Poëziekrant. Jaargang 16

[p. 28]

Debuut

Lidy van Marissing
De eeuwigheden van een ogenblik
Paul Demets⁺

Lidy van Marissing is in Nederland vrij bekend als avant-gardeschrijfster. Na de zes romans die ze publiceerde, wordt ze nog steeds tot de avant-garde gerekend. De kritiek plaatst haar op één rij met auteurs als Daniël Robberechts en Jacques Firmin Vogelaar, die in de jaren zestig de technieken van de nouveau roman in ons taalgebied introduceerden. Op de achtergrond van haar romans speelt altijd, meer of minder expliciet, de vraag die Adorno zich stelde: is het mogelijk na Auschwitz nog te schrijven? Van Lidy van Marissing mag het wel, want ze debuteert nu met De plons van een vlok als dichteres.

VAN MARISSING hanteert in haar romans de montagetechniek, omdat het volgens haar onmogelijk is de werkelijkheid als een afgesloten geheel te beschouwen. Door het uitknippen en monteren van tekstmateriaal wordt elke illusie van harmonie en eenheid, van een pasklaar verhaal met een begin en een einde, tegengegaan. Het subject kan zich niet langer een afgesloten eenheid en het centrum van de geschiedenis wanen, hoezeer de media ook hun best doen om ons dat te laten geloven. Om ons van die illusie te bevrijden, plaatst Van Marissing een aantal details in een ander daglicht door ze uit te vergroten. Micro-, stereo- en periscopische waarnemingen staan in haar romans naast elkaar. Daarmee wil de auteur duidelijk maken dat het onmogelijk is om van iets een volledig beeld te krijgen.

Misschien ligt deze visie wel ten grondslag aan het ontstaan van De plons van een vlok. Poëzie is immers bij uitstek een ‘corps morcelé’. De werkelijkheid wordt erin opgezogen,



tot ze een autonome werkelijkheid wordt binnen het gedicht. We kunnen hooguit spreken van aanknopingspunten met de reële werkelijkheid, brokstukken die het gedicht leesbaar en interpreteerbaar maken. Zowel de verbrokkeling als het bewaren van stukjes werkelijkheid in het gedicht spelen in De plons van een vlok een belangrijke rol. Van Marissing probeert namelijk om te gaan met de fenomenen existentie, tijd, toeval en vergankelijkheid. Ze legt haar pogingen vast in haar gedichten, vooral door middel van vergelijkingen en metaforen.

In de eerste afdeling, ‘Lucht op zand’, heeft ze het over de vluchtigheid van het bestaan: het is ‘lucht | op zand gebouwd, zo droog dat het weldra | verwaait of zomaar verdwijnt als | ijsvlies op zee’ (p. 9), het is ‘een wentelend huis’ (p. 10) waarin we telkens opnieuw onze weg moeten zoeken. Het derde gedicht lijkt me een poging tot repliek. Het kan over het schrijven gaan, maar ook - bij Van Marissing blijkt dat trouwens nogal samen te vallen - over het leven zelf. Zowel het bestaan als het gedicht zijn dan ‘even iets dat huivert tussen | haakjes in (het ongewisse)’ (p. 12). Hoe dan ook, Van Marissing pleit duidelijk voor het onzekere, ietwat onhandige (dat ze vergelijkt met het waggelen van een eend), maar vooral voor een stil verzet binnensmonds (‘stemverheffingen binnenskamers’, p. 17). Dat is volgens haar een mogelijkheid om de tijd om de vingers te winden, de werkelijkheid om en om te draaien als een spin.

In de tweede afdeling gebruikt ze het irreële beeld ‘De plons van een vlok’ om de paradox aan te geven van wat ik als ‘de eeuwigheden van een ogenblik’ zou omschrijven. Met het beeld wil Van Marissing erop wijzen dat alles snel lijkt te gaan, tegelijk ook eeuwig lijkt te duren, als je je erop concentreert. De tijd is ‘een zwart vierkant | waarin de melk toch witheet | staat te koken’ (p. 23). Er zit ook veel toeval in: Van Marissing plaatst beelden naast elkaar om te laten zien hoe alles uiteindelijk toch in de plooi valt: ‘het juiste ogenblik | is hier altijd (maar is niet altijd hier) | een plons - vertraagd of | versneld op een fruitschaal vol lucht - | de plons van een vlok | in een leeg glas’ (p. 25).

Van Marissings gedichten zijn smeltkroezen waarin alle existentiële elementen ineenvloeien. Op dat vlak zijn ze configuraties van het leven, maar ze transformeren het ook door de grote hoeveelheid metaforen. Die metaforen schuiven dan over elkaar heen, tot ze thematisch in elkaars verlengde liggen.

