforen, leuke woordspelingen en flirtende enjambementen. In navolging van Rimbaud moeten de zinnen en de zintuigen voor hem worden ontregeld door een onbedwingbare hartstocht die zich richt tegen de mechaniekjes van de gewoonte-lyriek. De telbare basis van het vers is niet langer de versvoet of de lettergreep, maar een energetische eenheid: de drift.

Wat Roche aan het schrijven opwindend vindt, is het feit dat hij aan het schrijven is zelf. ‘Ik heb niets anders mee te delen dan mijn gewelddadige handeling van het schrijven’, stelt hij in zijn afscheidsbundel Le mécrit (Het slapschrift, 1972).

Tien jaar eerder lag dezelfde idee ten grondslag aan een reeks als ‘De poëzie is een kwestie van collimator’. In die reeks wordt met een provocerende, haast perverse precisie de duur van het ontstaan van elk gedicht aangegeven, bijvoorbeeld: van 12.16 uur tot 12.28 uur.

De wezenlijke aandrift is niet de strijd tegen literaire conventies, maar het bedwingen van de kwaal die ‘tijd’ heet. ‘De ultieme remedie,’ zegt Roche, ‘is het maken van iets (een kunstwerk) dat zich door superpositie met de tijd vereenzelvigt en hem daardoor bezweert.’ Vandaar het gestadige opdrijven van de snelheid, wat niet zonder nevenverschijnselen blijft voor de anatomie van het gedicht, zoals: verschrijvingen van de woordvorm, ontsporingen van de zinsbouw, letters of lettergrepen die als haken werken voor de ‘inspiratie’ en die leiden tot overlappingen, verdraaiingen, sprongen, breuken.

De dichter kan daarom terecht beweren dat zijn gedichten ontstaan ‘buiten zijn weten om’, zoals hij ons voorhoudt in zijn debuut Forestière amazonide (Amazonewoud, 1962). Door het dolle heen legt de poëzie haar eigen kunstgrepen bloot, stelt ze haar eigen hebbelijkheden en gewoonten aan de kaak, maakt ze de lyrische pracht en praal belachelijk - wat in Le mécrit het verst wordt doorgevoerd.

Denis Roche
[foto: Jan H. Mysjkin]

In 1972 liet Roche weten dat hij het poëtische pad definitief verliet. Toch volgde in 1980 nog Dépôts de savoir & de technique (Depots van kennis & techniek), geen bundel met gedichten, maar met wat de schrijver antefixen noemt. In deze laatste bundel laat Roche ‘het principe van het schrijven achter zich’. Een antefix bestaat uit gevonden, los van elkaar staande zinsneden van precies evenveel aanslagen, die niet noodzakelijk in een direct verband staan met de regels die er onmiddellijk aan

+ Denis Roche, La poésie est inadmissible. OEuvres poétiques complètes. Le Seuil, Paris, 1995, 145 p., fl. 49,50; 986 fr.

[p. 10]

voorafgaan of er onmiddellijk op volgen. Het effect ervan kan het best worden vergeleken met de contactafdruk van een filmrolletje, waarbij de afzonderlijke foto's elk een fragment van de werkelijkheid in kader brengen. De antefix is als het ware een rolletje tekstfragmenten die de scriptograaf heeft geïsoleerd uit de verbale werkelijkheid waarin hij leeft, en die de lezer moet nemen zoals ze zijn.

Dépôts de savoir & de technique verscheen bij een uitgever die op het voorplat van zijn uitgaven consequent het genre vermeldt: poëzie, roman, verhalen of essay. Roches antefixen werden simpelweg gecatalogiseerd als ‘literatuur’ - een detail dat erop wijst dat Denis Roche de conventionele categorieën achter zich heeft gelaten, om in het immense continent van het woord door te dringen, in een domein dat zo niet ontoelaatbaar, dan io toch onbekend was.

Ik schrijf gedichten buiten mijn weten om
Geen inspiratie leidt ze bij de teugel
Noch baden ze in bezweringen
Ze komen er niet aan druipend van de regen
Waarna ze zich de haren uitschudden zich in bochten wringen
Hun klaagzangen aanheffen richting mij
Er waart in mij niet zoiets als een kapersgeest rond
Ik heb twee ronde ogen die zo'n beetje overal bij stilstaan
Eerst vriendelijk groeten
Dan vragen stellen niet minder dan dat
Waarvoor de gewoonste dingen er
Gewoon uitzien
En de ingewikkelde dingen ingewikkeld
En mijn gladde handen zijn onbewogen
En koud van het kijken

(Uit ‘Gedichten buiten mijn weten om’ in Forestière amazonide, 1962)

2 verstikkende winden nemende bodem bij de hals

't Opperste oogsteekt schuin 't passerende veld over

Niet niks dat toevertrouwt dat ziet en dat zo vrij is

Dan wanneer zij zich had kunnen wegstoppen in de muur

Die wit is ik 't oog en jij je kut wij die zijn

Zonder meel & Een lange dode tinteling die eet & Wij

Stijgen &n jij? zie de wolken versterkte torens dieZ

Wellen en op z'n best 2 lieve zwijnen die lachen Tegen

Wieerom vraagt: Z'n voeten dragen hem naarde stal 't

Wiegen de vreugde inde kamer 't meisje droomt & hij

Gooit nog 'n keer beter de ring naar m'n staak

Gevangene plichtmatig uitzettend in 't nauwin 't

Krijt van de geest van de mensheid van 't geronk enWat

Jij en ik als 'n kamille voor de zonderlinge onder

Gang van je geest Ik plooi als 't onpbewuste van de

Tijd ik aanhoor de boer in de weer gesloten hand van

D & vogel.

(Uit: ‘Het slapschrift’ in Le mécrit, 1972)