Poëziekrant. Jaargang 16

Polemiek

Geef die mok eens door, Jet!
Marc Reynebeau

Ware het niet dat ik Hedwig Speliers enige sympathie toedraag en - persoonlijk - enige loyauteit tegenover hem niet verloochen, ik had nooit gereageerd op zijn ‘polemiek’ ‘Strontlekkere sigaren’ in Kruispunt 144, juni 1992. Maar hij vraagt om een antwoord.
Welnu, hij kan het krijgen.

DE TREURNIS waarmee hij komt aanzetten - dat de Nederlandse pers Vlaamse dichters alleen recenseert wanneer ze in Nederland publiceren, en dat hijzelf in Vlaanderen ook al niet wordt gerecenseerd -, klinkt me erg vertrouwd in de oren. Speliers kondigde mij de publikatie van dat ‘pamflet’ over de volgens hem kwalijke praktijken in de poëziekritiek aan toen wij elkaar vorige zomer toevallig ontmoetten (op een avond toen hij een nieuw boek presenteerde; hij jokt dus als hij schrijft dat hij ‘letterlijk buiten de Letteren leeft’). Hij voegde eraan toe dat ook ik daarin een veeg uit de pan zou krijgen. Dat was fair.

Mij best, ik hou van enig leven in de brouwerij, maar het wel zeer korte alineaatje over mij bevat uitsluitend een verre echo van ons gesprek van die avond. Ik ben dan ook nieuwsgierig naar wat Speliers eigenlijk van plan was over mij te schrijven, wat hij na dat gesprek blijkbaar achterover heeft gedrukt.

Maar veel groter dan die nieuwsgierigheid is mijn ergernis over wat er wel staat. Speliers, die - terecht - moppert dat men hem in Nederland nogal vaak voor een vrouw houdt, vindt de Franse slag voor zichzelf niettemin best toegelaten. Enige precisie in de spelling van mijn naam hoeft blijkbaar niet (het is trouwens niet de enige naam die hij verkeerd spelt). Maar veel erger vind ik de kwalijke manier waarop hij ons gesprek van die avond weergeeft. Die is immers totaal leugenachtig (zal ik de ‘gros mots’ gebruiken die hij zelf zo kwistig rondstrooit?) omdat hij helemaal niet ingaat op mijn repliek, maar enkel de indruk wekt (wil wekken?) dat ik mijn verantwoordelijkheid als samensteller van Knacks boekenrubriek wil ontlopen. Welnu, ‘I stand by my critic’. Ik vind het uiterst bedenkelijk dat Speliers het tegendeel wil suggereren. Ik heb Speliers die avond gezegd dat er hoe dan ook niet veel poëziekritiek bestaat. Ten eerste is het zeer moeilijk om degelijke poëzierecensenten te vinden; ten tweede werken de meeste poëzierecensenten bedachtzaam en dus traag; ten derde zijn de beschikbare ruimte en middelen voor literatuur in de pers altijd beperkt; ten vierde, en vooral, houden goede recensenten er doorgaans strikte poëticale opvattingen op na en schrijven ze dus het liefst over poëzie die daaraan beantwoordt - en niet over wat daar buiten valt.

Ik had het vermoeden dat Speliers dat laatste, net als ik, ten zeerste zou toejuichen. Maar nee, Speliers is zo overtuigd van zijn eigen gelijk - ik bedoel: hij is zo blind voor en onverdraagzaam tegenover andermans opvattingen -, dat hij elke poëtica die niet met de zijne strookt kortweg als een ‘vooroordeel’ wegwuift. Hij heeft een dermate ‘closed mind’ dat hij geen enkele criticus enige waarde toeschrijft wanneer die hem niet met alle lof overlaadt. Pluraliteit en dus discussie duldt hij niet, en in het verlengde van zijn opvattingen ontwaar ik alleen een hevig verlangen naar een Speliers-dictatuur over de poëzie. Zelfs die arme, brave Hans Warren en zijn Spiegel van de Nederlandse Poëzie moeten het bezuren, met de onmiskenbare subtekst: Speliers had zelf willen bepalen wat er in die bloemlezing wordt opgenomen, zijn eigen poëzie wellicht in de eerste plaats.

