Poëziekrant. Jaargang 16

[p. 22]

Debuut

Jan Roeven
Wat is dit voor een tijd?
Remco Ekkers

In Rebel is oude kous wordt volgens de achterflap de ‘weldenkendheid’ van de lezer, ‘zijn goede smaak, kortom zijn oude-kouserigheid effectief op de proef gesteld’. Ik kan dat bevestigen, maar ik vraag me af: waartoe? Wat betekent de titel? Het behoort tot de wereld van de oude kousen om een rebel te zijn. In opstand komen is ouderwets. Een postmodern standpunt, waarin zelfbewust wordt gespot met, wat zeg ik, waarin men zijn reet veegt aan standpunten. Dat heeft een sympathieke kant. De dichter zegt: ‘Ik wil nooit meer groot zjin | Nacht, zonder opsmuk. | Geen meesters meer.’ Postmoderne spelling, of gewoon een ouderwetse zetfout, die door de lector niet is gezien? Dus: ‘Ik wil nooit meer groot zijn.’

HET IS OUDERWETS om het lyrische ik te verstoppen achter het onbepaald voornaamwoord ‘men’. De dichter verstopt zich achter zijn masker: ‘Ik schrijft niet meer op bongo's’. Ik wil niet meer sprakeloos zijn, ik wil een levend ritme zijn. ‘Ik komt niet meer boven. | Vrees | Bekt. Dat allemaal over. | | Nu is ik plotseling. Vanzelf. | De bevrediging ontdekking. | Ik kan kijken, zolang ik wil. | Naar heli's, oorlog. | Verander mijn naam in James, en. | Die lange magere Stewart, en. | | Probeert en probeert.’ Ik kan net zo goed Jansen heten, maar James Stewart is ook goed, bekend van film en tv. Het wordt ervaren als een bevrijding, het afschaffen van de eerste persoon enkelvoud, de persoonlijkheid. Nu kan ik bekken, is niet bang meer. Is niet meer gevoelig voor de ellende achter het oplichtend glas. Vroeger was ik angstig, zweet brak mij uit. De jongens van de straat moesten ik hebben. Ik had pudding in de armen, leek op Jezus. Ik stotterde. Nog veel meer ellende. Hoeren, heroïne, ‘aambeienjam’, ‘Op zolder! aan balk. | Dansen, het koord!’, televisie. Hoe de wereld eruit ziet.

Ik weet niet of de dichter Boutens gelezen heeft, misschien geeft hij onbedoeld een variatie op ‘Hoe laat is 't aan de tijd? | 't Is liefdes | | uur.’ Boutens schreef dat 85 jaar geleden. Jan Roeven schrijft: ‘De vlijmscherpe generale. | Jeugdige leegte. En... | Hoe laat is het? | Wat is dit voor een tijd.’

Hoewel het standpunt van de dichter over de wereld waarin we geboren moesten worden duidelijk is, zijn zijn gedichten dat niet. Dat komt omdat hij een heel eigen taal gebruikt, die weliswaar gelijkenis vertoont met wat je op straat of in de kroeg hoort, maar die in dichtvorm voor interpretatieproblemen zorgt. Hij schrijft niet zo maar wat op: hij laat woorden weg, legt grillige verbanden, laat de lezer springen van beeld naar beeld. Ik geef als voorbeeld nr. 32 en 33 (de gedichten zijn genummerd): ‘Ik heeft de schoenen. | Nu, en middernacht. | Met grote voeten. | Daarop leven. | | Ik springt de hakken. | Klok-klok. | Steekt het bot eruit. | Daarop knauwen.’ De lezer herkent uitdrukkingen als ‘op grote voet leven’, ‘met de hakken klakken’ of ‘iemand de hakken laten zien’ of ‘van de hak op de tak springen’. Ik doe een po-

Jan Roeven
[foto archief Querido]

[p. 23]

ging tot interpretatie. De ik heeft de macht, is de sterkste. Hij leeft op grote voet, voelt zich geweldig, maar dat wordt door de dichter ondergraven. Het stelt allemaal niet zo veel voor. Hij doet keurig zijn best; hij is niet zo flink. Uiteindelijk moet hij op de botten knauwen.

33 | | Merkt hij dan niet. | Ik naar hem kijkt? | Zijn hand. | Zoals hij daar zit. | Beeldschoon, kijkt hij tv. | Hitchcock in kleur. | Lipt aan koffie, héét. | Hij is heerlik en zuiver. | | Hij slaapt. Gevallen. | Hoofd kust de schouder. | Zoals hij daar hangt. | Je reinste ké-roe-wék.’ Er is sprake van zelfreflectie. Kijk nou, wat een lieve jongen, toch! Zit hij zoet naar een ouderwetse thriller te kijken. Hij drinkt voorzichtig (nipt) de hete koffie. Ach kijk, de schat is in slaap gevallen. Hij lijkt wel wat op die ouderwetse held Jack Kerouac.

Jan Roeven maakt het de lezer niet gemakkelijk met zijn ellipsen. Het lastige is dat hij vooral het onderwerp van een zin vaak weglaat, maar hij heeft ook niet zo'n boodschap aan de lezer: die zoekt het maar uit. Ondertussen overtuigt de eigen toon van de dichter. Jan Roeven kun je niet vergelijken met bestaande poëzie. Hij is ingenieuzer dan Jules Deelder of Herman Brood, hij heeft veel meer vorm-bewustzijn. Hij speelt met taal, met uitdrukkingen, met klank. Met de ‘serieuze’ poëzie van Kouwenaar tot Kopland, van Eva Gerlach tot Anna Enquist, die allen schrijven voor enkele of meer lezers, hebben zijn gedichten niets te maken. Jan Roeven is, voorspel ik, geen dichter als oeuvrebouwer. Misschien komt er een tweede bundel, maar dan heeft hij het wel weer gezien met taal; dan gaat hij schilderen of dansen of reizen.

De bundel doet verslag van een bewustwording, een wedergeboorte, maar de lezer blijft met de vraag zitten: waartoe? De bundel eindigt met nr. 37: ‘Eindstation. Grauwe halte. | Stapt uit. Wat nu? | Niest twee keer, hard. | Snuit neus in frisse zakdoek. | Goed schoon.’

Vervolgens steekt de ik een sigaret aan, trekt, inhaleert diep, kijkt om zich heen en laat zich ontvallen: ‘Crisis, wat een drukte.’ Dan de laatste strofe:

Laat peuk vallen.
De pas erin. Vastberaden.
Zaken voor het plezier.
Als in films en boeken.
Rebel is oude kous.

Opgewekt stapt de ik het fictionele leven in, weg van de rotzooi, maar waar naartoe? Naar een nieuwe James Stewart?