Poëziekrant. Jaargang 16

[p. 22]

Recensie

Sjoerd Kuyper
Tautegorische beelden
Remco Ekkers⁺

Mooie beelden geeft Sjoerd Kuyper in zijn nieuwe bundel Nachtkind. Twee mannen kijken naar het water in een hoek van de haven en dan staat er: ‘Wat dacht alleen te kunnen zijn, | deint daar: dozen, dode vogels. | Soms ook boeken waarin | prachtige gedichten staan’. De dichter hoeft niet bang te zijn dat zijn gedichten bezwijken onder de aandacht. Wie leest er nu poëzie, en hoeveel aandacht heeft de bundel Nachtkind gekregen? Voor de dichter maakt het niets uit: de gedichten zijn zichzelf genoeg.

SJOERD KUYPER lijkt te leven in een sprookjesachtige wereld. Sprookjes worden soms ten onrechte opgevat als kinderliteratuur. Sprookjes zijn halfbewust gecomponeerde verhalen die hun oorsprong vinden in archetypische beelden.

Er was eens een stad
waar de doden nog zeven jaar
woonden voor zij werkelijk
verdwenen. Je kon erheen.

Alleen, je kon niet terug.
Na zeven jaar verdween je
als de doden. De mens telde
zijn liefde voor de levenden,

trok van zijn liefde voor de doden
zijn nieuwsgierigheid af
en besloot te blijven.

Deze regels maken deel uit van een reeks gedichten onder de titel ‘De haven’. Er wordt verteld over een ik-figuur die aan zee naar de ondergaande zon staat te kijken. De dichter geeft een verrassend beeld: ‘De zon opent de zee. Het laatste | licht wordt als een kleed | onder de dingen weggetrokken.’ Er komt een man naast de ik-figuur staan. De ik gaat weg, maar de man loopt mee en vertelt het verhaal van zijn jeugd, over hoe hij naar huis verlangde en in een paviljoen terechtkwam. Er gebeurden wonderlijke dingen. De man is een gek die niet in de wereld wil wonen. Kuyper vertelt het verhaal zonder commentaar, maar de lezer krijgt het gevoel dat de man niet gek is. Het verhaal van de ik eindigt zonder pointe. Uiteindelijk loopt hij naar huis ‘Onder de fonkelende sterren’. En dat is de laatste regel.

Het volgende gedicht heet ‘Morgen worden we gelukkig’ en vertelt over een man in de trein wiens reis hem al veel te lang duurt. Een ik-figuur observeert hem met een alwetend perspectief. De ik zegt: ‘Al zijn cadeaus zijn ingepakt. | Hij zwijgt en hij is bang. | Hij droomt een diepe slaap. | Een mond die nooit een zin begon. | Een nacht vol zachte sneeuw droomt hij. | En ziet een vol perron.’ Aan het eind richt hij zich tot de ik, grijnst en zegt: ‘Weet dat ik eens de jouwe was.’ Ook de man heeft dus inzicht in de ander. Zo'n tekst doet denken aan een droom. Wij kijken naar een ander in onze droom, weten wat hij denkt en voelt en wat voor ervaringen hij heeft, maar ook de ander doorziet ons. Net als in een droom eindigt het gedicht met een beeld, zonder pointe. Dit is het wat er gebeurt en we weten niet wat het betekent.

Toch levert het zich volledig kunnen verplaatsen in een ander in deze bundel ook een gedicht op - over Jan Arends - waarvan de lezer denkt dat het inzicht geeft, dat hij de wonderlijke beelden begrijpt. Het gedicht geeft een glashelder beeld van de tragische schrijver zoals we hem hebben leren kennen uit

+ Sjoerd Kuyper, Nachtkind, L.J. Veen, Amsterdam, 1992, 45 p., fl. 24,75; 495 fr.

[p. 23]

Sjoerd Kuyper [foto: Margje Kuyper]

zijn gedichten en verhalen en zijn leven, voor zover dat bekend is geworden. Maar waarom was Jan Arends zo? Waarom moeten mensen zo'n leven leven? We weten het niet. Het is als met mythen of als met muziek. We begrijpen de beelden of de klanken tautegorisch, niet allegorisch.

Sjoerd Kuyper laat in dit gedicht zien hoe hij de taal en de vorm beheerst. Het is een lucide droomverhaal, maar perfect onder controle van de schrijvende hand. Die beheersing blijkt ook uit het volgende gedicht, ‘Bonte avond 1964’. Ik veronderstel dat de dichter naar een reünie van zijn oude zesde klas is geweest. Veertig jaar waren de klasgenoten nu. De gebeurtenis wordt beschreven als een droom, waarin 1964 en 1991 of '92 door elkaar lopen: er is niets en alles is veranderd. Zelden las ik zo'n treffend verslag van de verwarring, de ongein, het heimwee en de naderende ouderdom. Het gedicht eindigt met weer zo'n mooi beeld: ‘De nacht | lag braak, als de hand | van een verliefde oude man’; vooral omdat het eerdere regels in herinnering roept: ‘Maar toen was ik opeens | verliefd op een mevrouw | van veertig. | Ze was zó | mooi, dat ik zei dat ik | dichter was geworden.’ En nu begrijp ik ook de regel: ‘Wat dacht alleen te kunnen zijn’ anders, met de klemtoon op ‘dacht’. De gedichten vragen om lezers en vooral lezers die mooi zijn, op welke manier dan ook.

Sjoerd Kuyper schrijft eenvoudige, soms kinderlijke taal, maar hij heeft zijn regels onder controle. Er heerst een uitgewogen woord-economie. Zijn gedichten doen soms denken aan de verhalen van zogenaamd primitieve volkeren, zo wonderlijk, zo economisch, zo rationeel onbegrijpelijk ook. Vooral de laatste reeks, ‘Zoete deuren’, waarin het nachtkind van de titel figureert. Het gedicht is een mythische vertelling over vader en zoon en kleinzoon, vol wonderlijke beelden die je aanvoelt zonder ze te kunnen verklaren.