Ik heb in de eerste twee alinea's enkele woorden tussen aanhalingstekens gezet. Dat komt omdat ik Speliers' artikel, ook louter stilistisch, van een belabberde kwaliteit vind en slechts kan aanzien als een zwakke afspiegeling van de polemieken die hij in het verre verleden heeft geschreven. Immers, als ware hij Hubert Lampo of Ward Ruyslinck zelf, zijn tekst bevat niets dan een doffe dreun over de ‘miskenning’ waarvan hij het slachtoffer zou zijn. Enige zin voor zelfkritiek is daar alvast niet bij. Laat ik er voor alle duidelijkheid aan toevoegen dat ik hier geen enkele uitspraak doe over de dichter Speliers, maar me enkel bezighoud met wat hij in dat artikel heeft geschreven. Ik vind daarin geen enkele andere controleerbare bewering dan dat zijn eigen poëzie weinig of niet wordt besproken. Als dat zo is, en ik neem aan dát dat zo is, dan is dat inderdaad eigenaardig. Maar er zijn, alleen in Vlaanderen, tientallen dichters die daarover klagen, terecht of niet - zelfs Hugo Claus

[p. 29]

De schone rook van Reynebeau

1. Ik begrijp niet waarom Marc Reynebeau zijn antwoord kwijt wil in de Poëziekrant en niet in Kruispunt. De Poëziekrantlezer mist mijn tekst, hij kan niet vergelijken. Is Knack niet dik genoeg? Is Kruispunt niet sjiek genoeg?

2. Daarom in extenso het stukje tekst waar Reynebeau zich druk om maakt: ‘Knack vierde zijn twintigjarige bestaan met de bespreking van nul dichtbundels van me. Hoofdredacteur literatuur Marc Reynebau (sic) deelde me persoonlijk mee dat hij niet verantwoordelijk is voor het gedrag van zijn poëzierecensent. De man doet mij steeds denken aan een uitspraak van Karl Kraus in het begin van deze eeuw: ‘Geen gedachten hebben en ze kunnen uitdrukken - dat is journalistiek.’

3. Reyneheau trekt rond die kern een rookgordijn op van zes vellen A4-formaat. Zo strooit hij zand in de ogen door naar mijn taalfouten te wijzen. Wat een schoolfrikstrategie! Waarom wijst onze grote Van Ostaijenkenner (De Brakke Hond, 28 december 1990) niet naar de horribele taalfouten van Paul van Ostaijen? Waarom met twee maten en twee gewichten wegen? En hoe groot is die Van Ostaijenkenner? Volgens Reynebeau schreef Speliers uitgerekend één regeltje over Van Ostaijen... in een Jotie T'Hooft-essay. Dat ruikt naar onbekwaamheid.

3. Ik nader de kenra: Reynebeau's onbekwaamheid om als verantwoordelijk redacteur de poëzieliteratuur in goede banen te leiden.

In ‘Strontlekkere sigaren’ had ik allerminst de bedoeling een toevallige babbel met hem in Oudenaarde te resumeren. Het gaat niet eens om een exclusief verwijt aan het adres van Reynebeau. De kliekjespolitiek van De Standaard- en De Morgen-redacteurs krijgt een even felle veeg uit de pan. Zoals ik het godgeklaagd vind dat welke chef van welk literatuurministerie ook ene Marcel van Nieuwenborgh als commissielid voor poëzie aanduidt om onze cultuurminister te adstrueren. Dichtertjes van één dichtbundel die moeten oordelen over dichters van een compleet oeuvre. Met het gevolg dat ik al bijna een decennium lang naast de subsidiepot mik. Ik kom zelfs niet in aanmerking voor die ene symbolische frank. Bedankt. Wat voor commissie is dat? Wat voor licht is die Van Nieuwenborgh? De Standaard heeft wat het verdient. Zoals Knack. Onze Smaakmakers schieten met z'n allen tekort in objectieve en correcte berichtgeving met betrekking tot de poëzie. Ik verdedig de poëzie, de mijne en die van mijn doodgezwegen collega's.

