Poëziekrant. Jaargang 16

[p. 18]

Debuut

Marc Tritsmans
De dag als deposito
Paul Demets⁺

Als je een voetbalmatch zou willen organiseren tussen de oudere en de jongere generatie belangrijke Vlaamse dichters, kom je wat de debutanten na 1980 betreft niet aan een elftal. Een interessante nieuwe naam is dus meegenomen. Marc Tritsmans, die zich sinds 1987 in de belangrijkste literaire tijdschriften heeft opgewarmd, mag daarom mee het veld op. Charles Ducal loopt daar ook rond, als vaste waarde intussen. Hoewel de poëzie van Ducal en Tritsmans een aantal thematische overeenkomsten vertoont (het gezin in confrontatie met de wereld en de aandacht voor het verleden), krijgen we hier twee verschillende poëtica's onder ogen. Als Ducals er een is van onrust, dan is die van Tritsmans een poëtica van de berusting. Benieuwd wie het hardst door de lezers snijdt.

IN DE NEGENTIENDE EEUW ging het er in onze poëzie vaak gezellig aan toe. Er werd nogal gebiedermeierd: behaaglijke gedichten over lieve ouders en brave kinderen. Het was de tijd dat de dames nog in zwijm vielen. Je zou voor minder.

Gelukkig werd in de twintigste eeuw ernstig aan dat ideaalbeeld gepeuterd. Elsschots ‘Het huwelijk’ en Nijhoffs ‘Impasse’ zijn daar voorbeelden van. De gezelligheid van het gezin wordt in de hedendaagse poëzie ironisch bekeken door Anton Korteweg. Ducal gaat nog verder, zo ver zelfs dat lezers die het geschrevene en het biografische vergeten te onderscheiden zich ernstig zorgen maken over zijn gezinssituatie.

Dat zal niet zo gauw het geval zijn met Marc Tritsmans. In zijn De wetten van de zwaartekracht zit zoveel aanvaarding dat je het er als lezer gemakkelijk mee kan vinden. Om maar enkele gemeenplaatsen te hanteren: de gedichten zijn toegankelijk, anekdotisch zo je wil.

De lezer moet de gedichten niet genereren, maar hij wordt toch aan het denken gezet. Dat is precies de kracht van Tritsmans' poëzie: ze is bedachtzaam, en door de herkenbaarheid epateert ze. Tritsmans maakt zijn bedoelingen al duidelijk in het eerste, poëticale gedicht ‘Schatbewaarder’: ‘Ik noteer het kleinste teken van | verandering: wat omgewoelde aarde, | een gemerkte boom, een breder spoor. | Iemand beraamt met zorg de ondergang’ (p. 7). Het

+ Marc Tritsmans, De wetten van de zwaartekracht, Lannoo, Tielt, 1992, 65 p., fl. 24,75; 495 fr.

[p. 19]

besef van die verandering door de tijd is duidelijk aanwezig in het eerste deel van de bundel. Daarin confronteert de dichter zich, zoals de titel zelf zegt, met de wereld van dieren en dingen. In ‘Astronomisch’ krijgen we zelfs een aardige vermenging van de mens en de natuur (in casu de vrouw en de maan). Maar in de laatste strofe, en ook in de andere gedichten van het eerste deel, wordt dan weer duidelijk dat de mensen fundamenteel verschillen van de dieren en de dingen. De natuur straalt rust uit, zoals in ‘Avond met koeien’ bijvoorbeeld. De koeien grazen onverstoorbaar door van 's morgens tot 's avonds, omdat ze geen tijdsbewustzijn hebben. Maar bij de mensen wordt het nooit nacht zonder meer: ‘samen met bomen en struiken werden | we nacht en praatten nog met het gepaste ontzag voor de sterren’ (p. 8). De dichter wil wel opgaan in dat landschap, maar hij blijft een toeschouwer: ‘Vanop een afstand en volmaakt | onzichtbaar kijken, weten dat | ik niet zal binnengaan’ (p. 11).

