Poëziekrant. Jaargang 17

[p. 10]

Buitenland

Quevedo
Een schrijver voor schrijvers
Lieve Behiels⁺

Zo zag Borges hem althans. Als de maker van de Spaanse letterkunde. ‘Als Joyce, als Goethe, als Shakespeare, als Dante, als geen ander schrijver is Francisco de Quevedo niet zozeer een mens als een weidse en complexe literatuur.’ Maar bij de Nederlandstalige lezer is het met de ‘naambekendheid’ van Quevedo niet zo schitterend gesteld als met die van zijn door Borges opgesomde collega's. Net als de andere groten van de Spaanse barok (Góngora, Lope de Vega, Calderón) is hij ons wel vaag bekend uit de literatuurgeschiedenis, maar zijn oeuvre wordt hier niet gelezen.

DOLF VERSPOOR, de prins van de Nederlandse vertalers uit het Spaans, had in de verzamelbundel Romaanse sonnetten al een aantal gedichten van Quevedo opgenomen, onder de titel ‘Okeren sonnetten’. Nu publiceert hij, ook bij Meulenhoff, Gedichten van Quevedo, met tweeëntwintig sonnetten. De Spaanse en de Nederlandse versie staan naast elkaar. De - helaas zeer korte - inleiding bij de gedichten, ‘Orpheus triumphans’, is ook van Verspoor. Achteraan in de bundel staan enkele korte aantekeningen van de vertaler die de ‘realia’ van het barokke Spanje voor de hedendaagse lezer verduidelijken. Uit de korte literatuuropgave met Spaanse en Nederlandse werken blijkt eens te meer hoe weinig teksten van Quevedo in het Nederlands beschikbaar zijn.

Quevedo is bij uitstek een ‘barokke’ persoonlijkheid. Hij wordt uit zijn evenwicht gerukt door tegenstrijdige gevoelens, en is doordrongen van de onontkoombare eindigheid van het aardse. Het onblusbare verlangen en de koele, stoïcijns gekleurde zekerheid van de dood doorkruisen alle genres waarin Quevedo zich een meester toonde. Geen liefdessonnet zonder doodsgedachte, geen tederheid zonder satire, geen spot zonder bitterheid.

Zijn ideeën en beelden putte de dichter uit het rijke poëtische archief van de Gouden Eeuw. Maar de worsteling met het taalmateriaal drukt op zijn gedichten een onmiskenbare stempel. Quevedo bespeelt alle registers van zijn instrument met een intensiteit die het nog nooit gedachte denkbaar en het nog nooit gezegde hoorbaar maakt. De lezer moet zijn historische, politieke en culturele kennis aanboren om in het gevecht van de lectuur niet te sneuvelen. Voor zijn tijdgenoten was dat natuurlijk eenvoudiger: zij deelden met hem de taal en het uitgebreide literaire canon, en waren ondergedompeld in de sfeer van politieke intriges en maatschappelijke hypocrisie waar Quevedo, de verscheurde moralist, zo graag tegen van leer trok.

De selectie van Verspoor is representatief voor de vele facetten van Quevedo's poëzie. Het eerste sonnet knoopt aan bij de Horatiaanse traditie van de vluchtige aardse schoonheid, waarvan wij waarschijnlijk beter de Italiaanse en Franse vertakkingen kennen dan de Spaanse. Het motief bloeide al in het begin van de zestiende eeuw bij Garcilaso de la Vega, in ons taalgebied al evenmin bekend. Zeer ‘Spaans’ kun je het gedicht noemen waarin Quevedo twee bronstige stieren op elkaar laat inrammen om er zijn geliefde van te overtuigen dat zij hem door een hel van jaloersheid sleurt.

Het puin van het eens zo trotse Rome en het verdwenen graf van Caesar, de vergankelijkheid van Spanjes roem, macht en rijkdom zijn traditionele thema's die frisser dan ooit opduiken in de gespierde sonnetten van Quevedo.

+ Dolf Verspoor, Gedichten van Quevedo, Meulenhoff, Amsterdam, 1992, 63 p., fl. 29, 50; 590 fr. II

[p. 11]

Het verlangen naar liefde over de grenzen van de dood heen behoort tot het poëtisch archief waaruit de Europese dichters sinds de Renaissance gretig putten. Ook die traditie maakte Quevedo ondergeschikt aan zijn uiterst originele stem. Hij daagde de dood uit en tegelijk verwelkomde hij haar. Angst voor haar komst kneep hem de keel dicht. Het niet aflatende getrek en gesleur tussen eros en thanatos leende zich zelfs voor spot.

Dank zij de dichter Dolf Verspoor kunnen wij de dichter Quevedo benaderen en leren we de barokke poëzie beter kennen.

Wie Spaans kent, weerstaat niet aan de verleiding de beide versies te vergelijken. De vertaling van Verspoor is als uit graniet gebeiteld. Ik was bijna vergeten dat ook het Nederlands een overtuigend klankregister heeft voor tragischheroïsche verzen. De Nederlandse dichter is erin geslaagd sonnetten te schrijven met elkaar kruisende betekenislagen, botsende beeldenrijen en een feilloos ritme. Ook hij haalt syntactische krachttoeren uit en duwt zo tegen de grenzen van zijn taal. Uit die worsteling met de barokke demon zijn twee overwinnaars gekomen.

Verspoors bundel zou verplicht studiemateriaal moeten worden voor vertaalstudenten en -wetenschappers. Hij nodigt uit tot lezen, herlezen en voorlezen.

Zie je de grond zwellen, de zon gestuit
door wolken aarde uit het bloedig duel?
Twee passies, afgunst, meedogenloos fel:
stieren verkrampt in bronst woeden zich uit.

Kijk hoe de bonte bloed uit adem spuit,
hoe zwaar van kop de zwarte in stromend vel?
Botsing op schok in het slopende spel
waar elk in volle bronst zijn liefde uit?

Dat kun je zien, ja. Koud als het je laat
dat als de lust laait door mijn aderen,
mijn ingewand, een vulkaan uit mij slaat

Hún woede wel, als afgunst zich ontlaadt
Maar niet, als jij Boto ziet naderen,
hoe ik de bergen aanloei, desolaat.

(Uit: Dolf Verspoor, Gedichten van Quevedo)