Een goed voorbeeld daarvan is het ge-

+ Lidy van Marissing, De plons van een vlok, Van Gennep, Amsterdam, 1991, 70 p., fl. 24, 50; 490 fr.

[p. 29]

dicht op p. 30-31. Ik citeer het eerste gedeelte:

een rivier zonder bedding
is een mens zonder huid
een plek zonder grond?
een straat zonder weg of
een straat zonder stoepen

een kamer zonder muren?
(een struik zonder takken
is geen struik maar
een stad zonder huizen en hoeken)

oceaan zonder kusten of
een einderloze hemel?
(een andere keer wel takken
maar geen stronk, geen kruin
dus weer geen struik:
golven zonder een zee
wolken zonder de lucht
uren zonder dag of week
tijden zonder geschiedenis)
zoiets?
kan niet bestaan

wat eraan schort, wat ontbreekt
breekt ons op - nu een teveel
dan een tekort bij gebrek aan
beter weten wij geen raad

Het citaat laat zien hoe verschillende metaforen aan elkaar worden geregen en in dezelfde richting gaan wijzen: er zit een onmiskenbare drang tot zelfbehoud in het bestaan, maar er is te weinig samenhang, terwijl het een het ander nodig heeft. Zo zal het ook wel zijn met Van Marissings metaforen, maar ik heb moeite niet die associatieve kettingen. Dan maar proberen nog een aantal sporen in de bundel bloot te leggen, in de hoop dat zo'n leeswijze de losse gedeelten toch aan elkaar gaat kleven.

De volgende afdeling, ‘Het ontvellen van een roos’, laat wel een thematische eenheid zien. Hier gaat het om de poëzie van de vrouw, die al te zeer beroofd is van de voorrechten waarvoor de feminisering heeft gevochten. De vrouw maakt ‘een doortocht door bedden’ (p. 42), ze wordt door de mannen geaaid en gepaaid, ze wordt gebruikt tot niets van haar persoonlijkheid overblijft (‘het ontvellen van een roos’, p. 10). Op die manier gaat ze op in de eeuwige tijd, waarvan in de vorige afdelingen sprake was. Lidy van Marissing noemt dat het ‘witte poeder op witte wangen | tegen witte krijtrotsen gelegd’ (p. 48).

In de voorlaatste afdeling, ‘Daar struikelt de drinker’, komen alle thema's weer samen. Er is de vluchtigheid van het bestaan van het individu, dat nauwelijks opgemerkt wordt tegen de achtergrond van de wereld, die lustig voortwentelt, en op die manier ‘een stortplaats om tranen te plengen’ wordt. Er gebeuren rare dingen, een hand in een jaszak kan ook een keel dichtknijpen, we zijn gewaarschuwd.

Omdat het allemaal zo gevaarlijk is, acht Van Marissing het nodig ons in de laatste afdeling een ‘Overlevingsindex’ aan te bieden. De titels van de eerste drie gedichten (‘Hoe dan ook’, ‘Waar en wanneer dan ook’, ‘Telkens en telkens’) zeggen al genoeg: in elke bezigheid van de mens zit een fundamentele drang om zich te handhaven.

Maar tegelijk verdwijnen al die pogingen in het niets, want we kunnen ons gezicht niet redden tegen de tijd: ‘Het gezicht. | Het bedekken met vergeetmijnietjes. | - Dit speelt zich in een oogwenk af. | Het slingeren tussen uitersten. | Wij zijn er. - Wij zijn er geweest. | (Plooien in een jas om een lichaam van as.)’ (p. 70).

Dat citaat karakteriseert meteen ook de lectuur van de bundel. Zoals het bestaan volgens Van Marissing verbrokkelt, zo is ook de nasmaak van haar gedichten vlug verdwenen.

zoals je met een teen in het water schrijft, zo
met je bloedende teen het water even verkleurt,

zoals je met een natte vinger wat wind vangt
als je de luis een pels biedt,
een man in z'n jas helpt, zo
met een blik een mes werpt
en een haar krenkt, zo
terwijl je een dak over een kamer legt
zoals je op vier poten een stoel plaatst,
een deur tegen het keldergat spijkert
en schroeft zoals je een voet steekt
tussen de regels, de spaken, een hand
tussen de lakens, zo verover je
een plaats in een rij op de bol, zo
zoek je eeuwig een weg
terwijl je een plek vindt: lucht
op zand gebouwd, zo droog dat het weldra
verwaait of zomaar verdwijnt als
ijsvlies op zee, zo dun dat het weldra
niet meer bestaat, zo-
veel is zeker
terwijl je met je bloedende teen in het water
het water even verkleurt