We worden niet alleen onrustig door het besef van tijdelijkheid, maar ook door de chaos die eigen is aan het leven. Niets is vastomlijnd, zoals ‘Hier’ duidelijk maakt. Het gedicht ‘Koeien’ verklaart de menselijke verwarring nog eens op een andere manier: voor de koeien ‘volstaat het om te blijven waar ze | grazen’ (p. 13). De mens daarentegen wil altijd verder kijken dan tot waar zijn ogen reiken.

Niet alleen de dieren, maar ook de dingen zijn vreedzaam, want in zichzelf besloten. In de cyclus ‘In de bergen’ formuleert Tritsmans het als volgt: ‘We raken nooit dichterbij het | blijven van bergen van koud | en hard graniet’ (p. 17). Je kunt er niet bij, bij al die onbewogenheid. Altijd weer word je op het menselijke teruggeworpen: ‘Daar in de diepte zijn de wegen, | de dorpen, de mensen. Alles houdt | zich achter bomen verscho

Hond

Je laat iets kostbaars vallen en het ligt
daar voor je maar je weigert nog even te
geloven in de onomkeerbaarheid van tijd.
Zo zaten we op onze knieën in het gras.

En ik moest alleen de stukken lijmen voor
we dit écht hadden gezien. Met vluggere
handen dan de mijne de darmen er weer in.
Hem op zijn poten helpen. Nog een meter of tien.

len maar | wacht geduldig op onze terugkomst’ (p. 17). De Natureingang blijft dus onvolkomen.

Dat we altijd op onze stappen moeten terugkeren, heeft te maken met ‘De wetten van de zwaartekracht’, zoals de titel van het tweede deel luidt. Door afkomst en ouderschap ben je gebonden: ‘We konden nog overal heen | en terug. Enkel wijzelf hielden ons bij elkaar. | Maar diep in jou werd toen al het kansspel | gespeeld’ (p. 25). In andere gedichten maakt Tritsmans duidelijk dat opgroeien afstand doen betekent, terwijl ouder worden ook afscheid nemen is. Ouder worden houdt niet alleen een lineaire beweging in (‘elk verleden opgeruimd’, p. 28), maar ook een cyclische. Zo zullen ook de kinderen eens de trap opsluipen na de eerste zoen: ‘Alle trappen kraken op hetzelfde ogenblik’ (p. 29). En zoals in het eerste deel mens en natuur even in elkaar lijken te verdwijnen, zo zijn vader en zoon in ‘Kastanjes’ even verwisselbaar.

De onontkoombaarheid van de tijd is het sterkst aanwezig in het derde deel, ‘Familiegalerij’. Daarin maken we een wandeling langs portretten, zover de herinnering van de dichter reikt. Hoe verder, hoe meer dat beeld herleid wordt tot fragmenten, zonder totaalbeeld. Zo wordt de grootvader veel sterker neergezet. Zijn karakter wordt scherp uitgetekend.

De cycli waarin de grootouders worden gekarakteriseerd, ‘Grootvader’ en ‘Samen oud’, bevatten de hardste en misschien wel de sprekendste gedichten uit de bundel. In ‘Gewenning’ stelt Tritsmans trouwens vast: ‘Het is een reis van zeventig jaar ver | en kom je daar nog wel heelhuids van terug?’ (p. 43).

Door onze onderhevigheid aan de tijd zijn we het kind van de rekening, en we hebben daar niet van terug. Het is een thematiek die ook in de vroegere gedichten van Rutger Kopland sterk speelt. Af en toe doet ook de stijl van Tritsmans' gedichten trouwens aan Kopland denken.

De tijdelijkheid en de leegte die erdoor ontstaan, worden in de laatste cyclus, ‘De lege plek’, nog eens verduidelijkt. Het verlies van de vader - zoals ik dat meen te kunnen interpreteren - wordt hier verbreed tot ‘de verloren namen, plaatsen | waar we samen zijn geweest en dus niet | meer zullen komen’ (p. 47). Marc Tritsmans toont zich in zijn verdienstelijke debuut geen vernieuwer, maar een bedachtzame chroniqueur. Daar zijn er nooit genoeg van.