Haarspit
DE KUNST VAN HET HERLEZEN
De conservatief herleest literatuur als ze gegeven waarden vasthoudt; de non-conformist herleest auteurs die de vrijheid vasthouden.
Menno ter Braak herlas Multatuli (Vrije Bladen 14-IV, 1937), omdat hij het probleem van de menselijke waardigheid als kernprobleem van onze cultuur heeft gesteld.
Ossip E. Mandelstam herleest Dante (1930-33). In Entretien sur Dante (L'Lâge d'Homme, Lausanne) zuigt hij de kracht op van zes eeuwen oude poëzie omdat ook Dante zich een zwervende banneling voelde.
Beide essayisten verklaren ook de vermoeidheid die optreedt bij de lezer, want zowel Dante als Multatuli schijnen zijwegen te bewandelen.
Voor Mandelstam is dit gebonden aan het eigene van de poëzie. Danteske poëzie wordt ‘opgezogen’ tijdens de leesact en valt niet samen met het begrijpen van lineaire motieven. Hij geeft zelf het beeld van iemand die van de ene boot op de andere wipt, niet om mee te varen naar hun bestemming, maar om een andere oever te bereiken. De vermoeidheid is die van worstelaars die allerlei grepen toepassen op de tegenstander, samen een naakt en geolied kluwen, tot ze slagen in de beslissende greep. Het beeld is van Dante.
Voor Multatuli ligt dit aan de weigering om te aanvaarden geen publiek te hebben en aan de hysterische, larmoyante opstelling van zijn persoon: ik heb veel geleden.
Beide essayisten wijzen op de noodzaak van een absoluut uitgangspunt.
Voor Dante is de reisgezel Vergilius zijn houvast, voor Multatuli is dat de onverkorte eis om mens te zijn.
Menno ter Braak verwijst naar het leerstuk der onfeilbaarheid: ‘er is veel te leeren van de alleen zalig makende katholieke kerk, of laat me liever zeggen: van de Natuur aan wie die kerk de kunst heeft afgezien!’ Hij had ook het gratia supponit naturam van Thomas van Aquino kunnen citeren of het verband kunnen zien tussen de platonische middeleeuwer en de ontdekking van de realist Aristoteles. Chesterton bewonderde zowel Franciscus van Assisi als Thomas over wie hij een uitvoerig essay schreef.
Wie kiest u: de aan de goden gehoorzame Aeneas van Vergilius of liever Ezra Pounds existentiële zwerver Odysseus?
Auteursrechtelijk beschermd