Poëziekrant. Jaargang 14

[p. 15]

Bloemlezing

Paul van Ostaijen
[uit Gerrit Borgers, ‘Kroniek van Paul van Ostaijen’]

Karel van de Woestijne
[foto: archief De Morgen]

Guido Gezelle
[uit fotoalbum Gezelle Museum]

De hernieuwde belangstelling voor Karel van de Woestijne - bij Luuk Gruwez en Coenraed de Waele - is één argument van Anne Marie Musschoot om een nieuwe bloemlezing te maken van zijn poëzie. Voor Piet Couttenier is de blijvende waarde van Gezelle als een van de eerste moderne dichter in de Nederlandse letterkunde voldoende reden om mee te werken aan het bewonderingswaardige project van het Poeziecentrum: ruim bemeten bloemlezingen van belangrijke dichters uit te geven. De andere pionier van het Europese modernisme, Paul van Ostaijen, is door Marc Reynebeau gebloemleesd.

Paul van Ostaijen
Guido Gezelle
Karel van de Woestijne
Drie monumenten van de poëzie
Remco Ekkers

DE HERNIEUWDE BElangstelling voor Karel van de Woestijne - bij Luuk Gruwez en Coenraed de Waele - is één argument van Anne Marie Musschoot om een nieuwe bloemlezing te maken van zijn poëzie. Het belangrijkste argument is het feit dat Van de Woestijne in onze literatuur een unieke verschijning blijft.

Voor Piet Couttenier is de blijvende waarde van Gezelle als een van de eerste moderne dichters in de Nederlandse letterkunde voldoende reden om mee te werken aan het bewonderenswaardige project van het Poëziecentrum: ruim bemeten bloemlezingen van belangrijke dichters uit te geven. Het wonderlijke bij Gezelle is dat hij in 1862 zijn gedichten als artefacten de wereld instuurt, waarmee hij vooruitloopt op de autonomistische poëzie van onze tijd, maar dat hij ook steeds getuigt van een gesloten christelijk wereldbeeld.

De andere pionier van het Europese modernisme, Paul van Ostaijen, is door Marc Reynebeau gebloemleesd. Reynebeau citeert, vol ingehouden verontwaardiging, een paar woorden uit een recensie van de Verzamelde gedichten uit De Standaard van 1988 (!) waaruit blijkt dat de recensent het standpunt van de burgers van de vorige eeuw inneemt. Van Ostaijen be-

[p. 16]

Paul van Ostaijen, laatste bekende portret

greep zelf dat zijn aanval op de oud-romantische visie op het dichterschap ook opgevat zou worden - en terecht - als een aanval op de banale, conservatieve bourgeois-samenleving. Reynebeau geeft in zijn inleiding een voorbeeldig heldere beschrijving van zijn dichterlijke groei. Op de juiste plaatsen laat hij Van Ostaijen als theoreticus zelf aan het woord en het is steeds verrassend te lezen hoe precies de dichter, die ooit een professoraat in de lyriek ambieerde, wist waar het in zijn poëzie om gaat.

De bloemlezing is meer dan een bewijs van de Europese betekenis van de dichter. De samensteller kreeg zoveel ruimte dat hij ook om didactische redenen verzen kon opnemen, verzen die laten zien langs welke weg de dichter ging om uit te komen in wat het Eerste boek van Schmoll hoorde te worden, met briljante gedichten als:

Het dorp

Een vleermuis aan de nacht
hangt niet uw adem aan een vreemde adem
zo gij dit beseft het dorp
en de mensen nacht'lik huis aan huis
één licht - wellicht bij de pastoor -
en langs uw weg een late koe
In de wig van weg en stroom
is van de leegte zo het dorp
alsof 't een boot was die maar voor korte tijd
op anker ligt

Om het staketsel kletst
het donkere water
gemeten
en vreemder dan een moorden zonder gil

Gij weet dat er geen gelaat is
waar gij binnen kunt
als in uw huis

En gij stoot overal der dingen oppervlak
een spiegel van uw eenzaamheid
een teller van uw korte reis

Van Ostaijen verwees voor wat betreft de verwantschap van zijn ‘zuivere lyriek’ naar het gebed en de mystiek - religieuze poëzie van Hadewijch en Gezelle. Hij beriep zich uitdrukkelijk op de Gezelle-traditie.