4. WordPerfect 5.1 telt in bewuste inleiding 1.793 woorden. Exact zestig woorden heb ik aan Reynebeau gewijd. Waarom zo'n groot rookgordijn? Ik zoek geen sympathie, ook niet die van Reynebeau. Wat ik wil is een objectieve benadering van poëziefeiten en geen vriendjespolitiek.

Hebben Karl Kraus en ik dan toch gelijk: ‘Geen gedachten hebben en ze kunnen uitdrukken - dat is journalistiek.’

5. Aan alle lezers van de Poëziekrant (inclusief Marc Reynebeau) bied ik zowel mijn beste wensen voor 1993 als mijn nieuwste essayboek De tong van de dichter aan. Een kerstboek van het tijdschrift... Kruispunt.

Hedwig Speliers

ontbreekt niet in dat lijstje.

Wat beweegt Speliers dan? Wel, hetzelfde als al die minussen die elke (zelf)kritiek uit de weg gaan en dat compenseren door de schuld voor die ‘miskenning’ bij anderen te leggen, in dit geval de poëziekritiek. Nu ben ik de eerste om te beseffen dat daar structureel veel fout mee loopt (want waar hebben we het eigenlijk over?), maar de rest van Speliers' tekst kan ik hoegenaamd niet aanvaarden. Bijvoorbeeld die vertrouwde pathetiek omtrent Democratie-in-de-Literatuur, die ik helaas ook bij Speliers uitgesmeerd zie. Ik heb er moeite mee, omdat velen menen dat democratie hier betekent dat al wie het belieft zich dichter te noemen, móet worden uitgegeven én (uiteraard: positief) gerecenseerd - waarbij elk kwaliteitsoordeel van tevoren wordt uitgesloten.

Wat erger is, die idee is hypocriet, want in wezen verbergt ze achter die grote woorden een heel andere redenering. Wat Speliers, net als bovengenoemde minussen, eigenlijk beoogt, is precies het omgekeerde. Hij wil de kritiek het denken verbieden en het zwijgen opleggen. Het is hem bij nader inzien helemaal niet te doen om een deugdelijke kritiek, want hij kent de poëziekritiek geen enkele autonome status of functie toe. Hij ziet er enkel een reclamevehikel in voor de eigen winkel. In een zeldzaam moment van, vrees ik, onbewuste luciditeit, schrijft Speliers immers - in slecht Nederlands -: ‘een recensie is publiciteit’. Niet het vertoog over poëzie interesseert hem, niet de poëticale discussie, nee, hij wil alleen in zijn eigen gelijk bevestigd worden. Via recensies wil hij zoveel mogelijk gratis reclame voor zijn eigen boekjes krijgen, opdat er veel zouden worden verkocht en hij er dik aan zou verdienen (dat is het financiële aspect waar hij zo vaak naar verwijst). Wat een naïeve gedachte! Alsof de kritiek zoveel macht zou hebben! Alsof er met poëzie wat dan ook te verdienen zou vallen!

Nu, ik begrijp die frustraties wel. Ze illustreren ten voeten uit het maatschappelijk vacuüm waarin de poëzie verkeert: dichters, zeker de zogezegd ‘moeilijke’ onder hen, raken steeds moeilijker uitgegeven, en als ze dan toch in boekvorm verschijnen, blijft de media-aandacht zwak en de verkochte oplage belachelijk laag. De geringe aandacht van de pers voor poëzie is daarvan het meest zichtbare en dus aanwijsbare teken, zodat de poëziekritiek de eerste schietschijf van de klachten (maar ook: frustraties, jaloezie, kinnesinne) over dat vacuüm wordt. 't Is menselijk, denk ik, maar het begint me de strot uit te hangen en ik zou er dan ook verder geen aandacht aan besteden, ware het niet dat...

In dat syndroom doen de gefrustreerden onder de dichters grote moeite om hun aantijgingen te objectiveren. Dat begint bij Speliers al met ondertitel van zijn stuk: ‘Literatuur als alibi voor commercie’ (een erg krom geformuleerde thesis, die vaag verwijst naar stilaan modieuze retoriek over commercialisering en mediatisering van de literatuur). In de rest van zijn tekst is van die thesis al geen sprake meer, maar vernauwt het betoog zich tot de frustraties over de persoonlijke ‘miskenning’.

Maar de argumenten die Speliers dan serveert! Hij is er zich blijkbaar niet van bewust dat hij niet minder dan drie verklaringen tegelijk geeft. Die sluiten elkaar weliswaar niet uit, maar in zijn tekst worden ze alvast niet gecoördineerd en hij voert er in elk geval geen enkel bewijs voor aan. Zijn verklaringen zijn: intellectuele luiheid en onbekwaamheid (wat kan je in godsnaam repliceren op zo'n in zijn veralgemening nietszeggend geworden bewering?), ‘collaboratie’ binnen uitgeverijen die zowel poëzie als tijdschriften uitgeven (tsja) en, ten slotte, ‘smeergeld’. Speliers durft wel, moet ik zeggen. Speliers - toch een dichter, dacht ik, die zou moeten weten wat de woorden betekenen - veroorlooft

[p. 30]

zich de lichtzinnigheid om, zonder één voorbeeld te noemen, de integriteit van mensen in twijfel te trekken en zelfs te criminaliseren. Speliers' dwaze complottheorie en vooral zijn ongelooflijke aantijging dat critici door grote uitgeverijen worden omgekocht, vind ik zonder meer beneden alle peil. Het is bovendien ook een erg domme bewering: valt er met poëzie dan zoveel geld te verdienen dat er ook nog smeergeld van af kan?

Even grotesk is dat Speliers zich haast een Rushdie-status wil aanmeten door zijn ‘miskenning’ te koppelen aan een ‘schrijfverbod’ of een ‘spreek- en publikatieverbod’ dat hem zou worden opgelegd. Alsof het niet-recenseren-van-Speliers wat voor verbod dan ook zou inhouden. Speliers dicht de media en de kritiek toch werkelijk te veel eer toe (de verklaring daarvoor heb ik hierboven al aangegeven). Hij doet dat eveneens wanneer hij de critici ervan beschuldigt dat ze zich wegens niet-recenseren-van-Speliers aan ‘geschiedenisvervalsing’ bezondigen. Zijn het dan de media die de canon vastleggen? Helaas voor hem ontkracht Speliers die bewering in zijn eigen tekst. Hoe ‘miskend’ hij ook mag zijn, dat belet niet dat hij zichzelf Een Zeer Belangrijk Dichter vindt (‘mijn voorganger Paul van Ostaijen’). Bovendien heeft hij zijn erkenning in de canon blijkbaar al lang gekregen: hij herhaalt telkens weer in hoeveel literaire encyclopedieën, lexica en literatuurgeschiedenissen hij al op een ereschavotje is gehesen.

Aan de oppervlakte raakt Speliers, ik herhaal het, een reëel probleem aan. Maar ik kan, wat de kwaliteit van de Vlaamse poëziepublikaties betreft, ook niet om de vaststelling heen dat bijvoorbeeld het Comité van de Vlaamse poëziedagen bij haar jaarlijkse Prijs al tijden lang vrijwel uitsluitend in Nederland gepubliceerde Vlaamse dichters nomineert. Een andere gedachte die ik Speliers wil meegeven, is dat hij zelf misschien wel uit eigen ‘keuze’ bij een Vlaamse uitgeverij publiceert (eigen keuze? moet ik dat geloven?), maar dat ik er pertinent zeker van ben dat de meeste Vlaamse dichters die bij Vlaamse uitgeverijen publiceren, dat enkel doen omdat ze die keuze niét hebben, omdat hun werk in Nederland is geweigerd, en dat ze terstond met hun verzen naar Nederland zouden trekken als hen dat werd aangeboden. Als ik zie wat er in Vlaanderen aan poëzie wordt uitgegeven en hoe, kan ik hen daarin moeilijk ongelijk geven. Trouwens, waar heeft Speliers het toch over? Welke Vlaamse uitgeverij beschikt nog over wat een echt poëziefonds zou kunnen heten? Doet uw eigen toch niet schoner voor dan dat ge zijt, Speliers!