Piet Couttenier heeft in zijn bloemlezing van Gezelle gekozen uit de gedichten die duidelijk maken hoezeer de dichter zowel traditioneel als innovatief is. Voor de complete gelegenheidspoëzie wordt de lezer verwezen naar andere publicaties. Deze uitgave is verder verrijkt met een handzame gids tot de literatuur over Gezelle en een ruim twintig pagina's tellende woordverklaring. Couttenier is bij uitstek geschikt om dit werk vakkundig en actueel aan te pakken. In het najaar verschijnt een speciaal nummer van het tijdschrift Gezelliana. Kroniek van de Gezellestudie onder zijn leiding. In dit nummer zal een twintigtal critici uit Vlaanderen en Nederland zijn licht laten schijnen over een gedicht naar keuze uit het werk van Gezelle.

't Laatste
Aan den onbekenden lezer (fragment)

Hoe zoet is 't om te peinzen dat,

terwijl ik rust misschien,

een ander, ver van hier, mij on-

bekend en nooit gezien,

u lezen kan, mijn dichten, mijn

geliefde, en niet en weet

van al de droeve falen van

uw vader den Poëet!

Gezelle wordt door Couttenier de vader van de modernen genoemd. In het zojuist geciteerde gedicht toont de dichter zich als symbolist avant la lettre, waar hij zich bewust is van het feit dat het gedicht los van zijn maker staat; meer nog in het gedicht waarmee Gezelle zijn bundel Gedichten, gezangen en gebeden in 1862 opent: ‘Weg met u, penne, over 't gladde papier, / uwe eigene bane en uw land is 't!’.

Van de Woestijne is als Gezelle een woordkunstenaar, maar staat in zijn decadentisme en ‘ennui’ wel ver van de vrome en vitale priester af! Hoe vermoeid en oud is hij al op 23-jarige leeftijd, als hij schrijft:

October draagt in vreê wie sober heeft genoten
de zomer-vruchte', in lusteloze rustigheid.
Maar ik, wiens dagen als een vlucht

van vooglen vloden,

steeds onvoldaan, naar u

die de een'ge Zomer zijt,

mij heeft de rille Herfst

zijn wrangsten wijn gegoten.

Zult ge thans keren?... Mijn bezweren is te moe
dat het de laatste reize om uwe liefde doe.
- Misschien, misschien?... Ik voel in mij

den tróost bezinken

dat beiden wij misschien, gesluiërd, de ogen toe,
denzelfden schampren wijn

terzelfder schale drinken.

Anne Marie Musschoot belicht in haar inleiding en bloemlezing vooral het symbolistische karakter van deze zwaarmoedige dichter, al wijst ze nadrukkelijk op zijn impressionistisch en soms humoristisch proza. Op mij maakt de dichter vooral een ‘erfzondige’ indruk: de sensuele, erotische mens die, zeer katholiek, worstelt met de tegenstelling tussen stof en geest. De Baudelairiaanse, heidense, jacht op artificiële paradijzen vinden we bij de Latemse dichter niet. De invloed van het neo-classicistische werk van Jean de Moréas, aan wie hij verschillende in-memoriam-gedichten wijdde, en de strenge versvorm van de Renaissance-dichters lijkt mij groter dan het principieel vrije vers van de symbolisten.

Anne Marie Musschoot heeft een representatieve keuze gemaakt uit de lyriek en de epische poëzie. In verband met de veronderstelde herkenning van de ‘poëtische ontroeringen’ door een nieuwe dichtersgeneratie, werd Het vader-huis bijna volledig opgenomen. Van de tien lange verhalende gedichten uit de drie bundels interludiën, nam zij één fragment uit ‘De stieren-dief’ op, bijna een derde uit ‘Penthesileia’ en, zeer terecht, de gehele ‘De terug-tocht’ de klaagzang van Orpheus om de verloren liefde. Hoe goed herinnerde ik mij, en herkende ik bij de herlezing, de klank en het ritme van deze sensuele dichter:

... o Gij, die eens dit woord vernomen hebt;
(...) vrienden, gij
die dit mocht horen, en in 't binnenst hoort
als een gehamer weêrklank van mijn woord,
gedenk de broosheid van het aards geluk;

Paul van Ostaijen, Witte hoeven achter de zoom, samengesteld en ingeleid door Marc Reynebeau, Poëziecentrum, Gent, 1989, 251 p., fl. 34,50; 595 fr.

Guido Gezelle, Mijn dichten, mijn geliefde, samengesteld en ingeleid door Piet Couttenier, Poëziecentrum, Gent, 1989, 299 p., fl. 34,50; 595 fr.

Karel van de Woestijne, Aan de hoogste kim, samengesteld en ingeleid door Anne Marie Musschoot, Poëziecentrum, Gent, 1989, 250 p., fl. 34,50; 595 fr.